Seminelí
Lēsoni 129: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123


Lēsoni 129

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123

Talateú

Lolotonga hono tuku pōpula ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií mei he ʻaho 1 ʻo Tīsema, 1838 ki he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli, 1839, naʻá ne fai ha ngaahi tohi fakafiemālie mo e faleʻi ki he Kāingalotú. Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123 ko ha konga ia naʻe toʻo mei ha tohi naʻá ne fai ki he Kāingalotú ʻi he ʻaho 20 ʻo Māʻasi, 1839. Naʻe kole ʻa e Palōfitá ʻi he konga ko ʻení, ki he Kāingalotú ke tānaki mo pulusi ʻa e ngaahi fakamatala ʻo hono fakatangaʻi kinautolú mo e faingataʻaʻiá pea tokoniʻi ʻa kinautolu naʻe taki halaʻi ʻe he ngaahi tokāteline halá.

Fakatokangaʻi ange: ʻOku ʻomi ʻe he lēsoni hokó (“Ko Hono Fokotuʻu ʻo Nāvuú,” lēsoni 130) ha faingamālie ki ha ongo tamaiki ako ke akoʻi ha ngaahi konga ʻo e lēsoní. Mahalo te ke fie fili he taimí ni ha ongo tamaiki ako pea ʻoange kiate kinaua ha tatau ʻo e ngaahi konga pau ʻo e lēsoni 130 kae lava ke na teuteu.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:1–6

ʻOku faleʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Kāingalotú ke tānaki mo pulusi ʻa e ngaahi fakamatala ʻo honau fakatangaʻí mo e ngaahi faingataʻaʻiá.

Kamata ʻaki hono lau e lea ko ʻení:

“[ʻMahalo ʻe lava ke fakamoʻoniʻi heni ko au Telia Liti, naʻá ku hiki] ki Mīsuli ʻi he taʻu 1836. Naʻe taimi siʻi pē ʻemau aʻu ki aí pea mālōlō ʻa hoku husepānití, pea ne u nofo pē mo ʻema fānau iiki ʻe toko fitú. … Ko e taimi ko ē naʻe hoko ai ʻa e vāvākovi ʻi he vahaʻa ʻo e kakai ʻo e koló mo e kau Māmongá, ne mau hiki leva mo hono toe ʻo homau kakai aí mei he siteiti ko iá. … Naʻe pau ke u feilaulauʻi … ʻa e konga lahi ʻo ʻeku koloá ʻo tupu ai ʻa e movete ʻa hoku fāmilí pea naʻá ku nofo ai pē ʻo ngāue ʻo maʻu ha kiʻi vāhenga siʻi ʻi he lotolotonga ʻo ha fuʻu kakai naʻe ʻikai ke mau maheni” (Delia Reed, ʻi he Mormon Redress Petitions: Documents of the 1833–1838 Missouri Conflict, ed. Clark V. Johnson [1992], 523; naʻe fakaleleiʻi ʻa e fakaʻilongá, fakamataʻitohi lahí, mo e sipelá).

Fakamatalaʻi ange ko ha fakamatala fakaʻofisiale ʻeni ʻa Sisitā Liti naʻe ʻoange ki ha tokotaha ngāue ʻi he fakamaauʻangá. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:1.

  • Mei he meʻa naʻá ke ako mei he veesi ko ʻení, ko e hā nai ha ʻuhinga ne fai ai ʻe Sisitā Liti ʻa e fakamatala ko ʻení?

