Konifelenisi Lahi
ʻOku ‘Iate Kitautolu ʻa e ʻOtuá
Konifelenisi Lahi ʻo ʻEpeleli 2021


ʻOku ‘Iate Kitautolu ʻa e ʻOtuá

ʻOku ʻiate kitautolu ʻa e ʻOtuá—pea kau tonu ʻi heʻetau moʻuí mo tataki ʻEne fānaú.

ʻI he kotoa ʻo e ngaahi kuongá, kuo folofola mai ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou mai ʻi Heʻene kau tamaioʻeiki, ko e kau palōfitá.1 ʻI he pongipongí ni, kuo tau maʻu e faingamālie ke fanongoa e lea ʻa e palōfita ʻa e ʻOtuá ki he māmaní kotoa. ʻOku mau ʻofa atu, Palesiteni Nalesoni, pea ʻoku ou poupouʻi ʻa e tokotaha kotoa ʻi he feituʻu kotoa ke ako mo muimui ki hoʻo ngaahi leá.

Kimuʻa pea hokosia hoku taʻu 12, ne tuʻo ua ʻa e pau ke hola homau fāmilí mei homau ʻapí pea kamata foʻou ʻi he lotolotonga ʻo e fekeʻikeʻí, manavasiʻí, mo e veiveiua ne tupu mei he taú mo e faikehekehe fakapolitikalé. Ko ha taimi loto-hohaʻa ia kiate au, ka ʻoku pau pē naʻe fakamanavahē ia ki heʻeku ongomātuʻa ʻofeiná.

Naʻe tātaaitaha ke vahevahe ʻe heʻeku faʻeé mo ʻeku tamaí ʻa e kavenga mafasiá ni mo kimautolu ko ʻena fānau ʻe toko faá. Naʻá na fua ʻa e mamafá mo e faingataʻá ʻi he lelei taha naʻá na ala lavá. ʻOku pau pē naʻe fakatupu ʻe he loto-tailiilí ha hohaʻa, taʻemanonga lahi mo holoki e tuʻunga ʻamanaki lelei ne na maʻú.

Naʻe ʻilonga ʻi māmani ʻa e taimi ko ʻeni ʻo e siva e ʻamanakí hili e Tau Lahi ʻa Māmani Hono II. Naʻe ʻilonga foki ia ʻiate au.

ʻI he ngaahi ʻaho ko ia ʻo hoku ngaahi taimi tuenoa tahá, ne u faʻa fifili, “ʻOku kei ʻi ai nai ha ʻamanaki lelei ʻi he māmaní?”

Kau ʻĀngelo ʻi Hotau Lotolotongá

ʻI heʻeku fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻí ni, ne u fakakaukau ki heʻetau kau faifekau ʻAmelika kei talavou ne ngāue ʻi homau lotolotongá lolotonga e ngaahi taʻu ko iá. Naʻa nau liʻaki e nonga mo e malu ʻo honau ʻapí ʻi ha feituʻu mamaʻo fau pea fononga ki Siamane—ko e fonua ʻo honau ngaahi filí—ke ʻomi e ʻamanaki lelei fakalangí ki homau kakaí. Naʻe ʻikai ke nau omi ke tukuakiʻi, akonakiʻi, pe fakamaaʻi kimautolu. Naʻa nau foaki loto-fiemālie ʻenau moʻui kei talavoú ʻo ʻikai fakakaukau ke maʻu ai ha meʻa fakaemāmani, ka ko e fie tokoni pē ki he niʻihi kehé ke nau maʻu e fiefia mo e melino kuo nau aʻusiá.

Kiate au, naʻe haohaoa ʻa e kau talavou mo e kau finemui ko ʻení. ʻOku ou tui ne ʻi ai haʻanau ngaahi tōnounou, ka naʻe ʻikai ke u vakai au ki ai. Te u fakakaukau maʻu pē ʻoku nau fakaofo—ko e kau ʻāngelo ʻo e māmá mo e nāunaú, kau faifekau ʻo e manavaʻofá, leleí, mo e moʻoní.

