Seminelí
Lēsoni 126: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10; 122


Lēsoni 126

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10; 122

Talateú

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123 ʻa e ngaahi konga naʻe filifili mei ha tohi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he Siasí, ʻi he ʻaho 20 ʻo Māʻasi 1839. Naʻe tohi ʻe Siosefa Sāmita e tohí lolotonga ʻene nofo pōpula mo ha kaungāngāue tokosiʻi ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. Naʻe fakakau ʻe he Palōfitá ʻi he tohí ha niʻihi ʻo ʻene ngaahi lotú, ʻo ne kole ki he ʻEikí ke tāpuakiʻi ia mo hono kaungāngāué mo e Kāingalotu kotoa pē naʻe faingataʻaʻia koeʻuhí ko e ngaahi ngāue ʻa honau filí. Naʻá ne fakakau foki e ngaahi tali naʻá ne maʻu ki he ngaahi lotu ko iá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–6

ʻOku lotua ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Kāingalotu faingataʻaʻiá

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ʻoku fefaʻuhi ha kaungāmeʻa pe taha ʻoku ʻofa ai mo ha aʻusia faingataʻa. ʻOkú ne fakahaaʻi atu kiate koe ʻoku ʻikai mahino kiate ia e ʻuhinga ʻokú ne aʻusia ai e faingataʻa peheé pea ʻokú ne ongoʻi hangē kuo liʻaki ia ʻe he ʻOtuá.

  • Ko e hā te ke talaange ki ho kaungāmeʻá? Ko e hā te ke fai kapau naʻá ke aʻusia e ngaahi faingataʻa ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange naʻe akonakiʻi mo fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita lolotonga ha aʻusia faingataʻa ʻaupito. Poupouʻi e kau akó ke kumi ha ngaahi founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he ngaahi akonaki mo e fakafiemālie ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123 ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá.

Fakamatalaʻi ange naʻe lavakiʻi ʻe Siaosi Hingikolo, ko ha mēmipa ʻo e Siasí mo ha kēnolo ʻi he kau sōtia ʻo e siteiti Mīsulí, ʻa Siosefa Sāmita ʻi he ʻaho 31 ʻo ʻOkatopa 1838. Naʻe talaange ʻe Hingikolo kia Siosefa Sāmita naʻe fie maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kau sōtia Mīsulí, ʻa ia naʻa nau ʻohofi e Kāingalotu ʻi Hihifo Mamaʻó, Mīsulí, ke nau fetaulaki ki ha ʻinitaviu ke fakaleleiʻi e ngaahi faikehekehé ʻi he melino. ʻI he tūʻuta atu ʻa Siosefa mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ki he ʻinitaviú, naʻe puke fakamālohi kinautolu ko e kau pōpula ʻo e taú. Naʻe ngaohikovia mo fakamamahiʻi ʻa Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué, ʻi hono tuku pōpula kinautolu ʻe honau ngaahi filí ʻi Tauʻatāina pea mo Lisimoni, ʻi Mīsulí ʻi he māhina ʻe taha hono hokó. Lolotonga e kei tatali ki he hopó, ʻa ia naʻe makatuʻunga ʻi he ngaahi tukuakiʻi loi ʻa ia naʻe ʻikai fai ʻi ha founga totonú, naʻe ʻave ʻa Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ki ha fale fakapōpula ʻi Lipetī, Mīsuli, ʻi he ʻaho 1 ʻo Tīsemá.

Lolotonga e māhina ʻe fā hono hokó, naʻe tauhi e Palōfitá, hono tokoua ko Hailamé, ʻĀlekisānita Mekilae, Laimani Uaiti, mo Kēlepi Palatiuini ʻi he loki pōpula ʻi lalo ʻo e fale fakapōpula Lipetií lolotonga ha faʻahitaʻu momoko faufaua. Naʻe ʻi ai foki mo Sitenei Likitoni, ka naʻe fakamafaiʻi ʻe ha fakamaau hono fakaʻatā ia ʻi he konga kimui ʻo Sānuali 1839. ʻI heʻene manavahē ki he ngaahi fakamanamana mei he ngaahi filí, naʻe ʻikai mavahe ʻa Misa Likitoni mei he fale fakapōpulá kae ʻoua kuo aʻu ki he konga kimuʻa ʻo Fēpuelí.