Fakamanatu ange ki he kau akó naʻe tuku pōpula ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha kau taki kehe ʻo e Siasí mei Tīsema 1838 ki ʻEpeleli 1839 ʻi he Fale Fakapōpula Lipetī, Mīsulí. Naʻe tuli ʻa e Kāingalotú ʻi he meimei taimi tatau pē, mei he siteiti ʻo Mīsulí lolotonga e ngaahi māhina fakamamahi ʻo e faʻahitaʻu momokó koeʻuhí ko e tuʻutuʻuni fakaʻauha ʻa Kōvana Lilipani Pōkisí. Fakamatalaʻi ange ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123 ko ha konga ia ʻo ha tohi naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi Māʻasi 1839 mei he Fale Fakapōpula Lipetií ʻo faleʻi e Kāingalotú lolotonga e taimi faingataʻa ko ʻení.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:1–5. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, pea fekumi ki he meʻa naʻe akonaki ʻe Siosefa Sāmita ki he Kāingalotu naʻe fakatangaʻí ke nau faí. Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, ʻe lava ke ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea ko e “kotoa ʻo e hokohoko ʻo e pauʻu fakatēvoló” ʻi he veesi 5 ki ha tātanaki ʻo e ngaahi loi fakailifiá pea ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ngaahi pauʻu fakaehaua mo e anga-fakapō” ki he ngaahi ngāue koví mo e fetāʻakí.

  • Ko e hā naʻe faleʻi ʻe he Palōfitá ke fai ʻe he Kāingalotú ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

Naʻe talangofua e tokolahi ʻo e Kāingalotú ki he faleʻi ʻa e Palōfitá pea tānaki e ngaahi fakamatala ki hono fakatangaʻi kinautolú. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi ʻuhinga naʻe fekau ai e Kāingalotú ke tānaki e ngaahi fakamatala ki hono fakatangaʻi kinautolú mo e ngaahi faingataʻaʻiá. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “kuo fekau kiate kitautolu” ki he “fie maʻu meiate kitautolu.” Mahalo te ke fie fakamanatu ange foki kiate kinautolu ne talaʻofa kimuʻa e ʻEikí ke huhuʻi ʻa e Kāingalotu naʻe fakatangaʻí pea ke “ʻalu atu mei hono toitoiʻangá, pea fakamamahiʻi ʻa e puleʻangá ʻi hono ʻitá” (T&F 101:89).

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:6, ko e hā naʻe fekauʻi ai ʻe he Tamai Hēvaní e Kāingalotú ke tānaki e ngaahi fakamatala ʻo hono fakatangaʻi kinautolú?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he veesi ko ʻení kuo pau ke tau fai kimuʻa pea fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngaahi talaʻofá?

Fakaafeʻi e kau akó ke hiki ha fakamatala ʻo e tefitoʻi moʻoni ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e vā fetuʻutaki ko ʻeni ʻi heʻetau ngaahi feingá mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí. Kole ange ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe e tefitoʻi moʻoni ne nau ʻiloʻí. Ko e founga ʻeni ʻe taha ʻe ala fakalea ʻaki ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngaahi talaʻofá hili ʻetau fakahoko hotau tafaʻakí. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ke tau fai ʻetau tafaʻakí kimuʻa peá Ne fakahoko ʻEne ngaahi talaʻofá?

  • Ko e fē nai ha taimi naʻá ke fakatokangaʻi ai naʻe fakamoʻoniʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí pe ʻi he moʻui ʻa ha taha ʻokú ke ʻiloʻi?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:7–17

ʻOku faleʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Kāingalotú ke tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku kākaaʻi ʻe he ngaahi loí

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukauloto kuo ʻoange kiate kinautolu ha ngāue ke tohi ha lipooti fekauʻaki mo e Siasí ki ha taha ʻo ʻenau ngaahi kalasi ʻi he akó. Ko e konga ʻo e fie maʻú, ʻoku fie maʻu ke nau fakakau ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻe tolu pe lahi ange.

  • Ko e hā e ngaahi maʻuʻanga tokoni te ke ala fakaʻaongaʻi ki hoʻo pepá?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻokú ke fakaʻaongaʻi ke tohi fekauʻaki mo e Siasí?

