Seminelí
Lēsoni 153: Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 mo e Hokohoko Atu e Fakalakalaka ʻo e Ngāue Fakatemipalé


Lēsoni 153

Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 mo e Hokohoko Atu e Fakalakalaka ʻo e Ngāue Fakatemipalé

Talateú

Hili hono maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻo fakahinohinoʻi ia ke akoʻi e tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí, ne kamata hono fakahoko ʻe ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ʻa e mali tokolahí ʻi he malumalu ʻo ʻene fakahinohinó ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1840 tupú. Naʻe aʻusia ʻe he Siasí ʻi he ngaahi taʻu lahi kimui angé, ʻa e fakafepaki mei he kakaí koeʻuhí ko e meʻá ni. “Hili hono maʻu ʻa e fakahaá, naʻe tuku mai ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e … Fanongonongo [Fanongonongo Fakamafaiʻi 1], ʻa ia naʻe tali ʻe he Siasí kuo fakamafaiʻi pea fakamaʻu ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻOkatopa, 1890. Naʻe iku ʻeni ki he ngataʻanga ʻo hono fakahoko ʻo e mali tokolahí ʻi he Siasí” (talateu ʻo e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1). Ne aʻu ki he lolotonga aʻusia ʻe he Kāingalotú ʻa e fakafepakí, naʻa nau ngāue faivelenga ke langa ʻa e ngaahi temipalé, ʻa ia ne nau maʻu ai e ngaahi ouau fakamoʻuí maʻanautolu pea mo e kau pekiá. Naʻa nau langa pea fakatapui ha ngaahi temipale ʻe nima ʻi he vahaʻa ʻo e 1846 mo e 1893.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku totonu ke taʻofi hono fakahoko ʻe he Kāingalotú ʻa e mali tokolahí

Kole ki he kau akó ke talamai e hingoa ʻo ha niʻihi fakafoʻituitui angatonu ʻi he folofolá ne puke pōpula pe tuku pōpula ʻi hono fai e meʻa naʻe fekauʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá ke faí. (ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa Taniela, ʻApinetai, Pita, Siosefa Sāmita, mo e Fakamoʻuí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe puke pōpula mo tuku pōpula ha kau tangata tokolahi ʻo e Siasí koeʻuhí he naʻa nau hokohoko atu ke talangofua ki he fekau ke fakahoko e mali tokolahí hili hono fokotuʻu ʻe he puleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻa e ngaahi lao ʻo taʻefakalao ai ʻa e meʻá ni. Ne puke pōpula foki mo ha kakai fefine, koeʻuhí ko e ʻikai ke nau tala ʻa e feituʻu ʻoku ʻi ai honau husepānití, ʻa ia kuo toitoi ke fakaʻehiʻehi mei he puke pōpulá.

Kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi fakanounou ʻa e founga naʻe kamata hono fakahoko e mali tokolahí ʻi he kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. (Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā fekauʻaki mo e tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí, pea naʻe fokotuʻu ʻa hono fakahoko ʻo e mali tokolahí ʻi he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1840 ko e tali ki he fekau ʻa e ʻEikí [vakai, T&F 132].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa ne aʻusia ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi heʻenau talangofua ki he fekau ʻa e ʻEikí ke fakahoko e mali tokolahí.