Ke tokoni ke maʻu ʻe he kau akó ha mahino ki he ngaahi tuʻunga fakamamahi naʻe fehangahangai mo e Palōfitá mo hono kaungāmeʻá lolotonga ʻenau ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, mahalo te ke fie fakaʻaongaʻi ha tepi pe ha ngaahi meʻa kehe ke fakaʻilongaʻi ha tapafā ʻi he falikí ʻoku fute ʻe 14 liunga 14 (mita ʻe 4.3 liunga 4.3). Fakamatalaʻi ange ko e fua fakafuofua ʻeni ki he faliki ʻo e fale fakapōpulá. Ko e ʻató naʻe ʻi he vahaʻa ʻo e fute 6 mo e 6.5 hono māʻolungá (vahaʻa e mita ʻe 1.8 mo e 2).

Mahalo te ke fie fokotuʻu ange foki ki he kau akó ke sio ki he tā ʻo e Fale Fakapōpula Lipetií ʻi heʻenau folofolá (vakai Ngaahi Tā ʻo e Ngaahi Feituʻu ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí, Tā Fika 12, “Fale Fakapōpula Lipetií”). Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau angé pe ʻe fēfē nai ka tuku pōpula ʻi ha feituʻu siʻisiʻi pehē mo ha kau tangata kehe ʻe toko 4 pe 5 ʻi ha māhina ʻe 4 ʻi he faʻahitaʻu momokó. Naʻe hā mai ha kiʻi maama ʻi he matapā sioʻata ʻe ua kuo tuki malu, pea ne manukiʻi mo taukae mai ʻa e kakaí ki he kau pōpulá mei tuʻa ʻi he ongo matapā sioʻatá ni. Naʻe mohe ʻa e kau pōpulá ʻi ha mohuku ʻuli ʻi he falikí. Naʻe kau ʻi heʻenau nāunau siʻi ne maʻú ha kane ke fakaʻaongaʻi ko ha falemālōlō. Naʻe ʻi ai ha vahaʻataimi ne ʻikai ha kafu ʻo Siosefa, ʻa ia ko e maluʻi pē ia taha ne maʻu ʻe he kau pōpulá. Naʻe faʻa fakakonahi e meʻakaí, pea naʻe palakū ʻaupito ʻi he taimi ʻe niʻihi ka naʻa nau lava pē ʻo kai ʻi heʻenau hālofiá. Naʻe tātātaha ke fakangofua ke ʻi ai hanau kau ʻaʻahi pea nau mamahi lahi ʻi he fanongo ki he faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotu ʻa ia naʻe tuli mei Mīsuli ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahitaʻu momokó.

  • Ko e hā e ngaahi ongo mo e ngaahi fakakaukau naʻá ke mei maʻu kapau naʻá ke ʻi he tuʻunga ʻo Siosefá?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123 ha ngaahi konga naʻe filifili meí ha tohi ʻa e Palōfitá ki he Kāingalotú,ʻa ia naʻe fai ʻi he ofi ki he fakaʻosinga ʻo ʻene nofo pōpula ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. Naʻe kau ʻi he tohí ha niʻihi ʻo e ngaahi tautapa ʻa Siosefa ki he ʻEikí ʻi he lotu.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–6. Kole ki he kalasí ke kumi ha ngaahi fehuʻi mo e tautapa naʻe fakahaaʻi ʻe he Palōfitá ki he ʻEikí. (Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e veesi 1 mo e 4, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ko e fale ʻoku ʻufiʻufí ko ha fale pe meʻa ʻokú ne ʻomi ha fakamalumalu.)

  • Ko e hā e ngaahi fehuʻi mo e tautapa naʻá ke maʻú? Ko e hā mo ha toe meʻa kehe naʻe ongo kiate koe kau ki he ngaahi veesi ko ʻení?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–10; 122

ʻOku fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita

Fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ha niʻihi ʻo e ngaahi tali ʻa e ʻEikí ki he ngaahi lotu ʻa Siosefa Sāmitá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–25 mo e 122:1–9. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe mei tokoni kia Siosefa Sāmita mo hono kaunga-ngāué lolotonga ʻenau ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. Fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá.

Hili ha taimi feʻunga, kole ange ki he kau akó ke vahevahe e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻa nau maʻú. Hiki ʻenau talí he palakipoé. Te nau ala ʻiloʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tolu ko ʻení:

ʻI heʻetau ui ki he ʻEikí lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá mo e ʻahiʻahí, te tau lava ʻo maʻu ʻa ʻEne nongá.

