O Se Tagata na Faasaoina Faavavega i le Sunami o le 2009

Saunia e Darla Anderson

O le nuu o Malaela e tolusefulu lima maila le mamao mai i Apia, le taulaga. Soo se tasi lava e manao e malaga i le taulaga e tatau ona aluese pe tusa o le fa po o le lima i le taeao ina ia vave ona taunuu. O le tuafafine ia Upu Amy Purcell Latu o se tagata faigaluega masani i le Malumalu o Apia Samoa. O ana aso faigaluega o Aso Lulu ma Aso Tofi i sifi o le taeao. O Ia ma ana uo, o Tuafafine Molly Mckay ma Tuafafine Iuni Masefau e malaga faatasi mai i le pasi (o se malaga faigata) po o a latou lava taavale e o ai i le malumalu. I le Aso Lua, 29 Setema 2009, i le te’a laititi lava o le fitu i le taeao. Ua o ese atu tamaiti aoga mo le a’oga, ma o le toatele o tagata ua o ese atu foi i pasi e o i Apia mo galuega. O se mafuie (8.3 le malosi) sa luluina le motu o Samoa. Sa fai mai Amy, a o talimaina lana tagamea e sauniuni ai mo le malaga atu i le malumalu i le Aso Lulu, na amata ona luluina le eleele. Sa le o se lulu malosi, a o tutu o ia i fafo i luga o le vao. Na lagonaina se gatete lemu. Sa ia iloa atu lana ato malumalu o loo i ai ona laei e faaaogaina i le malumalu (ma lana pepa faataga o le malumalu) lea sa i luga o lona moega, ua pa’u i lalo. Sa ia pikiina i luga ma toe tuu i luga o le moega. Ae e lei leva lava ae toe vaai atu foi ua toe pa’u i lalo.

Sa ia faalogo atu o tamoe mai se tasi, ma tepa ae i luga ma iloa ai o lana tama teine, o Mele, sa valu masina lona maitaga, o loo tamoe atu i se nofoaga maualuga. O se tamaloa sa fagota i le aloalo i luma o lo latou fale na tamoe mai agai i le matafaga ma agai atu i le auala tele, ma e’e atu, “O LE GALU UA SAU! UA SAU! GALU! TAMOE!” Sa liliu atu Amy ma iloa ai se papupuni o vai sa maualuga atu nai lo ‘ulu i talaane o lona fale sa taavilivili ma mimilo vave mai agai ia te ia. O le galu sa pogisa ma uliuli ma sa foliga mai na i ai ni ona mata sa pupula to’a mai e ai se tagata! O lenei aitu o se vaaiga taufaamatau moni! Sa fuli lona tua i le aitu ma taumafai e tamoe. Sa ia iloa atu le peresitene o le siteki (o lona tausoga) i totonu o lana loli. Sa ia valaau atu ia te ia mo se fesoasoani, ae sa lei mafai ona ia oo atu ia te ia. Ona ia vaaia lea o lana loli ua toso ma tulei ese atu pe tusa ma le 100 mita mai le mea sa ia i ai. Na valaau mai se leo ia te ia, “MAMA, faatali!” Sa ia lagonaina le uuina o lona lima tamatau. O lona atalii o Anisi (Hans) sa i ai iina. Sa na o ni nai sekone na mau ai lana uu ae faafuasei loa ona mou ese atu o ia.

Sa faapea mai Amy, “Sa ou lagona peisea’i sa ou maulu atu i se vai loloto, loloto lava. O le isi taimi na sosoo ai sa ou tu i luga o le fau. Sa ou pipii lima lua i lala o ni laau se lua. Ou te le manatuaina le mau ai o ou lima iina. Sa ou tilotilo atu i lalo ma vaaia ai otaota o maa, o apa o fale ua saeia.” Sa siomia o ia e ituaiga uma o mea. O le fau sa taofia le otaota, ma sa amata ona fatufatu mai se āfu faatamilo ia te ia. Sa mafai ona ia iloa atu le loli a le peresitene o le siteki i luga o isi laau. Sa ia vaai atu o ia tosoina mai i luga lona afafine i le fale o le loli ia te ia. Sa mafai ona ia lagona atu le fetagisi o tagata ma feei mo se fesoasoani! Sa tauivi tagata ma le vai. Ina ua uma atu galu malolosi, sa ia alu ifo loa i lalo mai le laau i le vai paauli. Sa oo atu le vai i lalo ifo o lona ua.