ʻI ʻAokosi 1852, naʻe fanongonongo ʻe ʻEletā ʻOasoni Palati ki he kakaí ʻi ha konga ʻo ha konifelenisi ʻi Sōleki Siti, ʻoku fakahoko ʻe ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e mali tokolahí ʻi he talangofua ki ha fekau mei he ʻOtuá. Naʻe fai ʻe ʻEletā Palati ʻa e fanongonongó ni ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí. Naʻe fakafepakiʻi ʻe he kau taki fakalotu mo fakapolitikale tokolahi ʻi he ʻIunaiteti Siteití ʻa e founga mali ko ʻení, ʻa ia naʻa nau lau ʻoku taʻetaau mo ʻikai ke fakasivilaise. Ne taukaeʻi e Kāingalotú ʻi he ngaahi lea he kakaí, ngaahi tohi, makasini, mo e nusipepá. Ne fakapaasi ʻe he Falealea ʻo e ʻIunaiteti Siteití ha ngaahi lao ne fakangatangata ai e tauʻatāina ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí pea uesia lahi ai e tuʻunga fakaʻekonōmika ʻo e Siasí ʻi hono fakangatangata e lahi ʻo e kelekele ʻe lava ke maʻu ʻe he Siasí. Ne iku ʻa e ngaahi laó ni ki hono puke mo tuku pōpula ʻo e kau tangata ʻa ia ne nau maʻu ha ngaahi uaifi tokolahí. Naʻe ʻikai maʻu ʻe he kau tangatá ni “ʻa ʻenau totonu ke fili ʻi he ngaahi fili fakapuleʻangá, ʻikai ke kei ʻi ai haʻanau totonu ki he ngaahi meʻa naʻa nau fai ʻi honau ngaahi ʻapí, pea ʻikai foki ke nau kei maʻu ʻa e fiefia ʻi he kau ki he ngaahi meʻa fakapuleʻanga kehe ʻoku faí” (Ko Hotau Tukufakaholó: Ko ha Hisitōlia Nounou ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní [1996], 117). ʻI heʻene aʻu ki he 1890, ne toko lauingeau e Kāingalotu faivelenga ne ʻosi ngāue pōpulá. Ne toi ha niʻihi kehe ke fakaʻehiʻehi mei he puke pōpulá mo e tuku pōpulá. Ne faingataʻaʻia ha ngaahi fāmili lahi mei he ongoʻi mafasiá, mamahí, masivá, mo e fiekaiá ʻi he ngaahi tuʻunga ko ʻení.

Hili ʻa e fanongonongo ʻi he 1852, ne kamata ke mafola lahi ange ʻa e mali tokolahí, pea naʻe silaʻi ha kau tangata mo fafine ʻe lauiafe ʻi he mali tokolahí ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí. Neongo hono manukiʻi kinautolu ʻe he māmaní ki hono fai ʻo e mali tokolahí, naʻe taukaveʻi ʻe ha Kāingalotu faivelenga tokolahi ʻa e foungá ni mo fakamoʻoni naʻa nau ʻilo naʻe ʻosi fakahā ia ʻe he ʻOtuá ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e ngaahi faingataʻa naʻe fehangahangai mo e fuofua Kāingalotú koeʻuhí ko ʻenau talangofua ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí ke fakahoko e mali tokolahí?

ʻĪmisi
Palesiteni Wilford Woodruff

Fakamatalaʻi ange ne tataki ʻe he ngaahi tūkunga faingataʻá ni ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi ke fekumi ʻi he faʻa lotu ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo hono fakahoko ʻe he Kāingalotú ʻa e mali tokolahí. Ne fakahinohinoʻi ʻe Palesiteni Utalafi ʻi he 1889 e kau taki ʻo e Siasí ke taʻofi hono akoʻi e tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí. ʻI he 1890, ne siʻisiʻi ʻaupito ha ngaahi mali tokolahi ne fakahoko, pea naʻe fai ia ʻo fehangahangai mo e faleʻi ʻa Palesiteni Utalafí. Ka naʻe pulusi ʻe ha kakai ʻe niʻihi ha ngaahi lipooti naʻe kei fakaʻaiʻai ʻe he Siasí hono fakahoko ʻo e mali tokolahí. Ne ʻomi ʻe he ngaahi lipooti ko ʻení ha fakafepaki lahi ange ki he Siasí. Ne fakahoko ʻe Palesiteni Utalafi ʻi Sepitema 1890 ha Fanongonongo, ʻa ia ʻoku ʻiloa he taimí ni ko e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ʻuluaki palakalafi ʻe tolu ʻo e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe Palesiteni Utalafi ne ʻikai tonu e ngaahi lipooti ʻo tukuakiʻi naʻe kei fakaʻaiʻai ʻe he Siasí hono fakahoko ʻo e mali tokolahí. Hili iá pea fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko tolu ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻa e palakalafi hono fā mo e nima ʻo e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 (ʻo kamata ʻi he “Ko e meʻa ʻi he faʻu”) mo e lea ne hoko atu ai ʻa Palesiteni Lolenisou Sinoú, ʻa ia ne hoko ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá he taimi ko iá. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi e meʻa naʻe fakahinohinoʻi ʻe Palesiteni Utalafi ke fai ʻe he Kāingalotú .