Kapau te tau kātakiʻi lelei ʻa e ngaahi faingataʻa ʻi he moʻui fakamatelié, ʻe faitāpuekina kitautolu ʻe he ʻOtuá he taimí ni pea ʻi he taʻengatá.

Te tau lava ʻo maʻu ʻa e fiemālié ʻi he taimi ʻo e faingataʻá, ʻi he poupou ʻa e kaungāmeʻa moʻoní.

Vahevahe e kau akó ke nau tauhoa, pea fakaafeʻi kinautolu ke aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fai taha taha pē e ngaahi fehuʻí, ʻo fakaʻatā ha taimi feʻunga ki he fealēleaʻakí.

  • Ko e hā ʻa e faikehekehe ʻi hono kātekina ha ʻahiʻahí mo hono kātakiʻi lelei ha ʻahiʻahiʻí?

  • Ko hai ʻokú ke ʻilo ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo hono kātakiʻi lelei ha ʻahiʻahí?

Poupouʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe mo e kalasí fakakātoa ʻa e meʻa naʻa nau aleaʻi mo honau hoá.

  • Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ko e faingataʻa mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻa Siosefa Sāmitá ʻe “kiʻi fuofuoloa siʻi pē” (T&F 121:7). ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ʻeni ki he hā? ʻE tokoni fēfē ʻa e fakakaukau ko ʻení ke tau kātakiʻi lelei ʻa hotau ngaahi ʻahiʻahí?

ʻOange ki he kau akó ha faingamālie ke vahevahe ai ʻenau ngaahi aʻusia ʻi heʻenau maʻu ʻa e nonga ʻo e Fakamoʻuí lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá.

Hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko hai ʻoku totonu ke kumi faleʻi mo e ngaahi tāpuaki ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá?

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:1–4. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi kinautolu ke fakalaulauloto pe ʻoku fakamatalaʻi kinautolu ʻe he veesi 2–3.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau hokohoko atu ai ke maʻu faleʻi meia Siosefa Sāmitá? Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau maʻu ai e mafaí mo e ngaahi tāpuakí koeʻuhí ko ia?

  • Ko e hā e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmitá?

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko tolu ke taufetongi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:5–7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi ha tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa naʻá ne aʻusia mo e niʻihi kehé.

  • Fakatatau ki he veesi 7, ko e hā e ngaahi ola lelei ʻe lava ke hoko mei he faingataʻá mo e ngaahi ʻahiʻahí? (ʻI he tali ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE lava ke ʻomi ʻe he ngaahi faingataʻá ha taukei pea hoko ʻo lelei ia kiate kitautolu.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he founga ʻe lava ke hoko ai ʻa e ngaahi faingataʻá ke tau lelei aí.

ʻĪmisi
ʻEletā Joseph B. Wirthlin

“Mahalo te ke ongoʻi ʻo hangē ʻoku filiʻi pē koe ia ke hoko atu ki ai e faingataʻá. ʻOku kalokalo ho ʻulú peá ke fifili, ‘Ko e hā ʻoku hoko ai ʻeni kiate aú?’

“Ka ʻoku ʻikai ha taha ia ʻe hao mei he mamahí. Kuo pau pē ke ʻi ai ha taimi ʻe mamahi ai e tokotaha kotoa. ʻOku ʻikai ʻatā ha taha mei ai. …

“Ko e konga ia hono akoʻi kitautolu he ngāué, ʻa ʻetau ako ko ia ke kātaki lolotonga e ngaahi taimi ʻo e lotofoʻí, faingataʻaʻiá mo e mamahí. ʻOku hoko ʻa e ngaahi meʻa ko ʻeni ʻoku tau aʻusiá, neongo ʻene faingataʻa ke kātekiná, ko e ngaahi meʻa ia ʻokú ne fakatupulaki ʻetau mahinó, langaki hotau ʻulungāngá pea mo fakalahi ʻetau ongoʻi manavaʻofa ki he niʻihi kehé” (“Tali Lelei ʻA ia ʻOku Hoko Maí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2008, 27).

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe ʻEletā Uefilini ʻe lava ke fai ʻe heʻetau ngaahi aʻusiá maʻatautolú?