  • ʻOkú ke ʻiloʻi fēfē pe ko e fē e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku nau fakamatalaʻi totonu ʻa e Siasí?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:7–10 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ko e taimi naʻe lekooti ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, naʻe lahi e ngaahi loi naʻe mafola fekauʻaki mo e Siasí. Naʻe fakahā ki he Kāingalotú ko honau “fatongia mamafa” (T&F 123:7) ke fai ha tali ki he ngaahi loi ko ʻení pea ke tānaki mo pulusi ʻa e ngaahi fakamatala ki hono fakatangaʻi kinautolú mo ʻenau ngaahi faingataʻaʻiá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:11–12. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo fekumi ki ha ngaahi ʻuhinga lahi ange naʻe fakahinohinoʻi ai e Kāingalotú ke tānaki mo pulusi e ngaahi fakamatala ki hono fakatangaʻi kinautolú mo ʻenau ngaahi faingataʻaʻiá. Kole ki he kau akó ke lipooti ʻa e meʻa ne nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 12, ʻoku fakakuihi fēfē ʻa e tokolahi ʻo e kau loto-maʻá mei he moʻoní?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku uesia fēfē ʻe he ngaahi loi kau ki he Siasí ʻa kinautolu ʻoku ʻikai kau ki heʻetau tui fakalotú?

  • Fakatatau ki he veesi 12, ko e hā naʻe taʻofi ai e moʻonú meí ha kakai tokolahi ʻi he māmaní? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku taʻofi ʻa e moʻoní mei he tokolahi koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke nau ʻilo ʻa e feituʻu ke maʻu ai iá.)

  • Kuo tokoni fēfē nai hono pulusi e moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi fakatanga mo e faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotú ʻi he taimi ko ʻení ke maʻu ʻe he kakaí ʻa e moʻoní?

Fakamanatu ange ki he kau akó ʻoku kei ʻi ai ha kakai tokolahi he ʻahó ni “ʻa ia kuo fakakuihi ʻe he kākā olopoto ʻo e tangatá” pea ʻoku taʻofi mei he moʻoní koeʻuhí pē he ʻoku ʻikai ke nau ʻilo ʻa e feituʻu ke maʻu aí (T&F 123:12). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki ha meʻa ʻokú ne taʻofi e kakaí mei hono ʻiloʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e Siasí ʻi hotau kuongá ni.

ʻĪmisi
ʻEletā M. Russell Ballard

“ʻOku tokolahi fau ha kakai ʻoku ʻikai mahino lelei kiate kinautolu ʻa e Siasí koeʻuhí he ko e konga lahi ʻo e ngaahi fakamatala ʻoku nau maʻu ʻo kau kiate kitautolú, ʻoku maʻu ia mei he ngaahi lipooti ʻa e ongoongó pea ʻoku faʻa fai ia ʻi ha ʻuhinga kehe. Ko e lahi ko ia ʻa e tokanga ki he tafaʻaki ko iá ʻokú ne fakatupu ha fakakaukau hala mai ʻa e kakaí ki hono moʻoni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní” (“Sharing the Gospel Using the Internet,” Ensign, July 2008, 62).

  • Fakatatau kia ʻEletā Pālati, ko e hā ha meʻa ʻokú ne taʻofi ʻa e kakaí mei hono ʻiloʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e Siasí ʻi hotau kuongá ni?

Fakamatalaʻi ange, ʻoku fakahinohinoʻi kitautolu ʻo hangē ko e Kāingalotu ʻi he 1839, ke tokoni ke maʻu ʻe he niʻihi kehé ke maʻu ha mahino totonu ki he Siasí—hono kau mēmipá, kau takí, tuí, hisitōliá, ngaahi akonakí, mo e ngaahi founga ngāué.

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke maʻu ha mahino totonu ki he Siasí? (Hiki e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki ha founga ʻe taha te tau lava ai ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke maʻu ha mahino totonu ki he Siasí.

ʻĪmisi
ʻEletā M. Russell Ballard

“ʻOku ʻi ai maʻu pē ha felāfoaki pe fetalanoʻaki ia ʻe fai ʻo fekauʻaki mo e Siasí. He ʻikai toe ngata e ngahi felāfoaki ia ko ʻení ʻo tatau ai pē pe ʻoku tau fie kau atu ki ai pe ʻikai. Ka he ʻikai lava ke tau tuʻu pē ʻo mamata lolotonga ko iá ʻoku feinga ha niʻihi kehe, kau ai ʻa hotau kau fakaangá, ke nau fakaʻuhingaʻi e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he Siasí. Lolotonga ko iá, ʻoku ʻi ai ha ngaahi felāfoaki ʻoku kau ki ai ha laui afe pe laui miliona, ko e konga lahi ia ko ha kakai tokosiʻi ʻaupito. Ka ʻoku ʻi ai ha mālohi ʻo e felāfoaki kotoa pē kiate kinautolu ʻoku kau ki aí. ʻOku fokotuʻu ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e Siasí, ʻi he foʻi felāfoaki taki taha. …

