Konifelenisi Lahi
Ko e Meʻa ʻOku Tau Lolotonga Ako pea He ʻIkai Teitei Ngaló
Konifelenisi Lahi ʻo ʻEpeleli 2021


Ko e Meʻa ʻOku Tau Lolotonga Ako pea He ʻIkai Teitei Ngaló

Kapau te ke vakai ki hoʻo moʻuí ʻi he faʻa lotu, ʻoku ou tui te ke fakatokangaʻi ha ngaahi founga lahi ne tataki ai koe ʻe he ʻEikí ʻi he taimi faingataʻá ni.

Siʻi ngaahi tokoua ʻofeina, kuó u fakaʻānaua mai ki he fakataha ko ʻeni mo kimoutolu ʻi he opé. Ko e taimi fakamuimui ne tau fakahoko ai ha fakataha lakanga fakataulaʻeikí ko e konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2019. Kuo lahi e meʻa kuo hoko he taʻu ʻe ua kuo hilí! ʻOku ʻi ai hamou niʻihi kuo mole siʻamou ngaahi ʻofaʻanga. Ko ha niʻihi ne mole siʻenau ngāué, maʻuʻanga paʻangá, pe moʻui leleí. ʻOku ʻi ai mo siʻa niʻihi ʻoku ʻikai ha toe nonga pe ʻamanaki ki he kahaʻú. ʻOku ou ʻofeina kimoutolu kotoa kuo tofanga heni pe ko ha toe fakamasiva kehe pē. ʻOku ou lotua maʻu pē ke fakanonga kimoutolu ʻe he ʻEikí. Kapau te mou hoko atu ʻo tuku ke lāngilangiʻia e ʻOtuá ʻi hoʻomou moʻuí, ʻoku ou ʻiloʻi ʻokú Ne fakatuʻamelie tatau pē ki homou kahaʻú ʻo tatau mo ha toe taimi kimuʻa.

Neongo e ngaahi fakamasiva kuo tau fouá, ʻoku ʻi ai mo ha ngaahi toe meʻa kuo tau ʻilo. Kuo maʻu ʻe ha niʻihi ha tui lahi ange ki heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Kuo maʻu ʻe ha tokolahi ha fakakaukau foʻou ki he moʻuí—ko ha fakakaukau taʻengata. Mahalo kuó ke maʻu ha feohi ʻoku mālohi ange mo ho ngaahi ʻofaʻangá pea mo e ʻEikí. Pea ʻoku ou fakatauange kuó ke maʻu ha tuʻunga malava lahi ange ke fanongo kiate Ia mo maʻu ha fakahā fakataautaha. ʻOku faʻa ʻomi ʻe he ngaahi ʻahiʻahi faingataʻá ha ngaahi faingamālie ke tupulaki ai, naʻe ʻikai ke mei maʻu ʻi ha toe founga kehe.

Fakakaukau ki he taʻu ʻe ua kuo ʻosí. Kuo fēfē hoʻo tupulakí? Ko e hā ha meʻa kuó ke ako? Mahalo te ke fuofua fakaʻamu ke ke foki ki he 2019 ʻo nofo ai! Ka, ʻo kapau te ke vakai ki hoʻo moʻuí ʻi he faʻa lotu, ʻoku ou tui te ke fakatokangaʻi ha ngaahi meʻa lahi ne tataki ai koe ʻe he ʻEikí ʻi he taimi faingataʻá ni, ʻo tokoniʻi koe ke ke hoko ko ha tangata līʻoa, mo ului lahi ange—ko ha tangata moʻoni ʻa e ʻOtuá.

ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha palani fakaofo ʻa e ʻEikí maʻatautolu—fakataautaha mo fakalūkufua. ʻOkú Ne folofola ʻi he ʻofa mo e faʻa kātaki:

“Ko e fānau iiki ʻa kimoutolu, pea kuo teʻeki ai mahino kiate kimoutolu ʻa hono lahi ʻo e ngaahi tāpuaki mahuʻinga … kuo teuteu [ʻe he Tamaí] maʻamoutolú;

“Pea ʻe ʻikai te mou lava ʻo kātakiʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he taimí ni; ka neongo iá, ke mou fiefia, he te u tataki atu ʻa kimoutolu.”1

Siʻi ngaahi tokoua ʻofeina, ʻoku ou fakamoʻoni atu kuó Ne tataki, pea ʻokúNe tataki atu kitautolu, ʻi heʻetau feinga ke fanongo kiate Iá. ʻOkú Ne finangalo ke tau tupulaki mo ako, ʻo fou—pea tautefito ʻi he—faingataʻá.

