TE KATAURAOI NI KAITARA te Bong ni Buaka
Ti bia, man katukan ara mwioko iroun te Tia Kamaiu, Iehova Tabaota, n tauraoi ao n aki kerikaaki ke ni konaki n te tabo ni buaka.
N te ririki 1485, Richard III ngaia ngkanne uean Engkand. Bon te tai n aki nakoraoi n te tautaeka, ao Richard e kamanoa rikina n uea e raka iaon teuana te tai. Ma bon te aomata ae e rangin ni mwatai, te tia buaka ae ninikoria man ni wanawana are iai ana taan tia buaka imarenan te mwaiti ae 8,000 ao 10,000 tautia.
N te ririki naba anne, te mwane ae tangiria n riki bwa uean England, Henry Tudor, Earl of Richmond, e kaewenakoa ao e kaotinakoa Richard n te tabo are e ingoanaki iai te buaka: Bosworth Field. Henry, tiaki ti tebo ma Richard, e uarereke ana atatai n te buaka, ao iai ana tanga ni buaka ae ti 5,000. Ma iai ana aetuwaitia aika wanawana aika buokia—mwane aika a ririeta nakoaia ae reke man rikia n uea aika a tia n ira te aeka ni buaka aei, n raonaki ma tabeman ake a kaitara Richard. E roko moaningabongin te buaka, ao a katautauaki bwaai ni kabane bwa e na tokanikai Richard
Te karaki ae moan te kakongora e kakimototoi bwaai aika riki n Aokati 22, 1485. N te ingabong anne, te Uea Richard ao ana aomata a katauraoia n ira te buaka ni kaitara ana tanga ni buaka Henry. Ane e tokanikai n te buaka e na riki bwa te tia tautaeka iaon England. Tabeua te tai imwain te buaka, e kanakoa ana toro Richard n taraia bwa e a tauraoi ana aoti ae mamaten nanona.
“E karin kaun te aoti iaona ni waekoa,” te toro e tuanga te tia karaoa ana kau te aoti. “E kantaningaia te uea bwa e na kairia ana tautia n rimoaia ma ana aoti.”
E kaeka te tia karaoa ana kau te aoti bwa e na tataninga. “I a tia ni karin aia kau ni kabane aoti n ana tanga ni buaka te uea tabeua te bong n nako,” e taku, “ao ngkai N na nako ni karekei riki taian biti.”
Te toro ae a un e taku bwa e aki kona n tataninga. “Aian te uea a roko ngkai, ao ti riai ni kaitaraia n te tabo ni buaka,” e taku. “Kabonganai bwaai ni mwakuri aika iai iroum ngkai.”
N aron are e a kaman tuangaki bwa e na karaoia, te tia karao kau e karaoa ana kabanea ni kona, ni karaoi aua kau n aoti man te kai te biti. Imwin neeranakin te kau n te ama, e neran teniua iaon te aoti. Ngke e kataia ni kanima te kaua ni kau, e kunea bwa e aki tau te neera.
“I kainanoa riki teuna ke uoua te neera, ao e na kabanea teutana te tai n neeran,” e tuanga te toro.
Te toro, n te tai aei, e aki kona n tataninga riki. “I ongo tangin te bwai ni katangitang ngkai,” e katanoata. “Ko aki kona n ti kabongana ae iai iroum ngkai?”
E kaeka te tia karao kau bwa e na karaoa ana kabanea ni kona ma e aki kona ni koaua ae te kaua ni kau e na kona n taua.
“Ti neranna iaona,” e tuatua te toro. “Ao kawaekoa, ke e na un te Uea Richard iroura ni kauoman.”
E aki maan ao e a waaki te buaka. Ni kaungaia ana aomata, Richard e biri n ana aoti ni waerake ao ruo n te tabo ni buaka, ni buaka ni kaumakia n takarua, “Waaki nako! Waaki nako!”
Ngke e tara te tabo ni buaka Richard, e noria tabeman ana aomata bwa a keerikaki. Makakin are a na kona ana tautia tabeman ni maaku naba, e waekoa ni buti ma ana aoti nakoia ana aomata ake a keerikaki n te aro bwa e na kaungaia bwa ana reitinako ni buaka. Ma imwain are e roko irouia Richard, e biri n tei ana aoti ao e bwaka, ni karenakoa te uea nako aontano. Teuana ana kau te aoti, n aron are e raraoma iai te tia karao kau, e kibanako n ana tai ni kabirimwaka te uea.