“Tuku muʻa ke u kole atu ke mou kau atu ki he felāfoaki ʻi he ʻInitanetí ke vahevahe atu ai e ongoongoleleí pea mo fakamatalaʻi ʻi ha fakalea faingofua mo mahinongofua ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí. … ʻOku fie maʻu foki heni ke mahino kiate kimoutolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. [ʻOku mahuʻinga ʻa hoʻo malava ke fai ha fakamoʻoni mahino mo tonu ki he ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí]” (“Vahevahe ʻa e Ongoongoleleí ʻi he ʻInitanetí,” N2-N4).

Tānaki atu e fokotuʻu ʻa ʻEletā Pālatí ki he niʻihi kuo ʻosi lisi ʻi he palakipoé.

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he ngaahi founga ke tokoniʻi ai e niʻihi kehé ke ako ʻa e moʻoni ʻoku hiki he palakipoé. Kole ange ke nau fili ha taha ʻoku nau ongoʻi te nau lava ʻo fakaʻaongaʻi. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke lipooti pe ko e fē ʻa e fokotuʻu naʻa nau filí mo e founga ʻoku nau palani ke fakaʻaongaʻi ia ke tokoni ke maʻu ʻe he niʻihi kehé ha mahino totonu ki he Siasí. Poupouʻi ʻa e kau ako kotoa pē ke ngāue ʻo fakatatau ki he fokotuʻu naʻa nau fili ke tokoniʻi ai e niʻihi kehé ke maʻu ʻa e moʻoní.

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki ha taimi ne nau tokoniʻi ai ha niʻihi kehé ke maʻu ha mahino totonu kau ki he Siasí. Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke vahevahe ʻenau aʻusiá mo e kalasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:13–16. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ki he Kāingalotú ʻo kau ki heʻenau feinga ke fakahoko ha fakamatala totonu ki he niʻihi kehé.

  • Fakatatau ki he veesi 15, ko e hā naʻe fakahā ai ki he Kāingalotú ke ʻoua ʻe fakakaukau ki heʻenau ngāué ko ha “ngaahi meʻa īkí”?

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 15 fekauʻaki mo e ngaahi fili iiki ʻoku tau fai he taimi ní? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke ʻi ai ha ivi tākiekina lahi ʻi heʻetau moʻui ʻi he kahaʻú ʻi heʻetau ngaahi fili ke talangofua ki he ngaahi fekau ngali siʻisiʻi ʻa e ʻEikí.)

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke hoko ai ha fili ngali siʻisiʻi ke talanoa mo ha taha fekauʻaki mo e ongoongoleleí ko ha ivi tākiekina lahi?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga ʻoku fekauʻaki ai e veesi ko ʻení mo e moʻoni kuo hiki he palakipoé kimuʻá: ʻE fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngaahi talaʻofá hili ʻetau fai ʻetau tafaʻakí. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e kalasí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fiefia ke “fai ʻi he loto-fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻa e mālohi ke faí”?

  • Makatuʻunga ʻi he veesi 17, ko e hā ʻe lava ke fakapapauʻi mai kiate kitautolu ʻo kapau te tau fai ʻa e meʻa kotoa pē te tau lavá ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau fai e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau malavá ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, te tau lava leva ʻo maʻu ʻa e fakapapau ko ia ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá Hono mālohí ke tokoniʻi kitautolu ʻo fakatatau ki Hono finangaló mo e taimí.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ʻa e fakapapau ko ia ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá Hono mālohí ke tokoniʻi kitautolu ʻo kapau te tau “fai ʻi he loto-fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻa e mālohi ke faí”? Ko e hā ha ngaahi meʻa te ke lava ʻo fai ke maʻu ai ʻa e fakapapau ko iá ʻi hoʻo moʻuí?

