Konifelenisi Lahi
Ke ʻAi ʻe Kimoutolu ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí
Konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2024


Ke ʻAi ʻe Kimoutolu ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí

ʻI hono tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, ʻoku tau fakaʻatā ai ke lilingi hifo ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tāpuaki lahi kuo talaʻofa mai ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fuakava ko iá.

ʻI he tupu hake ʻeku ongo tamaiki iiki tahá, naʻá ku maʻu ha ngaahi tohi naʻe fakafiefia mo fakamānako pea toe fakaʻaongaʻi foki ʻi honau ngaahi talanoá ha fakataipe. ʻI heʻemau laukonga fakataha ʻi he efiafí, naʻá ku saiʻia ʻi hono tokoniʻi ʻeku ongo tamaikí ke mahino kiate kinaua ʻa e fakataipe naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he tokotaha faʻu tohí ke akoʻi ʻaki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni loloto ange, naʻa mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

Naʻá ku ʻiloʻi naʻe tōloloto ʻeni ʻi ha ʻaho ʻe taha ʻi he kei taʻu hongofulu tupu siʻi ʻa hoku foha siʻisiʻí. Naʻá ne kamata lau ʻi ha tohi foʻou pea naʻe loto pē ke fiefia ʻi hono lau ʻo e talanoá, ka naʻe kei feinga hono ʻatamaí ke maʻu ha ʻuhinga loloto ange ʻi he meʻa kotoa pē naʻá ne laú. Naʻá ne loto-foʻi, ka naʻá ku malimali loto pē.

Naʻe akonaki ʻa Sīsū ʻo fakafou ʻi ha ngaahi talanoa mo ha ngaahi fakataipe1—ko ha tengaʻi mūsita ke akoʻi ʻa e mālohi ʻo e tuí,2 ko ha sipi hē ke akoʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi laumālié,3 ko ha foha maumau koloa ke ne akoʻi ʻa e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá.4 Naʻe hoko ʻEne ngaahi talanoa fakatātaá ko ha ngaahi fakataipe naʻe lava ke Ne akoʻi ai ha ngaahi lēsoni loloto ange kiate kinautolu naʻe “telinga ongó.”5 Ka ko kinautolu ʻoku ʻikai fekumi ki he ʻuhinga loloto angé he ʻikai mahino ia kiate kinautolu,6 ʻo hangē pē ko e ʻikai ʻilo ʻe he tokolahi naʻa nau lau ʻa e ngaahi tohi tatau mo ia naʻá ku lau ki heʻeku ongo tamaikí, ʻoku ʻi ai ha ngaahi ʻuhinga loloto ange mo ha ngaahi meʻa lahi ange ke maʻu mei he ngaahi talanoa ko iá.

ʻI he taimi naʻe foaki mai ai ʻe he ʻOtua ko e Tamaí Hono ʻAlo Pē Taha naʻe Fakatupú ko ha feilaulau maʻatautolú, naʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi Tonu ko e fakataipe māʻolunga taha ʻo e ʻofa taʻe-tūkua ʻa ʻetau Tamai Hēvaní kiate kitautolu takitahá.7 Naʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e Lami ʻa e ʻOtuá.8

ʻOku tau maʻu ʻa e faingamālie mo e tāpuaki ʻo hono fakaafeʻi kitautolu ki ha vā fetuʻutaki ʻi he fuakavá mo e ʻOtuá, ʻa ia ʻe lava ke hoko ai ʻetau moʻuí ko ha fakataipe ʻo e fuakava ko iá. ʻOku fakatupu ʻe he ngaahi fuakavá ʻa e faʻahinga vā fetuʻutaki ʻokú ne fakaʻatā ʻa e ʻOtuá ke oʻi mo liliu kitautolu ʻi he fakalau ʻa e taimí pea hiki hake kitautolu ke tau hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí, ʻo ngaohi kitautolu ke tau toe ofi ange kiate Ia mo ʻetau Tamaí9 pea teuteuʻi ai kitautolu ke tau hū ki Hona ʻaó.