E kiba Richard mai iaontano ngke e teirake ana aoti ao ni kibakibarake. Ngke a tabe n roko ana tautia Henry, e ioioa ana kabaang Richard nako karawa, man takarua, “Te aoti! Te aoti! N na anga aba n ueau ni karekea au aoti (ngkai naba).
Ma e a bon oimwi. Ngkekei naba, ao ana aomata Richard a birinako ni karekea maiuia bwa a maakuia ana taanga ni buaka Henry ngke a moanna n roko, ao a konaaki n te buaka. Man te tai anne ao aomata a tatekina te boem:
Ibukina bwa akea te neera, e bua te kau,
Ibukina bwa akea te kau, e bua te aoti,
Ibukina bwa akea te aoti, e bua te buaka,
Ibukina bwa akea te buaka, e bua te aba n uea,
Ao ni kabane ibukina bwa akea neeran te aoti.1
Kamatoatoan Ara Koaua
Ngke I tabe n iangoa te karaki, I iangoia bwa e kanga te bwai ae bebete n aron buakakan kanimwan neran waen te aoti e a karika te bitaki n te karaki. Ti kona ni kabotaua te nera ae bua nakon koauan te euangkerio. Akean koauan te euangkerio ao reitakin bonganaia ao karaoakia e kona ni katikuira ma te nano ae aki koaua n te tabo ni buaka ni kaitara te kataki ao te buakaka.
Tera bwaai aika ti tataneiai ni karaoi inanon maiura aika bua man maiura ao ara utu? Ti aki kakaraoa ara tataro bon iroura ao n ara utu? Ti teimatoa ni kamatebwai booki aika tabu? Te bootaki n utu n te tairiki ni katoa tai? Kabwakaan te kabuianibwai ae bwanin? Ibuobuoki nakoia tarira ao mwanera? Karinean te bong ae te Tabati? Te nebonebo n te tembora? Te tangira ibukia kaain rarikira?
Ngaira n tatabemanira nako ti kona n tarai aron maiura ao ni kakaea te bwai ae ti kabwaka iai—tera te koaua ke te bwai ae ti tataneiai ni karaoia ae ti tangiria ni kamatoa n ae matoatoa ni maiura ao n ara utu. Ngkanne, imwin are ti a tia n ata te koaua ke te bwai ae ti tataneiai ni karaoia, ti kona ni karaoia ma te nano ae korakora ao te nano matoa ni kamatoa te neera—ni maiuakina raoi riki te koaua anne ao ni katauraoira ao ara utu ni boutoka ao ni kamanoa te bwai ae eti.
N te Doctrine ao Covenants, te Uea e reirei, Ao kam na uota naba te barengaru are te maiu, ma ana kabaang Tamneina are e na karuoa nako aomi, ao Ana taeka ae E kaokia nakoira, ao n onimaki ni karokoa I roko” (27:18).
E a tia te Tia Kamaiu ni berita nakoia Ana toro aika kakaonimaki, Aia bwai ni buaka a na riki bwa au bwai ni buaka, ao N na riki bwa aia otanga ae ababaki ma te otanga ae karako, ao E na kabaei nukaia, ao man buaka bwa mwane ibukiu; … ao man ain koron unu N na kawakiniia (tara D&C 35:14).
Ti riai n uringnga n tainako te bwai ane riki ngkana “e katauraoaki te aoti i mwain te bong ni buaka,” n aron ae taekinaki n Taeka n Rabakau, “te kamanoaki bon mai iroun te Uea” (21:31). Ti kona n ira ana kakao Moronaai n “nakomai nakon Kristo, ma ni kakororaoaki irouna” (Moronaai 10:32). Ao ti riai, ni katuka ara onimaki iroun te Tia Kamaiu, bwaina te tatauraoi ao tai bwaka n te marae ni buaka ni kaitara te buakaka.
Kabwarabwara n te tamnei iroun Greg Newbold