Fakaafeʻi e kau akó ke tohi ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá kau ki he founga kuo ʻomi ai ʻe ha ʻahiʻahi ha taukei pea hoko ʻo lelei kiate kinautolu. Hili ha taimi feʻunga, mahalo te ke fie kole ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe e meʻa kuo nau tohí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu ki he palakipoé ʻo hoko ko ha tangata tohi. Kole ange ke ne tā ha laine holisonitale ʻi he meimei vahe tolu ʻe taha mei he konga ki lalo ʻo e palakipoé. Pea kole leva ki he kau akó ke lisi ha ngaahi tūkunga faingataʻa ʻoku aʻusia ʻe he kakaí. Kole ki he tangata tohí ke hiki ʻenau ngaahi talí ʻi ʻolunga ʻi he lainé.

Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke hiki ai ha lisí, kole ange pe kuo nau ʻosi fanongo ki ha pehē ʻe ha taha, “ʻOku ʻikai mahino ki ha taha e meʻa ʻoku ou aʻusiá.” Fakaafeʻi kinautolu ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8, ʻo kumi e meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ko e tali ki he lau ko ʻení. ʻI heʻenau lipooti ʻenau talí, kole ange ki he tangata tohí ke tohi ʻa e Sīsū Kalaisi ʻi lalo ʻi he laine he palakipoé.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e “naʻe ʻalu hifo ʻa e [Fakamoʻuí] ʻo māʻulalo ange ʻiate kinautolu kotoa pē”? (Kimuʻa pea toki tali ʻa e kau akó, mahalo te ke fie fakaafeʻi kinautolu ke lau e 2 Nīfai 9:20–21, ʻAlamā 7:11, mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:5–6. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: Naʻe fefaʻuhi ʻa e Fakamoʻuí mo e ngaahi mamahi mo e faingataʻaʻia ʻo e kakai kotoa pē.)

  • ʻOkú ke pehē naʻe mei tokoni fēfē ʻa e moʻoni ko ʻení kia Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Uefiliní:

ʻĪmisi
ʻEletā Joseph B. Wirthlin

“Koeʻuhí ne foua ʻe Sīsū Kalaisi ha mamahi lahi, ʻoku mahino ai kiate Ia hotau faingataʻaʻiá. ʻOku mahino kiate Ia hotau mamahí. ʻOku tau aʻusia ai e ngaahi faingataʻá, kae lava ʻo fakatupulaki ʻetau ongoʻi manavaʻofa mo loto mahino ki he niʻihi kehé.

“Manatuʻi e folofola fakaʻeiʻeiki ʻa e Fakamoʻuí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá he taimi naʻá ne faingataʻaʻia ai mo hono kaungā-ngāué ʻi he fakapoʻuli-lōlō ʻo e Fale Fakapōpula Lipetií. …

“… Naʻe ongoʻi fiemālie ai ʻa Siosefa ʻi he ngaahi leá ni, pea ʻe lava foki ke tau fai pehē” (“Tali Lelei ʻA ia ʻOku Hoko Maí,” 27).

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuo fakalahi ai ʻe hoʻo ngaahi aʻusia ʻi he “ngaahi meʻa faingataʻá” ʻa hoʻo manavaʻofa mo e mahino ki he niʻihi kehé?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:9 pea fakalaulauloto ki he founga ʻoku fekauʻaki ai e veesi ko ʻení pea mo e moʻui mo e ngāue fakafaifekau ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e fekauʻaki ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:9 kiate koé? ʻE fakamālohia fēfē koe ʻe he veesi ko ʻení lolotonga e ngaahi aʻusia faingataʻá?

Fakamatalaʻi ange naʻe hili pē hono fai e tohí ni, naʻe fakaʻatā ʻe he ʻEikí ha founga kia Siosefa mo hono kaungā-ngāué ke toe fakataha ai mo e Kāingalotu ʻi ʻIlinoisí. Fakamoʻoni ange naʻe ʻi Heʻene tamaioʻeiki ko Siosefa Sāmitá ʻa e ʻOtuá ʻi he kotoa e moʻui ʻa Siosefá. Tokoni ke mahino ki he kau akó kapau te tau faivelenga lolotonga e ngaahi ʻahiʻahí, ʻe ʻiate kitautolu foki ʻa e ʻOtuá. ʻI hono fakaʻosí, vahevahe ʻa e fakamoʻoni ko ʻení, ʻa ia naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ʻi he ofi ki he fakaʻosinga ʻo ʻene moʻuí: “Ko e ʻOtua Māfimafí ʻa hoku maluʻangá; pea ko e hā ʻe lava ʻe he tangatá ʻo fai kapau ko hoku kaungāmeʻá ʻa e ʻOtuá?” (ʻi he History of the Church, 5:259).