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní te tau lava ʻo maʻu ha loto falala ko e taimi ko ia ʻoku tau fai ai e meʻa kotoa te tau lavá ke muimui talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, te Ne fakahoko ʻEne ngaahi talaʻofá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:1. “Tānaki fakataha … ha ʻilo ki he … ngaahi mamahi mo e ngaahi ngaohikovia”

Naʻe talangofua ʻa e Kāingalotu ne faingataʻaʻia ʻi Mīsulí ki he faleʻi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123, pea nau tānaki e ngaahi fakamatala lahi ʻo kau ki hono fakatangaʻi kinautolú. Ko e ongo fakamatala fakaʻofisiale ʻeni naʻe fai ki ha kau ngāue ʻi he fakamaauʻangá:

“Naʻe haʻu ʻa Seniale Kalake ki Kolouele mo ʻene kau sōtiá. Naʻá ku nofo ofi au kia Misa Keti ʻIeili ʻa ia naʻe feʻunga mo e maile ʻe ua mei Hihifo Mamaʻo. Naʻe haʻu ha niʻihi ʻo e kau sōtia ʻa Seniale Kalaké ki he fale ʻo Misa ʻIeilí pea nau nofo ai ʻi ha ʻaho ʻe ua ʻo nau fakaʻauha ha ngaahi koloa lahi. Naʻa nau hae fakatouʻosi ʻa e ongo faliki ʻo e falé, maumauʻi ʻenau fanga moá mo e fanga puaká, pea nau tutu ha fokotuʻunga musie mōmoa ʻa e fanga manú … ʻo ʻauha ʻosiʻosingamālie. Naʻá ku mamata ki heʻenau tutu ʻa e fokotuʻungá, ʻa ia naʻe fakaʻauha fakaʻaufuli. Naʻa nau ʻave ʻa e koane naʻa nau fie maʻu maʻa ʻenau fanga hōsí meia Misa ʻIeili, pea ʻoku ou tui naʻe fakaʻauha ʻa e ʻeka ʻe hongofulu ʻo ʻene fāmá. … Naʻe laku pē he kelekelé ʻa e niʻihi ʻo e fanga puaka naʻa nau faná ke ʻauʻaunga ai. Naʻá ku toe mamata foki ki he hū ʻa ha niʻihi ʻo e kau sōtiá ki he fale ʻo Misa Sailosi Tanielá ʻa ia naʻa nau kaihaʻasi ʻa e ngaahi koloa aí. Naʻá ku sio ki heʻenau ʻave ki tuʻa ha mohenga ʻe taha mo ha ngaahi tupenu ʻufiʻufi mohenga pea mo ha vala” (Mary K. Miles, ʻi he Mormon Redress Petitions: Documents of the 1833–1838 Missouri Conflict, ed. Clark V. Johnson [1992], 496–97; naʻe fakaleleiʻi e fakaʻilongá, fakamataʻitohi lahí, mo e sipelá).

“ʻOku ou fakamoʻoniʻi heni naʻe kiʻi nofo taimi siʻi hifo ʻeku tamaí ʻi he [fale fahiʻanga papa ʻo] Hauní, pea naʻá ne nofo ʻi ha tēniti ʻi he taimi naʻe hoko ai ʻa e fakapō ko ʻení. Naʻá ku ʻi he loto tēnití ʻi he taimi naʻe heka ange ai ʻa e kau sōtiá. Naʻe kaila ʻa e niʻihi ʻo homau kakaí ki he kakai fefiné mo e fānaú ke nau mavahe mei he ngaahi tēnití. Naʻá ku lele atu ki he fale tukiʻanga ukamea ʻa ia naʻe ngāue ai ʻa ʻeku tamaí. Naʻá ku totolo atu ʻi lalo he meʻa naʻe pamu ʻaki ʻa e afí pea pehē foki ki hoku tokouá mo e kiʻi tamasiʻi ʻe taha naʻe hingoa ko Sālesi Mēliki. Naʻe lavea hoku alangá, naʻe fanaʻi ʻa hoku tokouá ʻi hono ʻulú, pea naʻe ʻi ai ʻa e lavea ʻe tolu ʻi he tamasiʻi ʻe tahá pea naʻá ne mate ai pē. Naʻe talamai ʻe heʻeku faʻeé ne u taʻu valu he mahina kuo ʻosí. Naʻá ku sio ki hano toʻo ʻe ha niʻihi ʻo homau ngaahi filí ʻa e ongo sū puti ʻo ʻeku tamaí mei hono vaʻé ʻoku teʻeki ai ke ne maté” (Alma Smith, ʻi he Mormon Redress Petitions, 537; naʻe fakaleleiʻi e fakaʻilongá, fakamataʻitohi lahí, kalamá, mo e sipelá).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:4–5. Ko “e ngaahi tohi lauʻikovi ʻa ia ʻoku mafola holó”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he ngaahi ongoongo kovi fekauʻaki mo e Siasí ʻetau ngāue fakafaifekaú:

