Seminelí
Lēsoni 119: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111


Lēsoni 119

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111

Talateú

ʻI he 1836 naʻe fuʻu lahi ʻaupito e moʻua ʻo e Siasí. Naʻe fononga ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ki Seilemi, Masasūseti, ne nau ʻamanaki ai ke maʻu ha paʻanga ke totongi ʻaki e ngaahi moʻua ʻo e Siasí. ʻI he ʻaho 6 ʻo ʻAokosi 1836, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111, ʻa ia naʻe fakapapauʻi ai ia ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi moʻuá pea mo e tuʻunga lelei ʻa Saioné. Naʻe ʻoange foki ʻe he ʻEikí ki he Palōfitá ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e nofo ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻi Seilemí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha fakapapau mo e fakahinohino kia Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí

Kamata e kalasí ʻaki hono kole ki he kau akó ke hiki ha tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá:

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻokú ne ʻomi ʻa e ongoʻi mafasiá pe hohaʻá ki hoʻo moʻuí?

Te ke fie fakaafeʻi ha niʻihi toko siʻi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e kalasí. (Fakamanatu ange ki he kau akó ʻoku ʻi ai ha ngaahi aʻusia mo ha ngaahi fakakaukau ʻoku fuʻu fakatāutaha ke vahevahe.)

Fakamatalaʻi ange ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1836, naʻe hohaʻa ʻa Siosefa Sāmita pea mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ki he ngaahi meʻa fakapaʻanga ʻa e Siasí. ʻI he ngaahi taʻu kimuʻá, naʻe ne lahi ha moʻua ʻo e Siasí ʻi he feinga ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke talangofua ki he fekau ʻa e ʻEikí ke langa e Temipale Ketilaní, fakatau ha kelekele ʻi ʻOhaiō mo Mīsuli, mo fakapaʻanga e ʻApitanga ʻo Saioné. Naʻe toe fie maʻu foki ʻe he Siasí ha paʻanga ke fakatau mai ʻaki ha kelekele maʻá e Kāingalotu ʻi Mīsulí, ʻa ia naʻe fakamālohiʻi mei honau ʻapí. ʻI he 1834, naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ke “totongi ʻa [honau] ngaahi moʻua kotoa pē” (T&F 104:78). Ka neongo ia, naʻe fakafeʻatungiaʻi ʻenau ngaahi feinga ke totongi ʻa e ngaahi moʻuá ni ʻi he mole ʻa e pisinisi fakatupu paʻanga hū maí ʻi Mīsulí. Ko ia ai, ne ʻikai maʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha paʻanga feʻunga ke feau e ngaahi fie maʻu ʻa kinautolu ne moʻua ki ai ʻa e Siasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:80. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe talaʻofa ʻa e ʻEikí ke fai ke tokoniʻi ai e kau taki ʻo e Siasí mo ʻenau ngaahi palopalema ʻi he moʻuá. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló.

Fakamatalaʻi ange naʻe tūʻuta ʻi Ketilani, ʻOhaiō ʻi he 1836 ha mēmipa ʻo e Siasí ko hono hingoá ko Uiliami Pōkesi, ʻo fakahā ki he kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo ha paʻanga lahi ʻi Seilemi, Masasūseti. Naʻá ne pehē naʻe tuku ʻa e paʻangá ʻi he loki ʻi lalo ʻo ha fale pea ko ia pē ʻa e tokotaha moʻui naʻe ʻilo fekauʻaki mo e tukuʻanga ʻo e paʻangá.

Fakahā ange ki he kau akó naʻe mavahe ʻa Siosefa Sāmita, Sitenei Likitoni, ʻŌliva Kautele, mo Hailame Sāmita mei Ketilani ʻi he ʻaho 25 ʻo Siulai 1836, ke fakataha mo e kakai ne moʻua ki ai ʻa e Siasí ʻi Niu ʻIoke. Hili ha ngaahi ʻaho siʻi ʻi Niu ʻIoke, naʻe fononga ʻa e kulupú ki Seilemi. Naʻa nau fetaulaki ai mo Misa Pōkesi, ka naʻá ne pehē kuo liliu lahi e koló talu mei he taimi fakaʻosi naʻá ne ʻi aí pea naʻe ʻikai lava ke ne maʻu ʻa e fale naʻe ʻi ai e paʻangá. Hili ha taimi nounou naʻe mavahe ʻa Misa Pōkesi.