  • Ko e hā naʻe fakahinohinoʻi ʻa e Kāingalotú ke faí? (Fakaʻehiʻehi mei hono fokotuʻutuʻu pe fakahoko ʻo ha faʻahinga mali tokolahi pē.)

  • Fakatatau ki he lea ʻa Palesiteni Lolenisou Sinoú, ko e hā naʻe mahuʻinga ai hono ʻomi mei he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e fakahinohino ke fakaʻehiʻehi mei hono fokotuʻutuʻu ha faʻahinga mali fakatokolahí? (He ko ia toko taha pē ʻi he māmaní ʻoku maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e mālohi ʻo e faisilá. Mahalo te ke fie fakamanatu ki he kau akó ʻe lava ke fakamafaiʻi ʻa e mali tokolahí ʻi he ngaahi kī pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo foaki ki he Palesiteni ʻo e Siasí [vakai, T&F 132:7, 48].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi ʻuluaki ʻo e “Ko e Ngaahi Meʻa Naʻe Toʻo mei he Ngaahi Malanga ʻe Tolu ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻo Kau ki he Fanongonongo Fakamafaiʻí,” ʻa ia ʻoku hoko mai ʻi he Fanongonongó. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Utalafi ki he Kāingalotú.

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Utalafi ki he Kāingalotú? (ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: He ʻikai teitei fakangofua ʻe he ʻEikí ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí ke takihalaʻi e Siasí. Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi ʻi heʻenau folofolá ʻa e ngaahi lea pe kupuʻi lea ʻoku akoʻi ai ʻa e tokāteline ko ʻení.)

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu he ʻahó ni ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange ne fifili ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí pe ko e hā naʻe fakahinohinoʻi ai kinautolu ke moʻui ʻaki e tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí kae toe fakahinohinoʻi ke tukú. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Palesiteni Utalafi ke fai ha fehuʻi ki he Kāingalotú. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko tolu ke taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e palakalafi tolu, fā, mo e nima ʻo e “Ngaahi Meʻa Naʻe Toʻo mei he Ngaahi Malanga ʻe Tolu ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻo kau ki he Fanongonongo Fakamafaiʻí” (ʻo kamata ʻi he “Naʻá ku toki maʻu ha ngaahi fakahā”). Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo fekumi ki he fehuʻi naʻe fai ʻe Palesiteni Utalafi ki he Kāingalotú.

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e fehuʻi naʻe ueʻi fakalaumālie ʻa Palesiteni Utalafi ke fai ki he Kāingalotú?

Fakamatalaʻi ange naʻe ofi ke mole mei he Kāingalotú ʻa e Temipale Seni Siaosi ʻIutaá, Temipale Lōkani ʻIutaá, Temipale Manitai ʻIutaá, mo e Temipale Sōleki ne meimei kakató. (Kapau ʻe lava, mahalo te ke fie fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo e ngaahi temipale ko ʻení.)

  • Ko e hā ha ngāue mahuʻinga ʻe taʻofi kapau naʻe toʻo ʻa e ngaahi temipalé?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi fitu ʻo e “Ngaahi Meʻa naʻe Toʻo mei he Ngaahi Malanga ʻe Tolu ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafí” (ʻo kamata ʻi he “Naʻá ku mamata tonu”). Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe mei fai ʻe Palesiteni Utalafi kapau naʻe ʻikai fekau ia ʻe he ʻOtuá ke fakahinohinoʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke ʻoua naʻa toe fai ʻa e mali tokolahí.

  • Ko e hā ne mei fai ʻe Palesiteni Utalafí?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he lea ʻa Palesiteni Utalafí, “[Ne u] tohi ʻa e meʻa ne fakahā mai ʻe he ʻEikí ke u tohí”? (Hili e tali ʻa e kau akó, mahalo te ke fie hiki ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku tataki ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he fakahā ki he Palesiteni ʻo e Siasí.)

  • Kuo tākiekina fēfē nai koe ʻe he tokāteline ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakamoʻoní ʻo kau ki he ngaahi moʻoni kuó ke hiki he palakipoé. Mahalo te ke fie vahevahe foki hoʻo fakamoʻoní.

