2008
Hoko e Kāingalotu ‘o e Uōtí ko ha Sīpinga ‘o e Teuteu Ngāue Fakafaifekaú
‘Aokosi 2008


Hoko e Kāingalotu ‘o e Uōtí ko ha Sīpinga ‘o e Teuteu Ngāue Fakafaifekaú

ʻOku mahuʻinga ʻa e fāmili ko ia ʻoku poupou pea fakatefito ʻenau moʻuí ʻi he ongoongoleleí ʻi hono teuteuʻi ʻo e toʻu tupú ke nau vahevahe ʻa e ongoongoleleí ʻi he taimi te nau hoko ai ko ha kau faifekau taimi kakató. Tānaki atu foki ki ai ʻa e poupou ʻa e kau taki faivelengá pea ko hono olá leva ko ha toʻu tangata ʻo ha kau faifekau mateaki.

Ko e meʻa ia kuo hoko ʻi he Uooti Voiesiá ʻi he Siteiki Kilipati ʻAlesona ValaVisitaá. Kuo tali ʻe ha kau ʻeletā ʻe toko 21 mo ha sisitā ʻe toko 1 mei hono kāingalotu ʻe toko 310 ha uiuiʻi ke ngāue fakafaifekau maʻá e ʻEikí ʻi he taʻu ko ʻeni ʻe ua kuo hilí.

Ko e hā nai e meʻa kuó ne tokoni ke ʻomi ha niʻihi faivelenga peheé? Ko e tomuʻa palani ki ai ʻa e fāmilí, tā sīpinga leleí pea mo e mateuteú.

Tomuʻa Palani Fakafāmilí

Ne toki foki mai ʻeni ʻa Kulisitofā Lao mei he Misiona Masasūseti Positoní. Naʻá ne pehē, “ʻOku ʻikai te u manatuʻi pe ko e fē ʻa e taimi ne u fakapapauʻi ai ke u ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú. Naʻá ku ʻiloʻi maʻu pē te u ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau. … Ne hoko ʻa e ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú ko ha konga ʻo ʻemau fepōtalanoaʻaki fakafāmili fakaʻahó.”

ʻOku tokoni ʻa e ngaahi fāmili ko ia ʻoku nau tokoniʻi ʻenau fānaú ke nau nofo ʻamanaki atu ki he ngāue fakafaifekaú ke langaki hake ha toʻu tupu loto vēkeveke mo loto fakapapau.

ʻOku pehē ʻe Pīsope Viliami Uatekoti ʻo e Uooti Voiesiá: “ʻOku ou tui kuo hoko hono fakamamafaʻi ko ia ʻe he mātuʻá ʻa e mahuʻinga ʻo e ngāue fakafaifekaú ko ha meʻa mahuʻinga. Koeʻuhí ko ia, kuo mau ʻiloʻi ai ko e taimi ko ia kuo lava ai ke maʻu ʻe heʻemau kau talavoú ʻa e lakanga Tīkoní ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, kuo nau ʻosi fai ʻe kinautolu ʻa e fili ko ia ke ngāue fakafaifekaú pea ʻoku toe lahi ange ʻenau holi ke faivelenga mo ofi maʻu pē ki he ongoongoleleí lolotonga ʻa ʻenau kei ʻi he taʻu hongofulu tupú.”

ʻOku lelei taha ʻa e fāmilí ʻi hono ʻoange ki he faifekau ʻi he kahaʻú ʻa e meʻa ko ia te ne fie maʻu fakalaumālié mo e ngaahi meʻa ʻe fie maʻu ke ne faí. Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku maʻu ʻe he fāmilí ke tokoniʻi ʻaki e fānaú ke nau teuteu ki he ngāué ko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí.

Naʻe fakalotolahiʻi ʻe Felengi Langi ko ha faiako ʻi he kōlomu ʻa e kau taulaʻeikí pea ko ha mātuʻa ia ki ha faifekau, ʻa e mātuʻá ke nau fakahoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ʻo tatau ai pē pe ko ʻenau kau foʻou mai pe naʻe fuoloa ʻenau kau ki he ongoongoleleí. Naʻá ne pehē, “Ko e feituʻu ia ʻoku ako ai ʻe heʻetau fānaú ʻa e ongoongoleleí.” ʻOkú ne toe ʻomi foki ha ngaahi faingamālie ke fakamamafaʻi ai ʻa e mahuʻinga ʻo e teuteu ki he ngāue fakafaifekaú mo e ngāue tokoní.

Ne fakatokangaʻi foki ʻe Misa Lao ko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko e taimi ngāue fakafaifekau ia ʻa hono fāmilí. Naʻá ne pehē, “ʻOku fakatupulaki ʻa e holi ke ngāué ʻi hono ʻai ke hoko ʻa e ngāue fakafaifekaú ko e konga ʻo e fāmilí.”

Ngaahi Sīpinga Leleí

Neongo ʻoku mahuʻinga ʻa e fāmilí ʻi hono fakatupulekina ʻo e mateuteu fakangāue mo fakalaumālié, ka ʻoku lava ʻe he ngaahi sīpinga lelei ʻa e kau taki lelei ʻo e Siasí ʻo poupouʻi ʻa e fakahinohino ko ia kuo fai ʻi ʻapí pea lava ke hoko ai e faikehekehe ʻi he moʻui ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí.

Naʻe pehē ʻe Pīsope Uatekoti, “Kuo mau maʻu ha kau taki lelei ne nau hoko ko ha kau faʻifaʻitakiʻanga, poupou mo ha kau faiako lelei. ʻOku tokanga taha ʻa ʻenau kau takí mei heʻenau hoko ko e kau tīkoní ʻo aʻu ki heʻenau ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú, ʻi hono tokoniʻi kinautolu ke nau mālohi ʻi he Siasí pea maʻu maʻu pē ha holi ke ngāue fakafaifekau.”