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123. Puipuituʻa fakahisitōliá

“Naʻe faingataʻaʻia lahi e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono kaungā-ngāué (Hailame Sāmita, Laimani Uaiti, Kēlepi Palatiuini, ʻĀlekisānita Mekilae pea mo Sitenei Likitoni ʻi he taimi ʻe niʻihi) lolotonga hono tauhi kinautolu ʻi he fale fakapōpulá ʻo tatali hopo ʻi ha ngaahi tukuakiʻi loi: ‘Naʻe lahi fau e ngaahi angakovi ne fai kiate kinautolú. Ne ʻikai feʻunga e meʻakai naʻa nau kai fakaʻahó; ʻo aʻu ki ha taimi ko e tataki pē ʻa e ʻEikí naʻe fakahaofi kinautolu mei he meʻakai ne fakakonahí, ʻa ia naʻe ʻikai ke nau hao kotoa mei ai. [Naʻe pehē ʻe ʻĀlekisānita Mekilae, “Naʻa mau toki kai pē ʻi heʻemau hālofiá” (B. H. Roberts, A Comprehensive History of the Church, 1:521).]

“‘Ne ʻikai ha feituʻu ʻi he fale fakapōpulá ke fai ai ha mohe, pea naʻe fakamālohiʻi ai kinautolu ke mālōlō ʻi ha ngaahi mohenga mohuku ʻi ha papa fefeka mo e faliki sima. Naʻe siʻi ke [fakaʻatā] ange ke fai ha fetuʻutaki mo e māmaní, tautautefito ki he lolotonga e ʻuluaki māhina ʻo ʻenau nofo pōpulá. Pea hoko ʻeni, ʻi ha taimi mahuʻinga ʻi he aʻusia ʻe he Kāingalotú e tumutumu ʻo e fakatanga ʻi Mīsulí, pea fuʻu fie maʻu honau taki fakapalōfitá’ [Alvin R. Dyer, The Refinerʻs Fire, 2nd ed. [1968], 276].

“Naʻe fakangofua he taimi ʻe niʻihi haʻanau kau ʻaʻahi ʻi he fale fakapōpulá mei he kaungāmeʻá pea naʻe fakangofua ke nau fetohiʻaki. ʻI he vahaʻa ʻo e ʻaho 20 mo e 25 ʻo Māʻasi 1839, naʻe fekau ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke fai ha tohi lōloa ʻa ia naʻe fakamoʻoni hingoa ai ʻa e kau pōpula kotoa pē (ko e moʻoní naʻe ʻi ai ha tohi ʻe ua, neongo ia naʻe pehē ʻe he Palōfitá ko e tohi hono uá ko e hoko atu ia ʻo e ʻuluakí). Naʻe tohi ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita kau ki he tohi ko ʻení ʻo pehē: ‘Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi tohi mahuʻinga taha kuo tohi ʻe he nima ʻo e tangatá. Ko hono moʻoní ko e tupu ia mei ha ueʻi fakalaumālie naʻe maʻu ʻi he loto fakatōkilalo. Ko ha lotu ia pea mo ha kikite pea ko ha tali ia ʻi he fakahā mei he ʻEikí. He ʻikai lava ʻe ha taha ʻo fai ha tohi pehē, ka ko e tangata pē ʻokú ne maʻu ha laumālie fakaʻeiʻeiki ʻoku fonu ʻi he laumālie ʻo e ʻofa ʻa Kalaisí. ʻI he fakakaukau atu [ki heʻenau ngaahi faingataʻaʻiá], ʻoku ʻikai ha ofo ʻi he tautapa ʻa e Palōfitá ki ha fiemālie ʻi he mamahi ʻa hono laumālié. Ka, ʻoku hā mei heʻene tautapa fakamātoató ʻa hono laumālié ʻa ʻene ʻofa mo ʻene tali lelei ʻa hono kāingá.’ (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 2:176.)