Lolotonga e lōmekina ʻo e māmaní ʻe he veiveiuá, mamahí, tāufehiʻá, mo e manavasiʻí, naʻe hanga ʻe he sīpinga mo e ngaahi akonaki ʻa e kakai kei talavoú ni ʻo fakafonu au ʻaki e ʻamanaki leleí. Naʻe mahulu hake ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongolelei ne nau ʻomí ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé, fakahisitōliá, loto-ʻitá, loto-mamahí, mo e ngaahi taumuʻa fakatāutahá. Naʻe ʻomi ai ha ngaahi tali fakalangi ki he ngaahi fehuʻi mahuʻinga ne mau maʻu lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá ni.

Ko e pōpoakí naʻe moʻui ʻa e ʻOtuá mo tokanga mai kiate kimautolu, ʻo aʻu ki he ngaahi taimi ko ʻeni ʻo e moveuveú, puputuʻú, mo e fekeʻikeʻí. Naʻá Ne hā moʻoni mai ʻi hotau kuongá ke fakafoki mai e moʻoní mo e māmá—ʻEne ongoongoleleí mo Hono Siasí. ʻOkú Ne toe folofola mai ki he kau palōfitá; ʻoku ʻiate kitautolu ʻa e ʻOtuá—pea kau tonu ʻi heʻemau moʻuí mo tataki ʻEne fānaú.

ʻOku fakaofo e meʻa te tau lava ʻo ako ʻi heʻetau toe vakai ki he palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ki he fakamoʻuí mo e hākeakiʻí, ʻa e palani ʻo e fiefiá maʻa ʻEne fānaú. ʻI heʻetau ongoʻi ʻoku ʻikai ke tau mahuʻingá, tuenoa, mo liʻekiná, ʻoku tau ʻilo ʻe lava ke fakapapauʻi mai kuo teʻeki ke fakangaloʻi kitautolu ʻi he ʻOtuá— ko hono moʻoní, ʻokú Ne foaki ki Heʻene fānaú kotoa ha meʻa fakaofo: ke hoko ko e “kau [ʻea] hoko ki he ʻOtuá, pea ko e kau [ʻea] hoko fakataha mo Kalaisi.”2

ʻOku ʻuhinga nai ʻeni ki he hā?

Te tau moʻui ʻo taʻengata, maʻu ha kakato ʻo e fiefiá,3 pea malava ke “maʻu ʻa e ngaahi taloni, ngaahi puleʻanga, ngaahi pule fakapilinisi, mo e ngaahi mālohi.”4

ʻOku fakaofo moʻoni ke ʻiloʻi ʻoku malava ʻa e kahaʻu maʻongoʻonga mo fakalangi ko ʻení—ʻo ʻikai koeʻuhí ko hotau tuʻungá ka koeʻuhí ko e ʻOtuá.

ʻI hono ʻilo ʻení, ko e hā te tau toe hanu pe kei loto-mamahi aí? Ko e hā ʻoku tau kei fakatuʻatamaki ai ʻi hono fakaafeʻi kitautolu ʻe he Tuʻi ʻo e ngaahi tuʻí ke aʻusia ha kahaʻu taʻemafakakaukaua ʻo e fiefia fakalangí?5

Fakamoʻuí ʻi Hotau Lotolotongá

Koeʻuhí ko e ʻofa haohaoa ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolú mo e feilaulau taʻengata ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe lava ke toʻo atu ʻetau ngaahi angahalá—lahi mo siʻisiʻi fakatouʻosi—pea ʻikai toe manatu ki ai.6 Te tau lava ʻo tuʻu ʻi Hono ʻaó kuo tau maʻa, taau, mo fakamāʻoniʻoniʻi.

ʻOku fonu mahuohua hoku lotó ʻi he houngaʻia ki heʻeku Tamai Hēvaní. ʻOku ou ʻiloʻi kuo ʻikai ke Ne tuku ʻa ʻEne fānaú ke nau faingataʻaʻia ʻi he moʻui fakamatelié ʻo ʻikai ha ʻamanaki lelei ki ha kahaʻu lelei mo taʻengatá. Kuó Ne ʻomi ha ngaahi fakahinohino ʻoku fakahā ai e hala ke foki kiate Iá. Pea ʻi he ʻelito ʻo e meʻa kotoa ko iá ʻoku ʻi ai Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí,7 mo ʻEne feilaulau maʻatautolú.

