Hisitōlia ʻo e Siasí
Fakamatala ki he Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá


“Fakamatala ki he Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá,” Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, Voliume 2, ʻIkai ha Nima Taʻemaʻa, 1846–1893 (2020)

“Fakamatala ki he Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá,” Kau Māʻoniʻoní, Voliume 2

Fakamatala ki he Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

Ko e voliume ko ʻení ko ha talanoa moʻoni ʻoku makatuʻunga ʻi ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala fakahisitōlia ʻe laungeau. Kuo fai e tokanga taupotu tahá ke fakapapauʻi ʻoku tonu ia. ʻOku fakaofo hono tauhi maau ʻo e ngaahi fakamatala fekauʻaki mo e hisitōlia ʻo e Siasí mei he 1846 mo e 1893, ʻo maʻu e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá mei he ngaahi fetohiʻaki fakatāutahá mo e ngaahi tohinoá ki he ngaahi lipooti ʻi he nusipepá mo e ngaahi lekooti fakakautaha ʻo hangē ko e ngaahi miniti fakatahá. Ka neongo iá, ʻoku ʻikai totonu ke pehē ʻe he kau laukongá ʻoku haohaoa pe kakato ʻa e fakamatala ʻoku tuku atu ʻi hení. ʻOku fakangatangata ʻa e ngaahi lekooti ʻo e kuohilí, pea mo ʻetau malava ke fakaʻuhingaʻi kinautolu ʻi he lolotonga ní.

Ko e ʻilo mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakahisitōlia kotoa pē ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa taʻekakato, fakaʻuhinga kehekehe, pea mo ha ngaahi fakakaukau fakapalataha. ʻOku nau faʻa ʻomi pē ʻa e fakakaukau ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú. Ko ia ai, ko e kau fakamoʻoni ki he ngaahi meʻa tatau naʻe hokó, ʻoku nau aʻusia, manatuʻi, mo lekooti kehekehe kinautolu, pea ʻoku ʻai ʻe heʻenau ngaahi fakakaukau kehekehé ke fakaʻuhingaʻi e hisitōliá ʻi ha ngaahi founga kehekehe. Ko e pole leva ki he faihisitōliá, ke ne fakatahatahaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku ʻiló ke maʻu ha mahino totonu ki he kuohilí ʻo fakafou ʻi hano vakavakaiʻi fakalelei mo fakaʻuhingaʻi.

Ko e Kau Māʻoniʻoní ko ha fakamatala moʻoni ia ʻo e hisitōlia ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa ʻoku mau ʻilo mo mahino ʻi he taimi lolotongá mei he ngaahi lekooti fakahisitōlia ʻoku maʻú. ʻOku ʻikai ko e tuʻunga fakakaukau pē ia ʻe lava ke tala ʻaki e hisitōlia toputapu ʻo e Siasí, ka ko e kau mataotao kuo nau fakatotoloʻi, tohi, mo ʻētitaʻi e voliume ko ʻení, ʻoku nau ʻilo foki ʻa e ngaahi maʻuʻanga fakamatala fakahisitōliá, fakakaukauʻi lelei hono fakaʻaongaʻi kinautolú, mo hiki kinautolu ʻi he ngaahi fakamatala he fakaʻosinga ʻo e vahé mo e lisi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ne fakaʻaongaʻí. ʻOku fakaafeʻi ʻa e kau laukongá ke nau vakavakaiʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoní ʻiate kinautolu pē, ko e lahi taha ʻo kinautolú kuo fakafehokotaki fakaʻilekitulōnika pea fakafehokotaki ki he ngaahi fakamatala he fakaʻosinga ʻo e vahé. ʻOku ngalingali ʻe toe ʻomi ʻi he fakalau ʻa e taimí ha ngaahi ʻuhinga, fakaʻuhinga, mo ha ngaahi fakakaukau kehe, ʻi hano toe ʻilo ʻo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ange, pe ko hano toe lau foʻou ʻo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku ʻosi maʻu.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he fakamatala ʻi he Kau Māʻoniʻoní ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻuluaki mo e ua. ʻOku kau ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻuluakí ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻe hokó meiate kinautolu naʻa nau mātātonú. Naʻe tohi ha niʻihi ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatala totonú, hangē ko e ngaahi tohí, tohinoá, mo e ngaahi lipooti ʻo e ngaahi malangá, ʻi he taimi ne hoko ai e ngaahi meʻa ʻoku nau fakamatala ki aí. Ko e ngaahi maʻuʻanga tokoni ne hoko tonu ko ʻení, ʻoku nau ʻomi e ngaahi fakakaukau, ongo, mo e meʻa naʻe fai ʻe he kakai ko ʻení he momeniti ko iá, ʻo fakahaaʻi ai hono fakaʻuhingaʻi ʻo e kuohilí ʻi he taimi ne kei hoko ai ko e lolotongá. Ne tohi e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻuluaki kehé, hangē ko e hisitōlia fakatāutahá, hili e meʻa naʻe hokó. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi maʻuʻanga tokoni manatu ko ʻení e ʻuhinga ʻo e kuohilí ki he taha faʻu tohí ʻi he fakalau ʻa e taimí, ʻo faʻa hangē ʻoku nau lelei ange ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni mei he taimi ne hoko aí, ʻi hono fakatokangaʻi e mahuʻinga ʻo e kuohilí. Ka neongo ia, koeʻuhí ko ʻenau fakafalala ki he meʻa ʻoku manatuʻí, ʻe lava ke maʻu ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni manatu ko ʻení ha ngaahi fehālaaki pea faʻa uesia ia ʻe he ngaahi mahino mo e tui kimui ange ʻa e tokotaha faʻu tohí.