ʻOku fakataha tuʻo taha he māhina ʻa e kau talavou ʻo e Uooti Voiesiá ke fanongo ki ha niʻihi ne toki ʻosi mai mei he ngāue fakafaifekaú ʻi honau uōtí, ʻo kau ai foki mo ha niʻihi ne nau ngāue he ngaahi taʻu lahi kuo hilí, ʻo nau vahevahe ʻa ʻenau fakamoʻoní mo ha ngaahi meʻa ne nau aʻusia ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻa ia naʻá ne liliu ʻenau moʻuí. ʻOku pehē ʻe Pīsope Uatekoti ko ha meʻa “mahuʻinga taʻe hano tatau” ʻa e fakataha fakamāhina ko ʻení.

ʻOku tui ki ai mo Misa Langi. Naʻá ne pehē, “ʻOku maʻu leva ʻe he tamaiki tangatá ʻa e vīsone ki hoho mahuʻinga ko ia ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻi heʻenau moʻuí—pea ʻokú ne kei tākiekina pē ʻa e moʻui ʻa e kau tangata ko ʻení he taimí ni. ʻOku fai ʻe he kau ʻosi ngāue fakafaifekau ko ʻení ha fakamoʻoni mālohi ki hono mahuʻinga ko ia ʻa e ngāue fakafaifekaú.”

Kuo ongoʻi foki ʻe he kau taki ʻo e Uooti Voiesiá ʻe feʻunga ke fakatahatahaʻi ʻa e kau talavoú ʻi he efiafi Sāpate ko ia ki muʻa pea mavahe atu ha taha ki he senitā akoʻanga fakafaifekaú. Hili haʻanau maʻu meʻatokoni efiafi ʻoku vahevahe leva ʻe he kau talavoú ʻa hono mahuʻinga ʻo e talavou ʻoku ʻamanaki ke mavahé kiate kinautolú. Hili iá, ʻokú ne vahevahe leva ʻa ʻene fakamoʻoní.

Ko Hono ʻai ke Fakamuʻomuʻa ʻa e Mateuteú

ʻE lava ke hoko ʻa e mateuteu ki he ngāue fakafaifekaú ko ha meʻa ke fakamuʻomuʻa ʻe he kau talavoú ʻi he taimi ʻoku hoko ai ia ko ha meʻa ʻoku fakamuʻomuʻa ʻi he moʻui ʻa e mātuʻá mo e kau takí.

ʻOku fai ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ha feinga ke poupouʻi ʻa e fāmilí ʻi ha ngaahi taʻu lahi ki muʻa pea hokosia e taʻu ngāue fakafaifekau ʻo e talavoú.

ʻOku akoʻi ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí fakataha mo ha tokoni ʻa ha taha ne toki ʻosi ngāue fakafaifekau ha ngaahi kalasi teuteu ngāue fakafaifekau he uike kotoa. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e tohi lēsoni Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ki he ngaahi lēsoní mo e ngaahi meʻa ʻoku aleaʻí. ʻOku omi tuʻo taha he māhina ʻa e mātuʻá ki he kalasí ko ha kau fie fanongo koeʻuhí ke ʻahiʻahi akoʻi ange kiate kinautolu ʻa e ongoongoleleí ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí.

ʻOku pehē ʻe Misa Lao ʻoku mahuʻinga foki mo e maʻu seminelí ʻi hono teuteuʻi ko ia ʻo e kau talavoú ki he ngāue fakafaifekaú. Naʻá ne pehē, “Kau atu ki he seminelí. Naʻe fuʻu tokoni lahi ia kiate au. ʻOku mahuʻinga ʻa e fakataukei folofolá. Ne u fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi potufolofola ko iá ʻi he ʻaho kotoa ʻi heʻeku ngāue fakafaifekaú.”

Neongo pe ko e hā e fokotuʻutuʻu māʻolunga ʻa e mātuʻá mo e kau takí, ka kuo pau pē ke fai e fili ke teuteú ʻe he faifekaú.

Naʻe pehē ʻe Misa Langi, “He ʻikai lava ʻe ha taha ia ʻo fakalotoʻi kinautolu ke nau ngāue kapau he ʻikai ueʻi kinautolu ʻe he Laumālié. Kuo pau ke akoʻi pea fakaului kinautolu ʻe he Laumālié. He ʻikai lava ke fai ia ʻe kitautolu kau takí pe ko e tamaiki tangata kehé.”

ʻOku pehē ʻe Vī Hiapo, ko e faʻē ʻa ha ongo ʻosi ngāue fakafaifekau ko B.J. mo Kiana, “Kuo pau ke tau tui ʻe fai ʻe heʻetau fānaú ʻa e ngaahi fili ʻoku totonú pea tuku ke nau fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí.”

ʻI hono fakaʻosí, kapau ʻoku loto ha talavou pe ko ha finemui ke ngāue, pea aʻu pē kiate kinautolu ʻoku nau faingataʻaʻia fakapaʻangá pe ʻikai puopouʻi ʻe he fāmilí, te nau ʻilo ʻa e foungá. ʻOku pehē ʻe Lōtaki Pulotu ko e palesiteni fakasiteiki ʻo Vala Visitaá, “ʻE ʻomi ʻe he ʻEikí ha founga ke nau lava ai ʻo ngāue ʻo kapau te nau muimui kiate Ia ʻi he tui.”