ʻĪmisi
map, northeastern U.S.
  • ʻOkú ke pehē naʻá ke mei ongoʻi fēfē hili e fononga ki Seilemi ʻi he ʻamanaki ke maʻu ha ngaahi founga ke tokoni ʻi hono totongi e moʻua ʻo e Siasí pea ʻikai maʻu e meʻa naʻá ke ʻamanaki ki aí? Ko e hā naʻá ke mei faí?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakamoleki ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha taimi ke fekumi ki he fale naʻe pehē ne ʻi ai ʻa e paʻangá. ʻI he ʻaho 6 ʻo ʻAokosi 1836, lolotonga ʻenau kei ʻi Seilemí, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111:1. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ki he meʻa ne ongoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e fononga ʻa e kau tangatá ni ki Seilemí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. (ʻI he tali ʻa e kau akó, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻe ala fakaʻuhingaʻi e foʻi lea fakavalevalé ko “ha vaivai pe ngāue ngalivale; ko ha tōʻonga ʻa ia ʻoku ʻikai tatau ia mo e ʻuhingá, pe ngaahi lao angamaheni ʻo e anga-fakapotopotó” [Noah Webster, An American Dictionary of the English Language, facsimile of the first edition (1828; repr., 1967), “Folly”].)

  • Ko e hā e meʻa fekauʻaki mo e fononga ki Seilemí naʻe ala pehē ko ha fakavalevalé?

Fakahā ki he kau akó neongo naʻe ʻikai ola lelei ʻa e kumi paʻanga ʻi Seilemí, ka naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻe lava ke kei ʻaonga pē ʻa e fononga ko ʻení ki Hono puleʻangá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111:2. Kole ki he kalasí ke kumi ʻa e meʻa naʻe pehē ʻe he ʻEikí naʻá Ne maʻu ʻi he kolo ko Seilemí.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻoku ʻi Seilemí? (Ko ha koloa lahi mo ha kakai tokolahi.)

  • Ko e fē taimi naʻe folofola ai ʻa e ʻEikí te Ne tānaki fakataha ʻa e kakai naʻá Ne maʻu ʻi Seilemí? (ʻI hono taimí.)

Fakahā ki he kau akó naʻe fakamoleki ʻe Siosefa Sāmita mo kinautolu ne ʻiate iá ha ngaahi uike siʻi ʻi Seilemi, pea naʻa nau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí lolotonga ʻenau nofó. Hili ha taʻu ʻe nima mei ai, naʻe ui ʻa ʻIlesitasi Sinou ke ngāue fakafaifekau ki Seilemi, ʻa ia naʻá ne fokotuʻu ai ha kiʻi kolo ʻo e kāingalotu ʻe toko 120 (vakai, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [tohi lēsoni ʻa e Potungāue Ako ʻa e Siasí, 2003], 170–71).

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he meʻa aʻusia ʻa Siosefa Sāmita ʻi Seilemí mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111:1–2? (Mahalo ʻe ʻoatu ʻe he kau akó ha ngaahi tali lelei kehekehe. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé, ko e konga ʻo ʻenau fealeaʻakí: ʻE lava ke ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e lelei mei heʻetau ngaahi feinga fakamātoató.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai ke ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e lelei mei heʻetau ngaahi ngāué, neongo naʻe fuofua takihalaʻi? (Ko e tali ʻe taha he ʻokú Ne lava ʻo tokoni ke tau ako mei heʻetau ngaahi aʻusiá.)

  • ʻOku tākiekina fēfē ai koe ke ʻiloʻi ʻe lava ke ʻomi ʻe he Eikí ʻa e lelei mei hoʻo ngaahi feinga fakamātoató?

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino kia Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué ke tokoni ke nau fakahoko ha lelei lolotonga ʻenau ʻi Seilemí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111:5–8. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke fai ʻe Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué.

  • Naʻe fakafiemālieʻi fēfē ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué fekauʻaki mo e ngaahi moʻua ʻo e Siasí mo e tuʻunga ʻo Saioné?

  • Fakatatau ki he veesi 8, ʻe ʻiloʻi fēfē ʻe Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí e feituʻu ke nofo ai ʻi he toenga ʻo ʻenau ʻaʻahi ʻi Seilemí?

  • Ko e hā e moʻoni te tau lava ʻo ako mei he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 8? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Te tau lava ʻo maʻu ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻo fakafou ʻi he melino mo e mālohi ʻo Hono Laumālié.)

  • ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke ke fehangahangai mo e hohaʻá mo e ngaahi faingataʻá?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111:9–10 pea kumi ki ha toe ngāue naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmitá mo hono kaungā-ngāué ke fakakakato lolotonga ʻenau ʻi Seilemí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻaʻoku nau akó.