Ko e faingataʻá ko ha faiako maʻongoʻonga. Ko e hā ha meʻa kuó ke ako ʻi he taʻu ʻe ua kuo hilí ʻokú ke loto ke ke manatuʻi maʻu pē? Ko hoʻomou talí ʻe makehe kiate kimoutolu, kae tuku ke u fokotuʻu atu ha lēsoni ʻe fā ʻoku ou ʻamanaki kuo tau ʻosi ako kotoa pea he ʻikai toe ngalo.

Lēsoni 1: Ko ʻApi ʻa e Senitā ʻo e Tuí mo e Moihuú

Ko e taimi ʻoku faʻa fakatokanga mai ai ʻa e ʻEikí ki he ngaahi meʻa fakamamahi ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻokú Ne faleʻi: “Mou tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú, pea ʻoua ʻe hiki mei ai.”2 ‘Oku kau moʻoni ʻi he ngaahi potu toputapu ko ʻení ʻa e ngaahi temipale ʻo e ʻEikí mo e ngaahi falelotú. Ka ʻi hono fakangatangata ko ia ʻetau malava ke fakataha ʻi he ngaahi feituʻu ko ʻení, kuo tau ʻilo ai ko e taha ʻo e ngaahi feituʻu toputapu taha ʻi māmaní ko ʻapi—ʻio, naʻa mo homou ʻapí.

Ngaahi tokoua, ʻoku mou maʻu e lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtua. “Ko e ngaahi totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo fakamaʻu taʻelava ke veteki ki he ngaahi mālohi ʻo e langí.”3 Kuo mou ʻosi maʻu mo homou fāmilí e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻI he meʻá ni, “ʻoku fakahā ʻi hono ngaahi ouau [ʻo e lakanga fakataulaʻeikí], ʻa e mālohi ʻo e anga fakaʻotuá.”4 ʻOku ʻatā ʻa e mālohi ko iá kiate koe mo ho fāmilí ʻi homou ʻapí ʻi hoʻomou tauhi e ngaahi fuakava kuo mou fakahokó.5

ʻI he taʻu ʻe 185 kuo ʻosí, ʻi he ʻahó ni ko e ʻaho 3 ʻo ʻEpeleli 1836, naʻe fakafoki mai ʻe ʻIlaisiā e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia ʻokú ne fakaʻatā ke silaʻi fakataha ʻa e ngaahi fāmilí ki he taʻengatá. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku lelei ke fakahoko ʻa e sākalamēnití ʻi homou ʻapí. Naʻá ne faitokonia fēfē ʻa e kau mēmipa homou fāmilí ke nau vakai kiate koe—ko ʻenau tamai, kui, husepāniti, foha, pe tokoua—ʻi hoʻo fakahoko e ouau toputapú ni? Ko e hā te ke fai ke pukepuke ʻa e ongo ko iá ʻi homou fāmilí?

Mahalo te mou ongoʻi ʻoku kei lahi e meʻa ʻoku fie maʻu ke fai ke hoko ai homou ʻapí ko ha ungaʻanga moʻoni ʻo e tuí. Kapau ʻoku pehē, kātaki ʻo fakahoko ia! Kapau kuó ke ʻosi mali, fealēleaʻaki mo ho uaifí ko ho hoa ngāue tuʻunga tataú ʻi he ngāue māhuʻingá ni. ʻOku siʻi pē ha meʻa ia ʻe toe mahuʻinga ange heni. Mei he taimí ni ki he taimi ʻe toe hāʻele mai ai ʻa e ʻEikí, ʻoku fie maʻu hotau ʻapí ke hoko ko ha feituʻu ʻo e nonga mo e malu.6

ʻE tupulekina e toputapu homou ʻapí ʻi he loto mo e ngaahi ngāue ʻokú ne fakaafeʻi ʻa e Laumālié. ʻOku pau tatau pē ia mo e foʻi moʻoni: ʻe mole ʻa e māʻoniʻoní kapau ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa ʻi ho ʻulungāngá pe ʻātakaí ʻe fepaki mo e Laumālie Māʻoniʻoní, he ʻe “mahuʻi atu leva ʻa e ngaahi langí.”7

Kuó ke fifili ʻapē ki he ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau ʻai hotau ʻapí ko e senitā ia ki hono ako mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí? ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ki hono teuteuʻi pē kitautolu, mo tokoniʻi kitautolu ʻi he mahaki fakaʻauha fakamāmani lahí. ʻE aʻu pē ʻo ngata e fakataputapui ʻo e fakataha fakatokolahí. Ka, ko hoʻo tukupā ko ia ke ʻai ho ʻapí ko ho tefitoʻi ungaʻanga ʻo e tuí ʻoku ʻikai totonu ke teitei ngata ia. ʻI he hōloa ko ia ʻa e tuí mo e māʻoniʻoní ʻi he māmani hinga ko ʻení, ʻe fakautuutu hoʻo fiemaʻu ha ngaahi potu toputapu. ʻOku ou tapou atu ke mou kei hoko atu hono ʻai homou ʻapí ko ha potu toputapu moʻoni “pea ʻoua naʻa hiki8 mei he taumuʻa mahuʻinga ko iá.

