Seminelí
Lēsoni Ako ʻi ʻApí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123; ko hono Fokotuʻu ʻo Nāvuú (ʻIuniti 26)


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123; Ko hono Fokotuʻu ʻo Nāvuú (ʻIuniti 26)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakanounou ʻo e Lēsoni Ako ʻi ʻApi Fakaʻahó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e ngaahi meʻa naʻe hokó, ngaahi tokāteliné mo e tefitoʻi moʻoni kuo ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline moe Ngaahi Fuakava 121–123 pea mo e lēsoni ʻi he “Ko Hono Fokotuʻu o Nāvuú” (ʻiuniti 26) ke akoʻi ko ha konga hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi he niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi ʻa e fie maʻu hoʻo kau akó.

ʻAho 1 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10122)

ʻI he ako ʻa e kau akó fekauʻaki mo hono tuku pōpula ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha niʻihi kehe ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, ne nau ʻilo ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI he taimi ʻoku tau ui ai ki he ʻEikí lolotonga e ngaahi taimi ʻo e faingataʻaʻiá mo e mamahí, te tau lava ke maʻu ʻEne melinó. Kapau te tau kātakiʻi lelei ʻa e ngaahi faingataʻa ʻi he moʻui fakamatelié, ʻe faitāpuekina kitautolu ʻe he ʻOtuá he taimí ni pea ʻi he taʻengatá. ʻE lava ke ʻomi ʻe he ngaahi mamahí ha taukei pea hoko ʻo lelei kiate kitautolu. Naʻe ako foki ʻe he kau akó naʻe fefaʻuhi ʻa e Fakamoʻuí mo e ngaahi mamahi mo e faingataʻaʻia ʻo e kakai kotoa pē.

ʻAho 2 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:11–33)

Hili e ako ʻa e kau akó fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa mo e ngaahi ʻahiʻahi naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotú mei honau ngaahi fili ʻi Mīsulí, ne nau ako ai ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi ngāue kotoa pē pea ʻe fakamaauʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku faihalá ʻo fakatatau ki Heʻene taimí. Naʻa nau ʻilo foki ʻe foaki mai ʻe he ʻOtuá ha poto kiate kitautolu ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní pea ʻe lava ke tokoni e ngaahi ʻahiʻahí ke fakahaohaoʻi kitautolu ke tau maʻu ha fakahā.

ʻAho 3 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–46)

ʻI he konga ko ʻeni ʻo e tohi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mei he Fale Fakapōpula Lipetií ʻa ia naʻe ueʻi fakalaumālié, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí e ngaahi mālohi ʻo e langí, ʻo kapau te nau moʻui angamāʻoniʻoni. Naʻe fakakaukau foki e kau akó ki ha ngaahi ngāue pau te ne lava ʻo fakavaivaiʻi pe fakamālohia e mālohi ʻo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí.

ʻAho 4 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123; ko hono Fokotuʻu ʻo Nāvuú)

ʻI he ako ʻa e kau akó ki he fatongia ʻo e Kāingalotú pea mo ʻene fekauʻaki mo e kau fakatangá, ne nau ako ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE fakahoko ʻe he ʻEikí ʻEne ngaahi talaʻofá hili ʻetau fai ʻetau tafaʻakí. ʻOku ʻi ai ha tokolahi ʻoku kei taʻofi mei he moʻoní koeʻuhí he ʻoku ʻikai te nau ʻilo ʻa e feituʻu ke ʻiloʻi ai iá. ʻE lava ke tākiekina lelei kitautolu ʻi he kahaʻú ʻi heʻetau fili ke talangofua ki he ngaahi fekau iiki ʻa e ʻEikí ʻoku ngali faingofuá. Naʻe ako foki e kau akó fekauʻaki mo hono fokotuʻu e ngaahi ʻuluʻi ʻōfisi ʻo e Siasí ʻi Nāvū, ʻIlinoisí, pea nau ʻiloʻi ai ko e Fineʻofá ko ha konga ia ʻo hono tataki fakalaumālie ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Talateú

ʻE maʻu ʻe he kau akó mei he lēsoni ko ʻení ha ngaahi akonaki ʻe niʻihi mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–122 ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu he taimi ʻoku tau faingataʻaʻia ai ʻi he moʻuí. Te nau ʻiloʻi foki ʻe lava ke tākiekina ʻe he ngaahi ʻahiʻahí e ngāue ʻa e ʻOtuá ke laka ki muʻa kae ʻikai taʻofi ʻene tupulakí. Ko hono fakaʻosí, ʻe ako e kau akó fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo e Fineʻofá ʻi Nāvū, ʻIlinoisí, pea vahevahe e ngaahi founga ʻoku tāpuekina ai ʻe he Fineʻofá e kakaí ʻi he kuonga ko ʻení.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–122

Naʻe ako ʻe he kau akó e ngaahi lēsoni mahuʻinga mei heʻenau ngaahi aʻusia ʻi hono fakatangaʻi kinautolú.