ʻĪmisi
ʻEletā Robert D. Hales

“ʻOku hā mei he ngaahi meʻa kuo hokó ʻoku lava ke tokoni e ngaahi fakamatala fakaholomui ʻo kau ki he Siasí, ki hono fakahoko e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí. ʻI he 1983, ne tohi ai e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he kau taki ʻo e Siasí, ‘ʻE ala hoko ʻa e fakafepakí ko ha faingamālie. ʻOku kau ʻi he ngaahi faingataʻa ʻoku fehangahangai mo ʻetau kau faifekaú ʻa e taʻe tokanga ki he ngaahi meʻa fakalotú pea ki heʻetau pōpoakí. ʻOku fakatupu ʻe he ngaahi fakaanga ko ʻení … ha fie ʻilo ki he Siasí. … ʻOku maʻu heni ha faingamālie [ʻo e kāingalotú] ke fakahaaʻi ʻa e moʻoní kiate kinautolu kuo tuku mai ʻenau tokangá’ [First Presidency letter, Dec. 1, 1983].

“ʻE lava ke tau fakaʻaongaʻi e ngaahi faingamālie peheé ʻi ha ngaahi founga lahi; ha tohi lelei ki he ʻētitá, talanoa mo hato kaumeʻa, ha kiʻi fakamatala ʻi he ʻinitanetí, pe lea fakafiemālie ki ha taha naʻá ne fai ha lea tukuhifo. ʻE lava ke tau tali ʻi he ʻofa kiate kinautolu kuo nau maʻu ha fakamatala hala mo ha loto fehiʻá—ʻo ‘kei taʻofi ʻa kinautolu mei he moʻoní koeʻuhí he ʻoku ʻikai pē te nau ʻilo ʻa e feituʻu ke ʻiloʻi ai iá’ (T&F 123:12). ʻOku ou tala atu kuo teʻeki ai hoko ʻa e tali peheni ki hotau kau tukuakiʻí ko ha vaivai. Ko e ngāue ia ʻa e loto-toʻa faka-[Kalisitiané]” (“Lototoʻa Faka-Kalaisí: Ko e Fie Maʻu Kae Hoko ko e Ākongá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2008, 73).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:4–5. Ko hono fakafuofuaʻi ʻa e taumuʻa mo e fakalao ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá

ʻOku ʻi ai ha kau faʻutohi ʻoku nau faʻu ha fakamatala taʻe totonu ki he Siasí mo hono hisitōliá, pe fakakau ha ngaahi konga ʻo e moʻoní ʻa ia ʻe lava ke ne takihalaʻí. Ko e taumuʻa ʻo e ngaahi tohi ko ʻení ke fakaʻauha ʻa e tui ki he Siasí pea mo hono kau takí.

Naʻe lea ʻa ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he ngaahi ʻahiʻahi pehē ʻo ʻetau tuí:

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

ʻOku ʻi ai maʻu pē ha tokosiʻi ʻoku nau loto ke fakaongoongokoviʻi ʻa e Siasí mo fakaʻauha ʻa e tuí. ʻOku nau ngāue ʻaki e ʻInitanetí he ʻahó ni.