Lēsoni 2: ʻOku Fie Maʻu ke Tau Fetokoniʻaki

ʻOku fie maʻu ʻe he ʻOtuá ke tau ngāue fakataha mo fetokoniʻaki. Ko e ʻuhinga ia naʻá ne fekauʻi mai ai kitautolu ki māmani ʻi ha ngaahi fāmilí mo vahevahe kitautolu ki ha ngaahi uooti mo e siteikí. Ko e ʻuhinga ia ʻokú Ne kole mai ai ke tau tokoni mo fetauhiʻakí. Ko e ʻuhinga ia ʻokú Ne kole mai ai ke tau ʻi māmani kae ʻikai ʻo māmani kitautolú.9 ʻE lahi ange e ngaahi meʻa te tau lavaʻi fakatahá, ʻi he meʻa te tau lavaʻi tokotahá.10 Ne ʻikai mei lava e palani ʻo e fiefia ʻa e ʻOtuá kapau naʻe kei māvahevahe ai pē ʻEne fānaú.

Kuo makehe ʻa e mahaki fakaʻauha fakamāmani lahi kimui ní he kuó ne uesia ʻa e taha kotoa ʻi māmani ʻi he meimei taimi tatau. Neongo ʻoku uesia lahi ange ha niʻihi ʻi ha niʻihi, ka kuo poleʻi kotoa kitautolu ʻi ha faʻahinga founga. Koeʻuhí ko e meʻá ni, ʻe malava leva ʻe heʻetau palopalema angamahení ke tokoniʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ʻo laka ange ʻi ha toe taimi kimuʻa. ʻOku ou fehuʻi leva ai, kuo ʻomi nai koe ʻe he palopalemá ni ke ke ofi ange ki ho kaungāʻapí—ki ho ngaahi tokoua mo e tuofāfine ʻi he kauhala ʻe tahá pea mo e funga māmaní?

ʻI he meʻá ni, ʻe lava ʻe he ongo fekau lahí ʻo tataki kitautolu: ʻuluaki, ʻofa ki he ʻOtuá pea ko e uá, ʻofa ki hotau kaungāʻapí.11 ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau ʻofá ʻi heʻetau tokoní.

Kapau ʻokú ke ʻilo ha taha ʻoku siʻi tuēnoa, tokoni—neongo kapau ʻokú ke ongoʻi tuēnoa mo koe! ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke ʻi ai haʻo ʻuhinga pe ha pōpoaki pe meʻa ke foaki . Fakalea pē mo fakahaaʻi ha ʻofa. ʻE lava ke tokoni atu e tekinolosiá. Pe ʻe ʻi ai ha mahaki fakaʻauha pe ʻikai, ka ʻoku fie maʻu ʻe he fānau mahuʻinga kotoa ʻa e ʻOtuá ke nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai tuēnoa!

Lēsoni 3: Ko Hoʻomou Kōlomu Lakanga Fakataulaʻeikí ʻOku Mahulu Hake ʻi he Fakatahá Pē

Lolotonga e mahaki fakaʻauhá, naʻe kaniseli fakataimi ʻa e ngaahi fakatahaʻanga fakakōlomú he Sāpaté. ʻOku lava ha ngaahi kōlomu ʻe niʻihi he taimí ni ke fakataha ʻi he ʻinitanetí. Neongo ia, ko e ngāue kuo tuku ʻe he ʻEikí ki he ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí naʻe ʻikai teitei fakataumuʻa ia ke ngata pē ʻi ha fakataha. Ko e fakatahá ko ha konga siʻisiʻi pē ia ʻo ha meʻa ʻe lava ke fakahoko ʻe ha kōlomu.