Ko e tokotaha kotoa pē ʻi he māmaní ko ha foha pe ʻofefine ʻofeina ia ʻo e ʻOtuá.10 ʻI he taimi ʻoku tau fili ai ke hoko ko ha konga ʻo ha fuakava, ʻokú ne fakatupulaki mo fakaloloto hotau vā fetuʻutaki mo Iá. Kuo akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, ʻi he taimi ʻoku tau fili ai ke fai ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, ʻe lava ke toe ofi ange hotau vā fetuʻutaki mo Iá ʻi he taimi kimuʻa ʻo ʻetau fuakavá, pea ʻokú Ne lava ai ʻo tāpuakiʻi kitautolu ʻaki ha fua lahi ange ʻo ʻEne ʻofá mo e ʻaloʻofá, ko ha ʻofa fakafuakava ʻoku ui ko e hesed ʻi he lea faka-Hepeluú.11 Ko e hala ʻo e fuakavá ʻoku fekauʻaki ia mo hotau vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá—ʻa hotau vā fetuʻutaki hesed mo Iá.12

ʻOku fiemaʻu ʻe heʻetau Tamaí ha vā fetuʻutaki ʻoku loloto ange mo Hono ngaahi fohá mo e ʻofefiné kotoa,13 ka ko e fili ia ʻatautolu. ʻI heʻetau fili ke ʻunuʻunu ofi ange kiate Ia ʻo fakafou ʻi ha vā fetuʻutaki ʻi he fuakavá, ʻokú Ne lava ai ke ʻunuʻunu ofi mai ange kiate kitautolu14 mo tāpuekina lahi ange kitautolu.

ʻOku fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi makatuʻunga mo e tufakanga ʻo e ngaahi fuakava ʻoku tau fakahokó.15 ʻI heʻetau fili ke kau ki he vā fetuʻutaki ko iá, ʻoku tau fakamoʻoni ai kiate Ia ʻo fakafou ʻi he ngaahi ngāue fakataipe ʻo e fuakava takitaha, ʻoku tau loto-fiemālie ke talangofua ki he ngaahi makatuʻunga kuó Ne fokotuʻú.16 ʻI hono tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, ʻoku tau fakaʻatā ai ke lilingi hifo ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tāpuaki lahi kuo talaʻofa mai ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fuakava ko iá,17 kau ai ha mālohi lahi ange ke liliu pea hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí. Ko Sīsū Kalaisi ʻa e uho ʻo e ngaahi fuakava kotoa pē ʻoku tau faí, pea ʻoku malava ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fuakavá koeʻuhí ko ʻEne feilaulau fakaleleí.18

Ko e papitaiso ʻi he fakaukú ko e fakataipe ia ʻo e matapā ʻoku tau hū ai ki ha vā fetuʻutaki ʻi he fuakava mo e ʻOtuá. Ko e fakauku ko ia ʻi he vaí pea toe tuʻu haké ko ha fakataipe ia ʻo e pekia mo e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí ki ha moʻui foʻoú.19 ʻI heʻetau papitaisó, ʻoku tau fakataipe ai ʻetau mate pea toe fanauʻi foʻou ki he fāmili ʻo Kalaisí pea fakahaaʻi ʻoku tau loto-fiemālie ke toʻo kiate kitautolu Hono huafá.20 ʻOku tau fakahoʻata ai ʻa e fakataipe ko ia ʻo e fuakavá. ʻOku tau lau ʻi he Fuakava Foʻoú ʻo pehē: “He ko kimoutolu kotoa pē kuo papitaiso kia Kalaisí, kuo mou ʻai ʻa Kalaisi.”21 ʻOku tau fakataipe ʻetau ʻai kiate kitautolu ʻa Kalaisí, ʻi hotau papitaisó.

ʻOku fakataumuʻa foki ʻa e ouau ʻo e sākalamēnití ki he Fakamoʻuí. ʻOku fakataipe ʻe he maá mo e vaí ʻa e sino ʻo Kalaisí mo Hono taʻataʻá naʻe lilingi maʻatautolú.22 Ko e meʻaʻofa ʻo ʻEne Fakaleleí, ʻoku fakataipe mai ia kiate kitautolu ʻi he uike takitaha ʻi he taimi ʻoku ʻomi ai ʻa e maá mo e vaí ʻe ha tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki, ʻo fakafofongaʻi ʻa e Fakamoʻuí Tonu. ʻI heʻetau kai mo inu ʻa e fakaʻilonga ʻo Hono sinó mo e taʻataʻá, ko ha fakataipe ia ʻo e hoko ʻa Kalaisi ko ha konga ʻo kitautolú.23 ʻOku tau toe ʻai ai ʻa Kalaisi kiate kitautolu ʻi heʻetau fai ha fuakava foʻou ʻi he uike kotoa pē.24

ʻI heʻetau fai ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻi he fale ʻo e ʻEikí, ʻoku tau toe fakaloloto ange ai hotau vā fetuʻutaki mo Iá.25 ʻOku fakataumuʻa ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku tau fai ʻi he temipalé ki he palani ʻa ʻetau Tamaí maʻatautolú, ʻa ia ko hono uhó ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne feilaulau fakaleleí.26 ʻE akoʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea27 ʻo fakafou ʻi he fakataipe ʻo e ngaahi ouaú mo e ngaahi fuakavá ʻi heʻetau fakaava hotau lotó mo fekumi ʻi he faʻa lotu ke mahino kiate kitautolu ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku loloto angé.