“Tatau ai pē pe ʻoku ngali moʻoni e niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala ʻo kau ki he Siasí, ka ʻoku ʻikai pē moʻoni ia. ʻOku ou manatu ki he 1985 ki haku kaungāmeʻa ne hū ange ki hoku ʻōfisí ʻi Folōlita. Naʻá ne haʻu mo ha makasini ko e Time ʻoku ʻi ai e fakamatala naʻe hingoa ko e ‘Challenging Mormonism’s Roots (Fakafepakiʻi e Tefitoʻi Tui Faka-Māmongá).’ Naʻe fakamatala ki ha tohi ne toki maʻu ʻo pehē ko e fai ʻe Māteni Hālisi, ne fehangahangai ia mo e fakamatala ʻa Siosefa Sāmita ki he anga hono maʻu ʻo e [ʻū] lauʻi peleti ʻo e Tohi ʻa Molomoná.

“Naʻe ʻeke mai ʻe hoku kaungāngāué pe ʻe fakaʻauha ʻe he fakamatala foʻou ko ʻení e Siasi Māmongá. Naʻe ʻasi ai e lau ʻa ha tangata kuo mavahe mei he Siasí koeʻuhí ko e fakamatala ko iá. Naʻe toe lipooti mai kimui mo ha niʻihi kehe kuo nau mavahe mei he Siasí. ʻOku ou tui ko hono ʻahiʻahiʻi ia ʻo ʻenau tuí.

“Hili ha ngaahi māhina siʻi, ne ʻilo ʻe he kau mataotaó (pea vetehia mo e tokotaha naʻá ne faʻu e fakamatalá) ko e tohí ko e foʻi faʻu pē ia. ʻOku ou manatuʻi ʻeku fakaʻamu ke toe foki mai ki he Siasí ʻa kinautolu ne mavahe mei aí koeʻuhí ko e foʻi kākā ko ʻení” ( “ʻAhiʻahiʻi ʻo Hoʻomou Tuí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2012, 41).

Naʻe poupouʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá poupouʻi ʻa e Kāingalotú ke vakavakaiʻi lelei e meʻa ʻoku nau lau fekauʻaki mo e Siasí pea mo hono hisitōliá pea ke falala ki he Laumālie Māʻoniʻoní pea pehē ki honau potó ʻi heʻenau fai iá:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“ʻOku ʻi ai ha tafaʻaki ʻe ua ʻo e … fakafuofuaʻí, fakaʻatamai mo fakalaumālie.

“ʻI heʻene fekauʻaki mo e tafaʻaki fakaʻatamaí, ʻoku mahino e fie maʻu ʻe he kau laukongá mo e kau mamatá ke ʻi ai ha founga lelei ange ki hono fakafuofuaʻi ʻa e meʻa ʻoku fetuʻutaki ange kiate kinautolú. …

“ʻOku ʻi ai foki ha tafaʻaki fakalaumālie ʻo e fakafuofuaʻí, maʻá e Kāingalotú. ʻOku tupu ʻeni mei heʻetau tui ki he lea ʻa Molonaí ‘ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní te mou lava ai ke ʻiloʻi hono moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē’ (Molonai 10:5). ʻOku fakapapauʻi ʻe he talaʻofa ko iá ha mālohi ʻo e faʻa ʻiloʻiló maʻá e kau laukonga ongongofua fakalaumālié ke nau fakafuofuaʻi ai ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻoku nau akó.

“ʻI he fehokotaki mo hotau mālohi fakalaumālie ʻo e fakafuofuaʻí, ʻoku fie maʻu ke tau manatuʻi he ʻikai tataki kitautolu ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí ʻo kapau ko ʻetau tōʻonga fakakaukau ke kumi fehalaaki. ʻOku ʻaonga ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá ki he kau laukongá mo e kau tohí. …