ʻOku liliu fakaʻaufuli ʻe he Fakalelei taʻefakangatangata ʻa e Fakamoʻuí ʻa e anga ʻo ʻetau vakai ki heʻetau ngaahi maumaufonó mo e tōnounoú. Te tau lava ʻo ako mei ai mo ongoʻi ha ʻamanaki lelei, kae ʻikai nofotaha ai mo ongoʻi he ʻikai toe lava ʻo huhuʻi mei ai pe siva e ʻamanakí.8 ʻOku fakaʻatā ʻe he meʻaʻofa fakamaʻa ʻo e fakatomalá ke tau liʻaki ʻetau ngaahi angahalá pea hoko ko ha fakatupu foʻou.9

Koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke ʻilo ʻaki kitautolu ʻetau ngaahi tōnounoú. Te nau lava ʻo fakaleleiʻi kitautolu.

Hangē ko hono ako ʻe ha tokotaha hiva ʻa e ngaahi notá, te tau lava ʻo vakai ki heʻetau ngaahi fehalaākí, tōnounoú, mo e ngaahi angahalá ko ha ngaahi faingamālie ke ʻiloʻi lahi ange ai kita, ʻofa lahi mo moʻoni ange ki he niʻihi kehé, pea fakaleleiʻi ʻo fakafou ʻi he fakatomalá.

Kapau te tau fakatomala, he ʻikai fakataʻeʻaongaʻi kitautolu ʻe he ngaahi fehalaākí. Ko ha konga kinautolu ʻetau tupulakí.

Ko e pēpē valevale kotoa kitautolu ʻi hono fakafehoanaki ki he tokotaha nāunauʻia mo maʻongoʻonga ʻoku fakataumuʻa ke tau aʻusiá. ʻOku ʻikai ha faʻahinga ʻo e tangatá ʻe hiki fakalaka pē mei he totoló ki he lué pea ki he lelé ʻo ʻikai ke ne toutou humu, tūʻulu, pea mo mamulumulu. Ko e founga ia ʻoku tau ako aí.

Kapau te tau hokohoko moʻoni atu ʻa e fakaangaangá, ʻo fāifeinga maʻu pē ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea līʻoa ʻetau ngāué ke fakatomala, kātekina, mo fakaʻaongaʻi e meʻa ʻoku tau akó ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea, te tau maʻu ʻa e maama ki hotau laumālié.10 Pea neongo he ʻikai lava ke mahino kakato kiate kitautolu he taimí ni ʻa e tuʻunga ʻoku tau malavá, ka “ʻoku tau ʻilo, ʻo ka hā mai [ʻa e Fakamoʻuí],” te tau mamata ki Hono fōtungá ʻiate kitautolu, pea “te tau mamata tonu kiate ia.”11

Ko ha talaʻofa nāunauʻia moʻoni ia!

ʻIo, ʻoku moveuveu ʻa e māmaní. Pea ko e moʻoni, ʻoku ʻi ai hotau ngaahi vaivai. Ka ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke tau loto-mamahi ai, koeʻuhí te tau lava ʻo falala ki he ʻOtuá, te tau lava ʻo falala ki Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, pea te tau lava ʻo tali e meʻafoaki ʻo e Laumālié ke tataki kitautolu ʻi he hala ko ʻení ki ha moʻui ʻoku fonu ʻi he nēkeneká mo e fiefia fakalangí.12

Ko Sīsū ʻi Hotau Lotolotongá

Kuó u faʻa fifili pe ko e hā ʻe akoʻi mo fakahoko ʻe Sīsuú ʻo kapau naʻá Ne ʻi heni mo kitautolu ʻi he ʻahó ni?

Hili e Toetuʻú, naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa ʻEne palōmesi ke ʻaʻahi ki Heʻene “fanga sipi kehé.”13

ʻOku fakamatala e Tohi ʻa Molomoná: Ko ha Fakamoʻoni ʻe Taha ʻo Sīsū Kalaisí ki he hā ko ia ki he kakai ʻi he konitinēniti ʻo ʻAmeliká. ʻOku tau maʻu e lekooti mahuʻingá ni ko ha fakamoʻoni pau ki he ngāue ʻa e Fakamoʻuí.

Naʻe nofo e kakai ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e māmaní—naʻe mātuʻaki kehe honau hisitōliá, anga fakafonuá, mo e tui fakapolitikalé mei he kakai ne akoʻi ʻe Sīsū lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he matelié. Ka naʻá Ne akoʻi kiate kinautolu ha konga lahi ʻo e meʻa tatau naʻá Ne akoʻi ʻi he Fonua Toputapú.