ʻOku kau ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakahisitōliá hono uá ha ngaahi fakamatala mei ha kakai ʻoku nau fakamatalaʻi e meʻa naʻe hokó ka naʻe ʻikai ke nau mātātonu ia. ʻOku kau ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni peheé ha ngaahi hisitōlia fakafāmili kimui ange mo ha ngaahi ngāue fakaako. ʻOku tokoni lahi ki he voliume ko ʻení e ngaahi maʻuʻanga tokoni kehekehe peheé ʻa ia naʻe mahuʻinga ʻenau ʻomi e fakaʻuhingá mo e puipuituʻá.

Naʻe toe vakaiʻi e tuʻunga falalaʻanga ʻo e maʻuʻanga tokoni kotoa pē ʻi he Kau Māʻoniʻoní pea toutou vakaiʻi ʻoku tatau ia mo e meʻa ʻi he maʻuʻanga tokoní. Ko e ngaahi fepōtalanoaʻakí mo e kupuʻi lea kehé ne ʻomi fakahangatonu pē mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakahisitōliá. Ne liliu ke mahino ange ʻa e sipelá, fakamataʻitohi lahí, mo e fakaʻilonga leá ʻi he ngaahi kupuʻi lea fakahangatonú. Ne ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe niʻihi ne hoko ai ha ngaahi liliu mahuʻinga ange hangē ko hono liliu mei he taimi kuo ʻosí ki he taimi lolotongá pe fakatonutonu ʻo e kalamá, ʻa ia ne fai ki he ngaahi kupuʻi lea fakahangatonú ke lelei ange ki he laukongá. ʻI he ngaahi meʻa ko ʻení, ʻoku fakamatalaʻi ʻa e ngaahi liliu naʻe faí ʻi he fakamatala he fakaʻosinga ʻo e vahé. Naʻe fai e ngaahi fili fekauʻaki mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻe ngāue ʻakí mo e founga ke fakaʻaongaʻi kinautolú ʻe ha timi ʻo e kau faihisitōlia, faʻu tohi, mo e kau ʻētita naʻe makatuʻunga ʻenau ngaahi tuʻutuʻuní ʻi he totonu fakahisitōliá mo e tuʻunga fakaetohí.

Naʻe ngāue ʻaki ha ngaahi maʻuʻanga tokoni fakafepaki ke hiki e voliume ko ʻení pea ʻoku ʻoatu kinautolu ʻi he ngaahi fakamatalá. Naʻe meimei fakatautautefito hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatala ko ʻení ke ne ʻomi e fakafepaki ki he Siasí ʻi he senituli hongofulu mā hivá. Neongo ʻoku lahi ai e taaufehiʻa ki he Siasí, ka ʻoku faʻa maʻu ʻi he ngaahi fakamatala ko ʻení ha ngaahi fakaikiiki naʻe ʻikai lekooti ʻi ha toe fakamatala kehe. Naʻe fakaʻaongaʻi e ngaahi fakaikiiki ko ʻení hili hono fakapapauʻi ʻe ha ngaahi lekooti kehe ʻoku ngalingali ke tonu fakalūkufua. Naʻe fakaʻaongaʻi e ngaahi moʻoniʻi meʻa mei he ngaahi lekooti fakafepaki ko ʻení taʻe ʻomi ʻenau ngaahi fakaʻuhinga fakafilí.

ʻI heʻene hoko ko ha fakamatala hisitōlia naʻe hiki ki ha kakai fakalūkufuá, ʻoku ʻoatu ʻe he voliume ko ʻení ha hisitōlia ʻo e Siasí ʻi ha founga tohi ʻoku faaitaha mo faingofua ke maʻu. Neongo ʻoku fakaʻaongaʻi ai ha ngaahi founga manakoa ʻo e faʻu talanoá, ka ʻoku ʻikai heva atu ia ʻi he fakamatala ʻoku maʻu ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakahisitōliá. ʻI he taimi ʻoku kau ai ʻi he tohí ha fanga kiʻi fakamatala fakaikiiki siʻi angé, hangē ko e fakafōtunga ʻo e fofongá pe tuʻunga ʻo e ʻeá, ʻoku ʻuhinga ia ko e ngaahi fakaikiiki ko ʻení ʻoku maʻu ia pe naʻe toʻo mei ha lekooti fakahisitōlia.

Ke tauhi e faingofua ʻo hono lau ʻo e fakamatalá, ʻoku tātaaitaha ke ʻomi ʻe he voliumé ʻa e ngaahi pole ʻi loto pe ki he lekooti fakahisitōliá ʻi he tohi pē ko iá. Ka ʻoku tuku ia ki ha ngaahi fealeaʻaki ʻo e maʻuʻanga tokoní ʻoku ʻi he ngaahi ʻēsei ʻo e kaveinga ko iá ʻi he saints.ChurchofJesusChrist.org. ʻOku poupouʻi e kau laukongá ke nau vakaiʻi e ngaahi ʻēsei ko ʻení ʻi heʻenau ako e hisitōlia ʻo e Siasí.