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph F. Smith

Fakamatalaʻi ange naʻe hokohoko atu ha niʻihi tokosiʻi ʻo e Kāingalotú ke fai ha ngaahi mali tokolahi foʻou hili hono fai ʻa e Fanongonongó. Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻi he 1904 “ʻoku ʻikai ngofua ʻa e ngaahi mali [tokolahí] kotoa pē, pea kapau ʻe pehē ʻe ha ʻōfisa pe mēmipa ʻo e Siasí ke fakamolumaluʻi pe fai ha faʻahinga mali pehē ʻe … tuʻusi ia mei he Siasí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1904, 75). ʻOku hokohoko atu e tuʻutuʻuni ko ʻení he ʻahó ni.

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa kuó ke akó, ʻe fēfē haʻo tali ʻo kapau ʻe fehuʻi atu ʻe ha taha pe ʻoku fakahoko ʻe he Kāingalotú ʻa e mali tokolahí? (Tokoni ke mahino ki he kau akó naʻe fakahoko ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e mali tokolahí ʻi ha vahaʻataimi ko e talangofua ki he fekau ʻa e ʻEikí, ka naʻe fuoloa hono taʻofi ia, ʻo fakatatau foki ki he fekau ʻa e ʻEikí. Ko e mali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata ʻe taha mo ha fefine ʻe tahá, ʻa e tuʻunga ʻa e ʻOtuá ki he malí tukukehe kapau ʻokú Ne fakahā mai ha meʻa kehe [vakai, Sēkope 2:27, 30].)

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku totonu ke silaʻi ʻa e Kāingalotú ki he kau mēmipa honau fāmilí

Fakamatalaʻi ange ne hili hono fai ʻa e Fanongonongó, naʻe ngata ʻa e fakamanamana ʻa e puleʻangá ki hono toʻo ʻo e ngaahi temipalé mo e koloa ʻa e Siasí. Naʻe malava e Kāingalotú ʻo tokanga lahi ange ki he ngāue fakatemipalé, ʻo ʻikai ki he meʻa ko iá. ʻI he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1893, ko ha taʻu ia ʻe fāngofulu hili hono fakatoka e ngaahi makatuliki ʻo e Temipale Sōlekí, ne fakatapui ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi e temipale ko iá, ʻo ʻohake ai ʻa e ngaahi temipale kotoa ne lolotonga ngāué ki he fā.

ʻI ʻEpeleli 1894, ko e taʻu ia ʻe taha hili hono fakatapui e Temipale Sōlekí, ne fanongonongo ʻe Palesiteni Utalafi naʻá ne maʻu ha fakahā. Kimuʻa e fakahā ko ʻení, naʻe ngāue e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻo fakatatau ki he ʻilo naʻa nau maʻú, ʻo faʻa silaʻi kinautolu, pe “ohi,” ki he kau taki ʻo e Siasí, hangē ko Siosefa Sāmita pe ko Pilikihami ʻIongi, kae ʻikai ki heʻenau mātuʻá. Ka naʻe ʻiloʻi ʻe Palesiteni Utalafi ʻi he fakahā ʻoku totonu ke ne fakahinohinoʻi ʻa e Kāingalotú “ke fakatotoloʻi ʻenau tohi hohokó ki he mamaʻo taha te nau ala lavá, pea mo fakamaʻu ki heʻenau ngaahi tamaí mo ʻenau ngaahi faʻeé. ʻAi ʻa e fānaú ke fakamaʻu ki heʻenau ngaahi mātuʻá, pea hoko atu ʻa e sēini ko ʻení ki he mamaʻo taha te mou ala lavá. … Ko e finangalo ʻeni ʻo e ʻEikí ki Hono kakaí” (ʻi he James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. [1965–75], 3:256–257; vakai foki, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi [2004], xxxviii).

  • Ko hai te tau lava ʻo sila ki ai ʻi he ouau ʻo e silá? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Te tau lava ʻo sila ki he kau mēmipa hotau fāmilí, kau ai ʻa kinautolu ne muʻa mai ʻiate kitautolú pea mo kinautolu ʻoku muimui mai ʻiate kitautolú, ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo e faisilá.)

  • Ko e hā ʻokú ke ongoʻi fekauʻaki mo hono ʻiloʻi ʻe lava ke silaʻi koe ki he kau mēmipa ho fāmilí?