“ʻOku makatuʻunga ʻa ʻetau fakamoʻoni fakafoʻituituí mo fakatāutahá ʻi he fakamoʻoni ʻa e Laumālié, ʻo ʻikai ʻi hano fakatahaʻi pe tānaki ʻo ha faʻahinga moʻoniʻi meʻa fakahisitōlia. Kapau kuo fokotuʻu maʻu moʻoni kitautolu, he ʻikai lava ke ueʻi ʻe hano liliu ʻo ha ngaahi moʻoniʻi meʻa fakahisitōlia ʻetau fakamoʻoní. Ne foaki mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi mālohi ʻo e fakaʻuhingá, pea ʻoku fie maʻu ke tau fakaʻaongaʻi ia ki he taupotu tahá. Ka naʻá ne toe foaki mai kiate kitautolu ʻa e Fakafiemālié, ʻa ia naʻá Ne pehē te ne tataki kitautolu ki he moʻoní pea te tau lava ke ʻilo ʻa e moʻoni ʻo e meʻa kotoa pē ʻi hono mālohí. Ko e fakahinohino taupotu taha ia ki he Kāingalotu ʻoku moʻui taau mo loto fiemālie ke fakafalala ki aí” (“Reading Church History,” ʻi he Symposium Speeches [symposium on the Doctrine and Covenants Church History, Aug. 14–16, 1985], 4, 5).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17. “Fai … ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻa e mālohi ke faí”

Naʻe tui mo moʻui ʻaki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ia kuo pau ke tau fai ʻa e meʻa kotoa pē te tau lavá kimuʻa pea toki lava ke tau maʻu ʻa e fakapapau ʻo e tokoni ʻa e ʻOtuá. Hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:86–89, naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke ʻave ʻa e ngaahi fakamatala ʻo ʻenau faingataʻaʻiá mo e fakatangá ke fakatokangaʻi ʻe he kau taki fakapuleʻangá, kau ai ʻa e palesiteni ʻo e ʻIunaiteti Siteití. ʻI he ʻaho 29 ʻo Nōvema, 1839, naʻe fakataha ai e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ʻIlaiase Hikipī, ko ha fakamaau, pea mo Mātini Veni Piuleni ko e palesiteni ʻo e ʻIunaiteti Siteití.

“Naʻe ʻuluaki taʻetokanga ʻa Veni Piuleni ki he kole ʻa e Palōfitá. Neongo ia, ʻi he fakalakalaka ʻa e fealēleaʻakí, naʻe palōmesi ʻa e palesitení ke toe fakakaukauʻi hono tuʻungá pea ‘ongoʻi ʻoku totonu ke fie kaungā mamahi mo [e kau Māmongá], koeʻuhí ko [ʻenau] ngaahi faingataʻaʻiá’ [ʻi he History of the Church, 4:40].

“Hili ʻenau ʻaʻahi mo Palesiteni Veni Piulení, naʻe nofo ʻa e Palōfitá mo ʻIlaiase Hikipī ʻi he Hahaké ʻi he māhina ʻe ua, ʻi he feinga ke maʻu ha tokoni mei he kau senatoá mo e kau fakafofonga ʻa ia ne nau loto fiemālie ke poupouʻi ʻenau taumuʻá [vakai, History of the Church, 4:40, 43–44]. Naʻá na toe fakataha mo Palesiteni Veni Piuleni ʻi Fēpueli ʻo e 1840. ʻI he taimi ko ʻení, ne mole meia Veni Piuleini e ngaahi ongo fie kaungāmamahi naʻe lava ke ne maʻu ki he Siasí. Fakatatau ki he Palōfitá, naʻe taʻefakaʻapaʻapa ʻa e palesitení kiate kinaua peá ne talaange: ‘Ongo tangata, ʻoku totonu hoʻomo taumuʻá, ka he ʻikai te u lava ʻo fai ha meʻa maʻamoua. … Kapau te u poupouʻi kimoua ʻe mole meiate au ʻa e poupou ʻa Mīsulí’ [ʻi he History of the Church, 4:80]” (Arnold K. Garr, “Joseph Smith: Campaign for President of the United States,” Ensign, Feb. 2009, 49).

Neongo naʻe fakafisi e palesiteni ʻo e ʻIunaiteti Siteití ke tokoniʻi e Kāingalotú, ka naʻe hokohoko atu e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke kumi tokoni mei he kau taki kehe ʻo e puleʻangá. Koeʻuhí naʻe fai ʻe Siosefa e meʻa kotoa pē ʻi hono mālohí, naʻá ne maʻu ha loto falala ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Hono mālohí ke tokoniʻi ia.