Hiki ʻi he palakipoē ʻa e tutuʻuni ke Tāmateʻí, Haun’s Mill, mo e Fale Fakapōpula Lipetií. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi e ngaahi lea ko ʻení ke fakamatalaʻi fakanounou ʻaki e meʻa kuo nau ako fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotu ʻi Mīsulí ʻi he 1838–39.

Hiki ʻi he palakipoé ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–10; 122:7–9. Fakamanatu ki he kau akó naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ke fakanonga ʻaki ia mo e Kāingalotú lolotonga ʻenau faingataʻaʻiá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e ngaahi veesi ko ʻení, ʻo kumi e ngaahi founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he ngaahi akonaki he ngaahi veesi ko ʻení lolotonga e ngaahi taimi ʻo e faingataʻá. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe e ngaahi meʻa ʻoku nau maʻú.

Naʻe ako ʻe he kau akó lolotonga e uiké ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:36, 41–42, ʻa ia ko ha veesi fakataukei folofola. ʻE lava ke ke kole ange ke nau toe vakaiʻi ia ʻaki hono lau maʻuloto fakataha ʻa e veesi 36. ʻE lava foki ke ke kole ange ke nau lisi ha ngaahi ngāue māʻoniʻoni naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 41–42.

  • Ko hai ʻokú ke ʻilo ko ha sīpinga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni māʻoniʻoní?

Vahevahe hoʻo houngaʻia ʻi he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí pea mo e ngaahi tāpuaki ʻe lava ke maʻu ʻe he kakai kotoa ʻo fakafou i he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ko hono Fokotuʻu ʻo Nāvuú

Kole ki he kau akó ke nau ʻomi ha ngaahi meʻa te ne lava ʻo tamateʻi ha afi. ʻEke ange leva pe ko e hā te ne lava ʻo tafunaki ha afi. Fakamatalaʻi ange naʻe fakafehoanaki ʻe Siosefa Sāmita e ngāue ʻa e ʻOtuá ki ha afi.

  • ʻOkú ke pehē naʻe hangē e ngaahi fakatanga naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotú ʻi Mīsulí ha vai naʻe kamata ke ne tamateʻi e ngāue ʻa e ʻOtuá, pe hangē ko ha lolo naʻá ne tafunaki ia? Ko e hā hono ʻuhingá?

Kole ange ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Fakamatalaʻi ange naʻe tohi ʻe he Palōfitá ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi ha tohi ki ha tokotaha ʻētita nusipepa ko Sione Ueniuefi ʻi he ʻaho 1 ʻo Māʻasi 1842.

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“Naʻe ʻikai taʻofi ʻe he fakatangá ʻa e tupulaki ʻa e moʻoní, ka naʻá ne toe tafunaki ʻe ia ʻene uló. …

“… Kuo ʻosi fokotuʻu ʻa e Fuka ʻo e Moʻoní; pea he ʻikai lava ʻe ha nima taʻe māʻoniʻoni ke taʻofi ʻa e ngāué mei heʻene laka ki muʻá; ʻe lava ke taulōfuʻu ʻa e ngaahi fakatangá, kau fakataha mo e kakai koví, fakatahataha mo e ngaahi kau taú, lau kovi mo e kakai loí, ka he ʻikai ufi e laka atu ki muʻa e moʻoni ʻa e ʻOtuá, ʻi he anga fakaʻeiʻeiki mo tauʻatāina, kae ʻoua kuo hū atu ki he konitinēniti kotoa pē, aʻu ki he potu kotoa pē, ʻuʻufi ʻa e fonua kotoa pē, mo fakaongo ʻi he telinga kotoa pē, kae ʻoua kuo fakahoko ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá, pea folofola ʻa Sihova Maʻongoʻonga kuo lava ʻa e ngāué” History of the Church, 4:540).

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni ʻoku tau ako mei he fakamatala ko ʻení? (ʻE ala ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni kehekehe, kae fakamamafaʻi ʻa e meʻá ni: He ʻikai ha meʻa te ne taʻofi e fakalakalaka ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he funga ʻo e māmaní.)

  • Ko e hā ha fakamoʻoni ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he kuongá ni?

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo kau ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá?