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he mālohi faisilá pea mo e mahuʻinga ʻo hono fakafehokotaki kitautolu ki he ngaahi toʻu tangata ʻo hotau fāmilí ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouau ʻo e temipalé.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Fanongonongo Fakamafaiʻi 1. Naʻe fakakau e puipuituʻá ʻi he pulusinga ʻo e 2013 ʻo e folofolá

ʻE lava ke tokoni ʻa e lea ko ʻení, ʻa ia ʻoku hoko ko e talateu ki he Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 ʻi he pulusinga 2013 ʻo e folofolá, ke tali ʻe he kau akó ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo hono fai ʻe he Kāingalotú ʻa e mali tokolahí ʻi he 1800 tupú. Mahalo te ke fie paaki ha ngaahi tatau ʻo e lea ko ʻení pea tufaki ia ki he kau ako ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e pulusinga ʻo e 2013 ʻo e folofolá.

“[ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú mo e Tohi ʻa Molomoná ko e mali ki he toko tahá ʻa e tuʻunga ʻa e ʻOtuá ki he malí tukukehe kapau ʻokú Ne fakahā ha meʻa kehe] (vakai, 2 Samuela 12:7–8 mo e Sēkope 2:27, 30). Hili ha fakahā kia Siosefa Sāmita, naʻe fakahoko ʻa e mali tokolahí ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1840 tupú (vakai, vahe 132). Naʻe tali ʻe he puleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi he taʻu 1860 tupú ki he taʻu 1880 tupú, ha ngaahi lao ke taʻefakalao ʻa e founga fakalotu ko ʻení. Ne faifai pea poupouʻi ʻa e ngaahi lao ko ʻení ʻe he Fakamaauʻanga Lahi ʻo ʻAmeliká. Hili hono maʻu ʻa e fakahaá, naʻe tuku mai ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e Fanongonongó ni, ʻa ia naʻe tali ʻe he Siasí kuo fakamafaiʻi pea fakamaʻu ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻOkatopa, 1890. Naʻe iku ʻeni ki he ngataʻanga ʻo hono fakahoko ʻo e mali tokolahí ʻi he Siasí.”

Fanongonongo Fakamafaiʻi 1. Naʻe fakangata fakafokifā nai hono fakahoko ʻo e mali tokolahí hili e Fanongonongó?

Naʻe hokohoko atu e kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ke fai ʻa e mali tokolahí hili hono ʻomi ʻa e Fanongonongó ʻi he 1890. Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“Ne ʻikai ngata fakafokifā e mali tokolahí ʻi he Fanongonongo ʻo e 1890. Naʻe hokohoko atu ʻa e ngaahi vā fetuʻutaki mali fakatokolahi ne silaʻi kimuʻa pea fanongonongo ʻa e fakahā ko iá ʻi ha toʻu tangata. Naʻe hoko atu foki hono fakahoko ʻo e ngaahi mali tokolahí ʻi ha vahaʻataimi ʻi tuʻa ʻi he ʻIunaiteti Siteití, ʻa ia naʻe veiveiua ai hono fakahoko ʻo e Fanongonongó ʻi ha kiʻi taimi. ʻOku mahino ne hokohoko atu foki e mali tokolahí ʻi ha taʻu ʻe hongofulu nai ʻi ha ngaahi feituʻu kehe ʻe he kau takí mo e kāingalotu ne nau fakatonuhiaʻi hono fai iá ʻi he ngaahi veiveiua mo e fakamālohi ne tupu ʻi he fakafepaki ko ʻeni ʻi he ngaahi fono ne ʻikai talí mo e ngaahi tokāteline ne fakaʻapaʻapaʻí. …

“ʻOku mafasia hoku lotó ʻi heʻeku lau ʻo kau ki he ngaahi tūkunga naʻe fai ai ʻe he ngaahi uaifí mo e fānaú ʻa e fili fakamamahi ke loi fekauʻaki mo e feituʻu ʻoku ʻi ai pe ko e ʻi ai ha husepāniti pe tamaí, pe ko hono tala ʻo e moʻoní pea mamata ki heʻene ʻalu ʻo ngāue pōpulá. … ʻI hono ʻave ha tamai ki he fale fakapōpulá, ne ʻave ai ʻa e meʻakai mei he tēpilé mo e fefie mei he tofunangá. Ne kau ʻi he ngaahi fili faingataʻa ko iá e ngaahi fepaki ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi ongo mahuʻinga peheé mo e ngaahi fie maʻu ʻi ha tukupā ki he moʻoní pea mo e fie maʻu feohi ʻofa mo ha fakafiemālie mei he momokó mo e fiekaiá.