Fakahā ki he kau akó naʻe muimui ʻa Siosefa Sāmita mo e kau tangata kehé ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ke “fakaʻekeʻeke faivelenga ʻo kau ki he kakai fuoloá mo kinautolu naʻa nau fokotuʻu ʻa e koló” (T&F 111:9). Naʻa nau ʻaʻahi ki ha ngaahi feituʻu fakahisitōlia lolotonga ʻenau ʻi Seilemí. Naʻa nau ako mei he ngaahi ʻaʻahi ko ʻení ne fakatangaʻi mo tāmateʻi e niʻihi ʻo e kakai ʻo e kolo ʻo Seilemi, Masasūseti, mo e ngaahi feituʻu takatakai ʻo Niu ʻIngilaní ko e tupu mei felauʻaki ʻi he tui fakalotú. (Vakai, History of the Church 2:464–65.) Naʻe tataki ʻe he ngaahi meʻa ko ʻení ke tohi ʻe Siosefa Sāmita ʻi heʻene hisitōlia fakafāmilí, “Ko ʻafē nai ʻe tuku ai e tau ʻa e tangata mo e tangatá, pea fakatauʻatāinaʻi [pe toʻo] meiate ia ʻene ngaahi totonu toputapu ʻo e hū ki heʻene ʻOtuá ʻo hangē ko ia ʻoku fakahā ʻe hono konisēnisí?” (ʻi he History of the Church, 2:465). Hili mei ai, naʻe toutou fakahā ai ʻe he Palōfitá ʻa e mahuʻinga ʻo hono tukuange ʻo e kakai kotoa pē ke ngāue ʻaki ʻa e totonu ʻo e tauʻatāina fakalotú (vakai, Tefito ʻo e Tui 1:11). Neongo naʻe ʻikai maʻu ʻe Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué e paʻanga naʻa nau fakakaukau te nau maʻu ʻi Seilemí, ka naʻa nau maʻu ha ngaahi koloa kehe mei he fononga ko ʻení, kau ai ʻa e ngaahi koloa ʻo e ʻiló.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111:11. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo fekumi ki he faleʻi fakaʻosi ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea fakamaau ʻo hangē ko hono fakaʻaongaʻi ʻi he veesi 11 ke fokotuʻutuʻu.

  • Te ke toe fakalea fēfē ʻa e faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 11? (Neongo ʻe ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ke fakapapauʻi ʻoku mahino kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku tau poto pea fakaʻehiʻehi mei he angahalá, pea ʻe fokotuʻutuʻu leva ʻe he ʻEikí e ngaahi meʻa kotoa pē ki heʻetau leleí. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange neongo ʻoku aʻusia ʻe he kakai māʻoniʻoní ʻa e ngaahi ʻahiʻahí, ka ʻe lava ʻe he ʻEikí ʻo “fakamaau ʻa e ngaahi meʻá [ni] koeʻuhí ko [ʻenau] leleí.”)

  • Ko e hā ha ngaahi fili fakapotopoto te tau lava ʻo fai? (Mahalo ʻe fokotuʻu atu ʻe he kau akó ha ngaahi tali kehekehe, ʻo kau ai ʻa e feinga ke talangofua ki he ngaahi fekaú.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻe “fakamaau [ʻe he ʻEikí] ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhi ko [ʻetau] leleí”?

  • Ko e fē ha taimi naʻá ke mamata ai ki ha sīpinga ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke toe fakamanatu ʻenau ngaahi tali ki he fehuʻi naʻá ke fai ʻi he kamataʻanga ʻo e kalasí. Kole ange ke nau fakakaukau ki he meʻa naʻa nau ako mei heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111 ʻe lava ke tokoni kiate kinautolu ʻi he ngaahi faingataʻa ʻoku nau fehangahangai mo iá. Fakaafeʻi kinautolu ke hiki ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá.

Fakaʻosi ʻaki hono vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo mou aleaʻí. Poupouʻi e kau akó ke ngāue fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 111:9. “Te mou lava ʻo maʻu ʻa e feituʻú ni ʻi he totongi”

Hili e tūʻuta ʻa Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué ʻi Seilemi, Masasūsetí, ne nau lisi ha fale. Naʻe ʻikai ko e fale ʻeni ne pehē naʻe ʻi ai e paʻanga ʻi he loki ʻi laló. Ko e fale lisi ia ko ʻení naʻe ʻuhinga ki ai ʻa e ʻEikí ʻi Heʻene folofola, “Te mou lava ʻo maʻu ʻa e feituʻú ni ʻi he totongi” (T&F 111:9).