ʻOku fakamafaiʻi kitautolu ke tui ʻa e kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ko ha konga ʻo e ʻenitaumeni temipalé. ʻOku fakatou toputapu ʻa e tufakanga mo e faingamālie ko iá.

ʻI ha ngaahi tukufakaholo fakalotu, ʻoku tui ha teunga makehe ki tuʻa ko ha fakaʻilonga ʻo e tui mo e tukupā ʻa ha taha ki he ʻOtuá,28 pea ʻoku faʻa tui ʻa e teunga ouaú ʻe kinautolu ʻoku nau tataki ʻa e ngaahi lotu moihuú. ʻOku ʻi ai ha ʻuhinga loloto ʻo e ngaahi vala toputapu ko iá kiate kinautolu ʻoku nau tui iá. ʻOku tau lau ʻi he folofolá, naʻe tui foki ʻi he kuonga muʻá, ha teunga ouau toputapu ʻi he ngaahi ouau fakatemipalé.29

ʻI heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku tui ʻe kitautolu kuo fili ke fai ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻi he fale ʻo e ʻEikí ha teunga ouau toputapu lolotonga ʻo e moihū ʻi he temipalé, ko ha fakataipe ʻo e vala naʻe tui ʻi he ngaahi ouau fakatemipale ʻi he kuonga muʻá. ʻOku tau tui foki ʻa e kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, lolotonga ʻa e moihū ʻi he temipalé pea ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó fakatouʻosi.30

ʻOku hoko moʻoni ʻa e kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní ko ha fakataipe mālohi pea fakataumuʻa foki ki he Fakamoʻuí. ʻI he taimi naʻe kai ai ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e fua ʻo e ʻakaú pea pau ke na mavahe mei he Ngoue ko ʻĪtení, naʻe ʻoange kiate kinaua ha kote kiliʻi manu ke kofukofuʻi ʻaki kinaua.31 ʻOku ngalingali naʻe feilaulauʻi ha monumanu ke ngaohi ʻaki ʻa e ongo kote kiliʻi manu ko iá—ko ha fakataipe ʻo e feilaulau ʻa e Fakamoʻuí maʻatautolú. Ko e Kaphar ko e foʻi lea faka-Hepelū ia ki he fakaleleí, pea ko e taha ʻo hono ngaahi ʻuhingá ko e “ke ʻufiʻufi.”32 ʻOku fakamanatu mai ʻe hotau kāmeni temipalé ʻoku ʻufiʻufi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí mo e ngaahi tāpuaki ʻo ʻEne Fakaleleí ʻi hono kotoa ʻo ʻetau moʻuí. ʻI heʻetau tui fakaʻaho ʻa e kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ʻoku hoko leva ʻa e fakataipe fakaʻofoʻofa ko iá ko ha konga ʻo kitautolu.

ʻI he Fuakava Foʻoú, tohi ʻa Lomá, ʻoku tau lau ai ʻo pehē: “Kuo tei ʻosi ʻa e poó, ʻoku ofi ʻa e ʻahó: ko ia ke tau liʻaki ʻa e ngaahi ngāue ʻo e poʻulí, pea tau ʻai ʻa e mahafu ʻo e māmá. … Ke ʻai ʻe kimoutolu ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.”33

ʻOku ou houngaʻia ʻaupito ʻi he faingamālie ke tui ʻa e kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní ke fakamanatu mai kiate au ʻoku ʻufiʻufi maʻu pē au ʻe he Fakamoʻuí mo e ngaahi tāpuaki ʻo ʻEne Fakalelei taʻefakangatangatá ʻi heʻeku fononga ʻi he māmaní. ʻOkú ne fakamanatu mai foki ʻi heʻeku tauhi ʻa e ngaahi fuakava kuó u fai mo e ʻOtuá ʻi he fale ʻo e ʻEikí, ʻoku ou fakataipe ai ʻeku ʻai ʻa Kalaisi kiate aú, ʻa ia ʻokú Ne hoko Tonu ko ha teunga tau ʻo e māmá. Te ne maluʻi au mei he koví,34 foaki mai ha mālohi mo ha ivi malava lahi ange,35 pea hoko ko ʻeku maama mo e tataki36 ʻi he fakapoʻuli mo e ngaahi faingataʻa ʻo e māmani ko ʻení.