“ʻOku ou ongoʻi foki ʻa e kau taki ʻo e Siasí naʻe fakamālohiʻi ke fili ʻi heʻenau mateaki ki he moʻoní pea mo ʻenau mateaki ki honau ngaahi uaifí mo e fānaú, pea ʻiate kinautolú. ʻE lava ke ʻuhinga ʻa e fakahā e moʻoní ke lavakiʻi ha loto falala pe ko ha ʻuhinga ke ʻave ha tokoua ki he fale fakapōpulá. …

“ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko e hā haʻaku fakakaukau ki he meʻa kotoa ko ʻení, ka ʻoku ou fiefia naʻe ʻikai ke u fehangahangai mo e ngaahi mālohi ne fehangahangai mo e kakai lelei ko iá. ʻOku ongo ki hoku lotó ʻa ʻenau loto toʻá mo e ngaahi feilaulaú, ʻa ia ʻoku ou maʻu moʻoni hono leleí. He ʻikai te u fakamāuʻi kinautolu. Ko e fakamaau ko iá ʻa e ʻEikí, ʻa ia ʻokú Ne ʻafioʻi e ngaahi tūkunga kotoa pē pea mo e loto ʻo kinautolu ʻoku kau aí, ko ha tuʻunga ʻo e mahino mo e poto ʻoku ʻikai ofi ki ai, naʻa mo e kau faihisitōlia ʻilo lahi tahá” (“Gospel Teachings about Lying,” Clark Memorandum [Brigham Young University J. Reuben Clark Law School periodical], Spring 1994, 16–17).

Talu mei he 1904, kuo tuʻusi ʻe he Siasí ha taha pē ʻo hono kau mēmipá kuó ne fakahoko pe kau atu ki ha mali tokolahi (vakai, Conference Report, Apr. 1904, 75). ʻI he 1998, ne lea ai ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ki he tuʻunga ʻo e Siasí ʻi hono fakahoko ʻo e mali tokolahí ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻOku ʻikai ha kaunga ʻa e Siasí ni kiate kinautolu ʻoku fakahoko e mali tokolahí. … “Kapau ʻe ʻilo ha niʻihi ʻo e kāingalotú ʻoku nau fakahoko ʻa e mali tokolahí ʻoku tuʻusi kinautolu mei he Siasí, ʻa ia ko e tautea mamafa taha ia ʻoku lava ke fakahoko ʻe he Siasí. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono maumauʻi fakahangatonu ʻe kinautolu ʻoku kau ki aí ʻa e lao fakapuleʻangá, ka ʻoku nau maumauʻi ʻa e fono ʻo e Siasí ni” (“What Are People Asking about Us?” Ensign,Nov. 1998, 71).

Ko e ngaahi lea ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafí. He ʻikai teitei fakangofua ʻe he ʻEikí ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí ke ne takihalaʻi kitautolu.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Melioni G. Lomenī ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ha aʻusia naʻá ne maʻu mo Palesiteni Hiipa J. Kalānite, ko e Palesiteni ʻo e Siasí he taimi ko iá:

ʻĪmisi
Palesiteni Marion G. Romney

“Naʻe kiʻi tuʻu ʻo ofi mai pē kiate au pea hili mai hono nimá ki hoku umá pea pehē mai: ʻʻE hoku foha, tokanga maʻu pē ki he Palesiteni ʻo e Siasí, pea kapau ʻe faifai angé peá ne talaatu ke ke fai ha faʻahinga meʻa tatau ai pē pe ʻoku hala, kapau te ke fai ia, ʻe tāpuekina koe ʻe he ʻEikí.’ Naʻá ne sio fakamamaʻu kiate au mo ne pehē mai, ‘Ka ʻoku ʻikai ha meʻa ia ke ke hohaʻa ai. He ʻikai teitei tuku ʻe he ʻEikí ʻa e tokotaha ʻokú ne fakahoko atu hono ngaahi finangaló ke ne takihalaʻi ʻa e kakaí’” (ʻi he Conference Report, Oct. 1960, 78).

Fanongonongo Fakamafaiʻi 1. Ki ha fakamatala lahi ange

Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1, ʻalu ki he Gospel Topics ʻi he LDS.org pea fekumi ki he “plural marriage” pe “polygamy.”