Siʻoku ngaahi tokoua ʻo e kōlomu e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e kaumātuʻá, fakalahi hoʻomou vīsone ki he ʻuhinga ʻoku ʻi ai ai ʻetau ngaahi kōlomú. Ko e hā e founga ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻEikí ke mou fakaʻaongaʻi ai hoʻomou kōlomú—he taimí ni, ke fakahoko ʻEne ngāué? Kumi ha fakahā mei he ʻEikí. ʻAi ke ke loto fakatōkilalo! Kole! Fakafanongo! Kapau kuo ui kimoutolu ke mou taki, fealēleaʻaki ko e kau palesitenisī pea mo e kau mēmipa ʻo e kōlomú. Ko e hā pē ho fatongia pe tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, tuku ke lāngilangiʻia ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻo tukupā ko e mēmipa hoʻo kōlomú mo hoʻo ngāué. Aʻusia ʻi he fiefia ʻa e māʻoniʻoni te ke ʻomi ʻi hoʻomou “femoʻuekina [ʻi he] ngāue leleí.”12 ʻOku tuʻu ʻa e ngaahi kōlomú ʻi ha tuʻunga makehe ke fakavaveʻi hono tānaki fakataha ʻo ʻIsileli ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí.

Lēsoni 4: ʻOku Tau Fanongo Lelei ange kia Sīsū Kalaisi ʻi he Taimi ʻOku Tau Nonga Aí

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ne kikiteʻi fuoloa he kuo hilí, ʻi he taimi “ʻe moveuveu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē; pea ko e moʻoni ʻe vaivai ʻa e loto ʻo e kakaí; koeʻuhí he ʻe hoko mai ʻa e ilifia ki he kakai kotoa pē.”13 Naʻe moʻoni ia ki muʻa ʻi he mahaki fakaʻauhá, pea ʻe kei moʻoni ʻi heʻene ʻosí. ʻE kei fakautuutu pē ʻa e moveuveú ʻi he māmaní. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e leʻo ʻo e ʻEikí ʻoku ʻikai ko “ha leʻo ia ʻo e fuʻu longoaʻa lahi, ka … ko ha kihiʻi leʻo siʻi ʻoku fuʻu vaivai ʻaupito, ʻo hangē ha fanafaná, pea naʻe mahuhuhuhu ia ʻo ongo ki he laumālié tonu.”14 Koeʻuhí ke mou lava ʻo ongoʻi ʻa e kihiʻi leʻo siʻí ni, kuo pau ke mou fakalongolongo!15

Kuo kaniseli ʻe he mahaki fakaʻauhá ʻi ha vahaʻa taimi e ngaahi ʻekitivitī naʻá ne faʻa fakafonu ʻetau moʻuí. ʻE vavé ni pē haʻatau lava ke fili ke fakafonu e taimi ko iá ʻaki e longoaʻa mo e moveuveu ʻo e māmaní. Pe ko haʻatau fakaʻaongaʻi hotau taimí ke fanongo ki he leʻo ʻo e ʻEikí ʻi Heʻene fanafana mai ʻEne fakahinohinó, fakafiemālié, mo e nongá. Ko e taimi fakalongolongó ko ha taimi toputapu—ko ha taimi te ne ʻomi ʻa e fakahā fakafoʻituituí mo ʻomi ha nonga.

Mapuleʻi koe ke ke maʻu ha taimi tokotaha mo ho ngaahi ʻofaʻangá. Fakaʻatā ho lotó ki he ʻOtuá ʻi he lotu. Tuku ha taimi ke ke fakafemoʻuekinaʻi ai koe ʻi he folofolá mo e moihū ʻi he temipalé.

Siʻi ngaahi tokoua ʻofeina, ʻoku lahi ha ngaahi meʻa ʻoku finangalo e ʻEikí ke tau ako mei heʻetau ngaahi aʻusia he lolotonga ʻo e mahaki fakaʻauhá. Kuó u ʻoatu pē ha meʻa ʻe fā. ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou faʻu pē haʻamou lisi, fakakaukauʻi lelei ia, pea vahevahe ia mo kinautolu ʻoku mou ʻofa aí.

ʻOku fonu tāpuekina ʻa e kahaʻú ki he kakai tauhi fuakava ʻo e ʻOtuá.16 ʻE fakautuutu e folofola ʻa e ʻEikí ki Heʻene kau tamaioʻeiki ʻoku nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ke tāpuekina, fakafiemālieʻi, mo fakaivia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea mo tokoni ke teuteu ʻa māmani mo hono kakaí ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí. ʻOku taau mo kitautolu takitaha ke tau fakafeʻungaʻi kitautolu ki he fakanofo toputapu kuo tau maʻú. Te ta lava ʻo fai ʻeni! Ko ʻeku fakamoʻoní ia, fakataha mo ʻeku ʻofa kiate kimoutolu takitaha, siʻoku ngaahi tokoua ʻofeiná, ʻi he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.