ʻOku ʻi ai ha ʻuhinga fakataipe mahuʻinga mo fakaʻofoʻofa ʻi he kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní mo hono vā fetuʻutaki mo Kalaisí. ʻOku ou tui ʻoku hoko ʻeku loto-fiemālie37 ke tui ʻa e kāmeni māʻoniʻoní ko ʻeku fakataipe kiate Iá.38 Ko ʻhaʻaku fakaʻilonga fakataautaha ʻeni ki he ʻOtuá kae ʻikai ko ha fakaʻilonga ki he niʻihi kehé.39

ʻOku ou houngaʻia koeʻuhí ko hoku Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.40 Naʻe hoko ʻEne feilaulau fakalelei maʻatautolú ko e fakataipe maʻongoʻonga taha ia ʻo ʻEne ʻofa taʻefakangatangata mo ʻetau Tamai Hēvaní kiate kitautolu takitahá,41 mo e kei ʻasi pē ʻa e ngaahi fakataipe mahino ʻo e ʻofa mo e feilaulau ko iá—ʻa e ngaahi mataʻi kafo ʻi he nimá, vaʻé mo e vakavaka ʻo e Fakamoʻuí—ʻo aʻu pē ki he hili ʻEne Toetuʻú.42

ʻI heʻeku tauhi ʻeku ngaahi fuakava mo e ngaahi tufakanga ki he ʻOtuá, kau ai hono tui ʻa e kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ʻe lava ke hoko ʻeku moʻuí ko ha fakataipe fakataautaha ʻo ʻeku ʻofa mo e houngaʻia moʻoni ki hoku Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, mo ʻeku fakaʻamu ke Ne nofoʻia ʻiate au maʻu ai peé.

Kapau ʻoku teʻeki ai ke ke fai ia, ʻoku ou fakaafeʻi koe ke ke fili ha vā fetuʻutaki ʻoku loloto ange mo e ʻOtuá ʻaki haʻo fakahoko ha ngaahi fuakava mo Ia ʻi he fale ʻo e ʻEikí. Ako ʻa e ngaahi lea ʻo ʻetau palōfitá (kau ai ʻa e ngaahi akonaki maʻongoʻonga ʻi he futinouti ʻo ʻene ngaahi leá, ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he ngaahi lea konifelenisi lahi). Kuo laui taʻu ʻene toutou lea fekauʻaki mo e ngaahi fuakavá, tautefito mei he taimi naʻá ne hoko ai ko e Palesiteni ʻo e Siasí. Ako mei heʻene ngaahi akonaki fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki maʻongoʻongá pea mo e mālohi mo e ivi malava lahi ange ʻe lava ke ke maʻu ʻi hono fakahoko mo tauhi hoʻo ngaahi fuakava mo e ʻOtuá.43

ʻOku hā ʻi he Tohi Tu‘utuʻuni Fakakātoá ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke te maʻu ha uiuiʻi ngāue fakafaifekau pe fakamaʻu ke mali ka te toki fakahoko ha ngaahi fuakava ʻi he temipalé.44 Kuo pau ke taʻu 18 pe lahi ange ha taha, ʻikai toe ako ʻi he akoʻanga māʻolungá pe tatau mo iá, pea hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí ʻi ha taʻu ʻe taha pe lahi ange. ʻOku ʻi ai foki mo ha ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e māʻoniʻoni fakatāutahá ʻoku fiemaʻu.45 Kapau ʻokú ke maʻu ʻa e loto-holi ke fakamālohia ho vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí ʻaki hono fakahoko ha ngaahi fuakava toputapu ʻi he fale ʻo e ʻEikí, ʻoku ou fakaafeʻi koe ke ke talanoa mo hoʻo pīsopé pe palesiteni fakakoló pea fakahā kiate ia ʻa e ngaahi holi ʻa ho lotó. Te ne tokoniʻi koe ke ke ʻilo ʻa e founga ke teuteu ke maʻu mo tauhi ai ʻa e ngaahi fuakava ko iá.

ʻI hotau vā fetuʻutaki ʻi he fuakava mo e ʻOtuá, ʻe lava ke hoko ʻetau moʻuí ko ha fakataipe moʻui ʻo ʻetau tukupā mo e ʻofa moʻoni ki heʻetau Tamai Hēvaní, ʻetau hesed kiate Iá,46 pea mo ʻetau holi ke fakalakalaka pea hoko ʻo hangē ko hotau Fakamoʻuí, ʻo mateuteu ke hū ki Hona ʻaó ʻi ha ʻaho. ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku mahuʻinga fau ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ʻo e vā fetuʻutaki ʻi he fuakava ko iá. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.