“Naʻe toʻo ʻa e vahe 121–23 mei he fetuʻutaki ko ʻení pea fakakau ʻi he pulusinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava ʻo e 1876. Naʻe hikinimaʻi ko e folofola ʻa e pulusinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá naʻe kau ai ʻa e ngaahi vahe ʻe tolu ko ʻení ʻi he konifelenisi ʻo ʻOkatopa 1880 ʻa e Siasí” (Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], 295–96).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–3. “ʻE fēfē hono fuoloa ʻo ʻenau kātakiʻi ʻa e ngaahi kovi mo e ngaahi fakamālohi taʻetotonu ko ʻení?”

Kimuʻa pea fakahū pōpula ʻa Siosefa Sāmite ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, naʻe fakahū pōpula taʻetotonu ia mo ha kau taki kehe ʻo e Siasí, kau ai ʻa Paʻale P. Palati, ʻi Lisimoni, Mīsuli. Lolotonga ʻenau ʻi he fale fakapōpula ʻi Lisimoní, naʻa nau fanongo ki he fakamatalaʻi ʻe he kau leʻo ʻo e fale fakapōpulá, ʻi he ngaahi lea taʻetaau, ʻa e ngaahi ngāue fulikivanu ʻo e kaihaʻá, fakamālohi, mo e fakapoó, ʻa ia naʻe fai ki he Kāingalotú. Naʻe fakamatala ʻa Paʻale P. Palati ʻi he hili e fanongo ki he meʻá ni ʻi ha kiʻi taimi, naʻe tali atu ʻa Siosefa ʻo pehē:

ʻĪmisi
Parley P. Pratt

“Kae fakafokifā [naʻe] tuʻu hake [ʻa Siosefa] ki ʻolunga ʻo lea ʻi he leʻo naʻe hangē ha maná, pe ko ha laione ngungulú, ʻo ne lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení, ʻo fakatatau ki heʻeku manatú:

“‘FAKALONGOLONGO, ʻa kimoutolu ʻa e kakai angakovi ʻo helí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku ou valokiʻi kimoutolu mo fekau ke mou fakalongolongo; he ʻikai ke u kātakiʻi ke u moʻui ʻi ha toe momeniti ʻe taha ʻo fanongo ki ha faʻahinga lea pehē. Taʻofi e talanoa ko iá, pe ko haʻamou mate pe ko au ʻi he MOMENITÍ NI PĒ!’”

Naʻe “kole fakamolemole [ange ʻa e kau leʻó], pea nau nofo fakalongolongo ai pē ʻo aʻu ki hono fetongi ʻo e kau leʻó.” Naʻe manatu ʻa Paʻale kimui ange ki he aʻusiá ni ʻo pehē: “Kuó u mamata ki he kau minisitā ʻo e fakamaauʻangá … ʻi he Fakamaauʻanga ʻo ʻIngilaní; kuó u sio tonu ʻi ha fakataha molumalu ʻo ha Falealea ke fokotuʻu e ngaahi lao ki he ngaahi puleʻangá; … ka kuo tuʻo taha pē, ʻeku mamata ʻi he molumalú mo e fakaʻeiʻeikí ʻi heʻene tuʻu ʻi he ngaahi sēini, ʻi he tuʻuapoó, ʻi ha loki pōpula ʻi ha kiʻi kolo ʻi Mīsuli” (Autobiography of Parley P. Pratt, ed. Parley P. Pratt Jr. [1938], 211; vakai foki, peesi 210).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:5–7. Ko e taumuʻa ʻo e faingataʻaʻiá

Vakai ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–122, naʻe akonaki ʻa ʻEletā ʻOasoni F. Uitenī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻe taha ʻoku tau aʻusia ai e faingataʻá:

ʻĪmisi
ʻEletā Orson F. Whitney

“ʻI heʻetau ikunaʻi e ngaahi peau fītaʻa ʻo e mamahí mo e faingataʻaʻiá; ʻoku hoko ia ko hono fakalakalaka, fakahaohaoaʻi, fakatupulaki, ʻetau akó mo e leleí, pea te tau hoko kotoa ai ʻo mālohi mo lelei ange ʻi heʻetau kātakiʻi e faingataʻá” (“A Lesson from the Book of Job,” Improvement Era, Nov. 1918, 6).