Fakamatalaʻi ange naʻe hiki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e kikite ko ʻení ʻi ha tohi ʻi he taimi ko iá kia Sione Ueniuefi, naʻe kamata ke ui ʻe he ʻEikí ha kau faifekau ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he ngaahi fonua kehekehe. Naʻe kamata hono fakahoko e kikite ko iá ʻi he taimi naʻe papitaiso ai—tautautefito ki Pilitānia Lahi—ha kakai ʻe lauiafe. Naʻe ʻomi ʻe he kau mēmipa foʻoú ha ivi lahi ki he Siasí, pea naʻe fononga ha tokolahi ke kau fakataha mo e Kāingalotu ʻi Nāvuú.

Fakahaaʻi ki he kalasí, naʻe hoko e kakai fefine ʻo e Siasí ʻi Nāvū, ʻIlinoisí, ko ha ivi lahi ki hono ʻunuakiʻi e ngāue ʻa e ʻEikí ki muʻá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ʻe ua ko ʻení:

Naʻe fakataha ha kakai fefine ʻe niʻihi ʻi he 1842 ʻi Nāvū, ke aleaʻi ha ngaahi founga te nau lava ai ʻo tokoni ki hono langa ʻo e Temipale Nāvuú. Naʻa nau fokotuʻu ai ha kiʻi kulupu pea ne nau ʻeke ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá pe ko e hā ʻene fakakaukau ki aí. Naʻá ne poupouʻi ia, ka naʻe ueʻi fakalaumālie ia ke fokotuʻu ʻa e fineʻofá “ʻi he malumalu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakatatau mo e sīpinga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 519; vakai foki, Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá [2011], 14).

Naʻe ui ʻa ʻEma Sāmita ke hoko ko e fuofua palesiteni lahi ʻo e Fineʻofá. Naʻe akonaki ʻa Sisitā ʻĪlisa R. Sinou, ʻa ia naʻe hoko ko e sekelitali ʻo e Fineʻofá ʻi Nāvuú pea naʻe hoko kimui ko e palesiteni lahi hono ua ʻo e Fineʻofá ʻo pehē: “Neongo ʻoku fakaeonopooni ʻa e hingoá [Fineʻofá] ka ko e tukuʻau mai e tupuʻanga ʻo e kautahá mei he kuonga muʻá. Naʻe fakahā mai ʻe [he Palōfita ko Siosefa Sāmitá] naʻe ʻi ai ha kautaha pehē pē ʻi he siasi he kuonga muʻá” (“Female Relief Society,” Deseret News, Apr. 22, 1868, 1; vakai foki, Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá, 8).

  • Ko e hā ʻoku tau lava ʻo ako kau ki he Fineʻofá mei he lea ʻa ʻĪlisa R. Sinoú? (ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko e Fineʻofá ko ha tafaʻaki ueʻi fakalaumālie ia ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino kiate kitautolu ʻa e moʻoni ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻo e Fineʻofá:

“Naʻe fokotuʻu ʻa e Fineʻofá ke tokoni ki hono teuteuʻi e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ki he ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá. Ko e ngaahi taumuʻa ʻo e Fineʻofá ke fakatupulaki ʻa e tuí mo e angatonu fakafoʻituituí, fakamālohia e ngaahi fāmilí mo e ʻapí pea foaki ha fakafiemālie ʻi hono kumi pea tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá” (Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá, xi–xii).

Kole ki he kau akó ke nau toe vakaiʻi ʻa e meʻa naʻa nau tohi ʻi heʻenau tohinoa ako folofolá he ʻaho 4, ngāue kuo vahe fika 5. (Naʻe kole ange ke nau talanoa ki ha mēmipa ʻo e Fineʻofá pea hiki hifo ha ngaahi founga kuo tāpuekina ai ʻe he Fineʻofá ʻene moʻuí mo ʻoange ha ngaahi faingamālie ke kau ai ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí.) Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe e ngaahi meʻa kuo nau ako mei he ʻekitivitī ko ʻení.

Fakaʻosi ʻaki e lēsoni ko ʻení hono vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he founga kuo tokoni ai e ngaahi ngāue ʻa e kau tangata mo e fafine moʻui faivelenga ʻo e kuonga ko ʻení ki he ngāue ʻa e ʻEikí, ke kei tupulaki ai pē ʻi he funga ʻo e māmaní. Fakaafeʻi e kau akó ke nau moʻui faivelenga koeʻuhí ke nau kei kau pē ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí.

ʻIuniti Hokó (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124–128)

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi taimi kuo nau kau ai ki ha papi mo e hilifakinima maʻá e kakai kuo pekiá. Fakamatalaʻi ange ʻe fekauʻaki e ngaahi lēsoni ʻi he uike ka hoko maí mo e Temipale Nāvuú pea mo hono fakafoki mai e ouau ʻo e papitaiso maʻá e kakai pekiá.