Ko e hā naʻá Ne fakahoko ai iá?

ʻOku akoʻi maʻu pē ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi moʻoni tuʻuloa. ʻOku kaunga ia ki he kakai ʻi he kuonga kotoa pē mo ha faʻahinga tūkunga pē.

Ko ʻEne pōpoakí ko ha pōpoaki ia ʻo e ʻamanaki lelei mo e kau maí—ko ha fakamoʻoni kuo teʻeki ke liʻaki ʻe he ʻOtua ko ʻetau Tamai Hēvaní ʻa ʻEne fānaú.

ʻOku ʻi hotau lotolotongá ʻa e ʻOtuá!

ʻI he taʻu ʻe uangeau kuohilí, naʻe toe hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ki Māmani. Naʻá Ne hā fakataha mo e ʻOtua ko e Tamaí kia Siosefa Sāmita naʻe taʻu 14 pea kamata ai e Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. Talu mei he ʻaho ko iá, mo e fakaava ʻa e ngaahi langí, pea ō hifo ha kau talafekau fakalangi mei he nofoʻanga ʻo e nāunau taʻe-faʻa-maté. Naʻe lilingi hifo ha maama mo e ʻilo mei he nofoʻa fakaʻeiʻeiki fakasilesitialé.

Naʻe toe folofola ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ki he māmaní.

Ko e hā ʻEne folofolá?

ʻOku tau mohu tāpuekina, he ʻoku lekooti e konga lahi ʻo ʻEne ngaahi folofolá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá—ʻo ʻatā ki ha taha pē ʻi he māmaní ʻokú ne fie lau mo ako kinautolu. ʻOku mahuʻinga fau ʻa e ngaahi leá ni kiate kitautolu ʻi he ʻahó ni!

Pea ʻoku ʻikai totonu ke tau ofo ʻi he ʻilo ʻoku toe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e pōpoaki tefito ʻo ʻEne ongoongoleleí: “Ke ke ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtuá ʻaki ho lotó kotoa mo ho mālohí, ʻatamaí, mo e iví kotoa; pea ke ke tauhi kiate ia ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí.”14 ʻOkú Ne ueʻi kitautolu ke fekumi ki he ʻOtuá15 pea moʻui ʻaki e ngaahi akonaki kuó Ne fakahā ki Heʻene kau tamaioʻeiki ko e kau palōfitá.16

ʻOkú Ne akoʻi mai ke tau feʻofaʻaki17 pea ke “fonu … ʻi he manavaʻofa ki he kakai fulipē.”18

ʻOkú Ne fakaafe mai ke tau hoko ko Hono toʻukupú, ʻo fakahoko ha ngāue lelei.19 “ʻOua naʻa tau ʻofa ʻi he leá … ka ʻi he ngāué mo e moʻoní.”20

ʻOkú Ne poleʻi kitautolu ke tau tokanga ki Heʻene fekau maʻongoʻongá: ke ʻofa, ke vahevahe, ke fakaafeʻi e kakai kotoa pē ki Heʻene ongoongoleleí mo Hono Saisí.21

ʻOkú Ne fekauʻi kitautolu ke langa ha ngaahi temipale māʻoniʻoni pea hū ki ai ʻo ngāue ai.22

ʻOkú Ne akoʻi kitautolu ke tau hoko ko ʻEne kau ākonga—ke ʻoua naʻa tau holi ki he mālohi fakatāutahá, koloaʻiá, fakahīkihikí, pe lakangá. ʻOkú Ne akoʻi mai ke tau “liʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmaní, pea fekumi ki he ngaahi meʻa ʻo ha maama lelei ange.”23

ʻOkú Ne tapou mai ke tau fekumi ki he nēkeneká, fakamāmá, melinó, moʻoní, fiefiá,24 mo e talaʻofa ʻo e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá.25

Tau kiʻi vakai fakaʻauliliki ange ki hení. Tau pehē naʻe hāʻele atu ʻa Sīsū ki ho uōtí, koló, pe ki ho ʻapí he ʻahó ni. ʻE fēfē nai ia?

Te Ne ʻafioʻi moʻoni ho lotó. He ʻikai mahuʻinga ʻa e ngaahi fakafōtunga ʻi tuʻá. Te Ne ʻafioʻi koe ʻi he tuʻunga ʻokú ke ʻi aí. Te Ne ʻafioʻi e ngaahi holi ʻa ho lotó.