Sa faateia o ia, ae sa to’a, i le vaai atu o loo ola pea lona atalii. Sa manua lona ulu ma malosi le tafe o le palapala, ae sa ola o ia. Sa tu’ia lona ulu i se maa po o se fasi piliki ma matapogia ai. O le taimi tonu lena na mamulu ai lana uu i le lima o lona tina. O Malelega, lana tama teine ulumatua, sa tamoe atu i le moega sa moe ai Joseph Ronaldo e tolu tausaga le matua, o le tama a lana tama. Sa ia sii mai o ia ma taumafai e laveai o ia, ae na tafia ese atu o ia ma pepe Joseph. O le malosi o le galu na tosoesea le tamaitiiti mai lima o lona tina matua. Sa lei maua lona tino seia oo i le lima aso mulimuli ane, i lalo o se faaputuga otaota sa aumaia e le galu faataumaoi i Malaela.

O Mele, le tama teine a Tuafafine Latu lea e valu masina le maitaga, sa fai mai sa laveaiina o ia i lona taūpe ai i se niu. A o toe tafe atu le sami i le moana sa ia vaaia ni putaputa o loo alu ifo i luga ma ni lauulu uumi mai luga o le vai. Faatasi ai ma lona lima agavale sa pipiimau i le oganiu, sa aapa atu lona lima taumatau ma toso mai le lauulu ia te ia. O lona uso matua, o Malelega, le tina matua o Joseph Ronaldo.

O le nofoaga autu o le Siteki i Malaela sa lei faapaiaina. Sa latou fuafua e faapaia i le Aso Sa pe a maea le Konafesi Aoao. O le falesa sa anagata lona fausaga sa mafai ona tatalia le malosi o le sunami. Ae sa faatumulia le fale i otaota sa avatu e le galu. O mea uma lava sa i ai i totonu sa faaleagaina. O faamaumauga taua, o tusi lesona, laupapa sioka, tusi pese, komepiuta, ata. O le faasologa muamua lava o pisinisi o le amata fausia lea o ni nofoaga o malutaga mo i latou ua leai ni fale. O isi uarota sa autovaa atu e fesoasoani i le toe fausiaina o fale. O le toe faaleleia ma le toe faafouina o le nofoaga autu o le siteki o se mea faamuamua mulimuli lea.

Sa popole ia Tuafafine Amy Latu e faapea o le leiloa o lana pepa faataga o le malumalu e le toe mafai ai ona toe auauna atu i le malumalu. Sa faamautinoa atu e Peresitene Hanks (le peresitene o le malumalu) i tagata faigaluega uma o le malumalu ia na aafia i le galu o loo lava faamaoniga o lo latou faatuatua e mafai ai ona maua se toomaga. E toatele sa maliliu tagata o o latou aiga. Sa maumau o latou fale, taavale, oa patino, lavalava, ofu malumalu, tusitusiga paia, ata, mea faigaluega, meatotino o le umukuka, visa, laisene. O le a umi foi se taimi faatoa toe mafai ona toe faaleleia le gataifale. O i latou o e e faalagolago le ola i le moana e ao ona toe saili se isi auala e tausi ai i latou lava.

I le Aso Faraile, a o latalata mai le taimi e manava ai lana sifi, na iloa ai e Tuafafine Latu e 30 igoa o tamaitai o loo faatalitali mo sauniga amata. Ae sa le toe i ai ni tagata ulu o le malumalu e faia le galuega. Sa vave ona toe sui ona lavalava ina ia mafai ona ia auauna atu e fai ma sui mo i latou. Sa faamatala mai e Amy a o i ai o ia i se mea maualuga tele, sa ia fetilofai solo. I lona mafaufau o tuafafine nei e tolusefulu sa ia sui ai sa faatusa i le tele o lala o le fau. Sa ia lagona na latou i ai iina e sii o ia i luga ma puipui o ia mai lenei faafanoga. Sa faafetai lava Tuafafine Latu ina ua ola ma faafetai mo lona avanoa e auauna atu ai i le Maota paia o le Alii.