Te Ne hiki hake ʻa e angamaluú mo e loto-fakatōkilaló.

Te Ne fakamoʻui ʻa e mahakí.

Te Ne foaki ki he veiveiuá ʻa e tui mo e loto-toʻa ke tuí.

Te Ne akoʻi kitautolu ke fakaava hotau lotó ki he ʻOtuá pea tokoni ki he niʻihi kehé.

Te Ne ʻiloʻi mo fakahīkihikiʻi ʻa e faitotonú, loto-fakatōkilaló, angatonú, faivelengá, manavaʻofá, mo e ʻofa faka-Kalaisí.

ʻI heʻetau vakai pē ki Hono fofongá he ʻikai ʻaupito ke tau kei tatau ai pē. ʻE liliu ai kitautolu ʻo taʻengata. ʻO liliu ʻi he ʻilo kāfakafa ko ia ko e moʻoni, ʻoku ʻiate kitautolu ʻa e ʻOtuá.

Ko e Hā Te Tau Fakahokó?26

‘Oku ou manatu ʻi he angaʻofa kiate au ʻi heʻeku kei talavoú lolotonga ʻeku kei tupu haké. Kapau te u lava ʻo fakafoki ʻa e taimí, te u fakafiemālieʻi ia mo talaange ke nofo ʻi he hala totonú mo hoko atu ʻene fekumí. Pea te u kole ange ke fakaafeʻi ʻa Sīsū Kalaisi ki heʻene moʻuí, he ʻoku ʻiate kitautolu ʻa e ʻOtuá!

Kiate kimoutolu siʻoku kāinga ʻofeina mo hoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, pea kiate kimoutolu kotoa pē ʻoku fekumi ki he ngaahi talí, moʻoní mo e fiefiá, ʻoku ou ʻoatu ʻa e faleʻi tatau: hokohoko atu e fekumí ʻi he tui mo e faʻa kātaki.27

Kole pea te mou maʻu. Tukituki, pea ʻe toʻo ia kiate kimoutolu.28 Falala ki he ʻEikí.29

ʻI heʻetau moʻui fakaʻahó, ko hotau ngafa mahuʻinga ia mo e faingamālie mohu tāpuekina ke fehangahangai mo e ʻOtuá.

ʻI heʻetau tuku ʻa e loto-hīkisiá pea hū ki Hono nofoʻa fakaʻeiʻeikí ʻaki ha loto-mafesifesi mo ha laumālie fakatomalá,30 te Ne ʻunuʻunu mai kiate kitautolu.31

ʻI heʻetau feinga ke muimui kia Sīsū Kalaisi mo ʻaʻeva ʻi he hala ʻo e tuʻunga fakaākongá, ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea, ʻe hokosia ʻa e ʻaho te tau aʻusia ai e meʻaʻofa fakaofo ko ia ʻo hono maʻu ha kakato ʻo e fiefiá.

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, ʻoku haohaoa e ʻofa ʻa hoʻomou Tamai Hēvaní ʻiate kimoutolú. Kuó Ne fakamoʻoniʻi ʻa ʻEne ʻofá ʻi ha ngaahi founga taʻefaʻalaua, ka ko e meʻa tēpuú ko hono foaki Hono ʻAlo Pē Taha naʻe Fakatupú ko ha feilaulau mo ha meʻaʻofa ki Heʻene fānaú ke hoko ai ʻo moʻoni ʻa e foki ki heʻetau ongomātuʻa fakalangí.

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku moʻui ʻetau Tamai Hēvaní, ʻoku tataki ʻe Sīsū Kalaisi ʻa Hono Siasí, pea ko ʻEne palōfita ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni.

ʻOku ou ʻofa atu mo ʻoatu ʻeku tāpuakí maʻamoutolu ʻi he faʻahitaʻu Toetuʻu fiefiá ni. Fakaava homou lotó ki hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí, neongo pe ko e hā homou ngaahi tūkungá, faingataʻá, mamahí, pe fehalaākí; te mou lava ʻo ʻiloʻi ʻokú Ne moʻui, ʻokú Ne ʻofa ʻiate kimoutolu, pea koeʻuhí ko Ia, he ʻikai te mou teitei tuenoa.

ʻOku ʻiate kitautolu ʻa e ʻOtuá.

Ko ʻeku fakamoʻoní ia, ʻi he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.