Konifelenisi Lahi
Manatuʻi Ho Hala Fononga ki ʻApí
Konifelenisi Lahi ʻo ʻEpeleli 2021


Manatuʻi Ho Hala Fononga ki ʻApí

ʻOku tau maʻu e sīpinga haohaoa ʻa Sīsū Kalaisí ke tau muimui ki ai, pea ʻoku malava e fononga ki hotau ʻapi taʻengatá koeʻuhi ko ʻEne ngaahi akonakí, ko ʻEne moʻuí, mo ʻEne feilaulau fakaleleí.

Naʻe ʻi ai ha tokotaha fakatotolo kei talavou ʻi he 1946 ko ʻAfa Hesilā naʻe kaka hake he veʻe vai he moʻunga ofi ki hono kolo tupuʻangá ʻo ne aʻusia ai ha meʻa ne maʻu ai ha ʻilo mahuʻinga ki he anga hono ʻilo ʻe he iká ʻa hono hala foki ki he vai ne fanauʻi aí.

ʻI he kaka hake ʻa Hesilā ki he moʻungá, ʻo mamata ki he vaitō ne lata ki ai heʻene kei siʻí, ne toe ake ʻene manatú ki ha meʻa ne fuoloa ʻene ngaló. Naʻá ne pehē, “ʻOku angi iiki e matangí, ʻo ʻalaha manongi mai e ʻuluʻakau matala lanu pulū ʻoku takatakai he hala makamaká, pea fakafokifā e haʻu ki hoku ʻatamaí ʻa e tuʻuʻanga ʻo e vaitoó ʻi he funga moʻungá.”1

Naʻe toe fakaake ʻe he ngaahi nanamú ni ‘a ‘ene manatu ki heʻene kei siʻí pea mo hono ʻapí.

Naʻá ne fakakaukau leva kapau ʻoku lava ʻe he nanamú ʻo ʻomi kiate ia ha ngaahi manatu pehē, pea mahalo ʻoku lava pē ʻe he nanamú ʻo toe fakafoki ʻa e ika ko e sāmaní ki he vai tofu pē ko ia ne fanauʻi ai iá ʻi he hili ha ngaahi taʻu lahi ʻo ʻene ʻi he ʻōsení.

Ne fakatefito ʻe Hesilā fakataha mo e kau fakatotolo kehe mei he aʻusia ko ʻení, ʻa hono fakamahinoʻi ʻoku lava ke tokoni e manatuʻi ʻe he sāmaní ʻa e nanamú ke ne foki mei tahi ʻi ha maile ʻe lauafe ki he feituʻu ne fanauʻi aí.

ʻOku hanga ʻe he talanoa ko ʻení ʻo fakatupu ʻiate au ʻa e fakakaukau ko e taha e meʻa mahuʻinga taha te tau lava ʻo fai ʻi he moʻuí ni ko hono ʻiloʻi mo manatuʻi e hala ke tau foki ai ki heʻetau Tamai Hēvaní pea matuʻuaki faivelenga mo fiefia ʻi he fonongá kakato.

Ne u fakakaukau ki ha fakamanatu ʻe fā, kapau ʻe ngāue ʻaki mo fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻi heʻetau moʻuí, te ne lava ʻo fakaake e ngaahi ongo ki hotau ʻapi fakalangí.

ʻUluakí, Te Tau Lava Ke Manatuʻi ko e Fānau Kitautolu ʻa e ʻOtuá

ʻOku ʻi ai hotau tukufakaholo fakalangi. Ko e ʻuluaki sitepu ʻi he fononga ki hotau ʻapi fakalangí, ko hono ʻiloʻi ko e fānau kitautolu ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne finangalo ke tau foki hake ki Hono ʻaó.

Fakamanatu kiate koe ʻa e tukufakaholo ko ʻení. Tuku maʻu pē ha taimi ke fakatupulaki ai ho tuʻunga fakalaumālié ʻaki hono manatuʻi e ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu mei he ʻEikí. Falala ki he fakahinohino kuo ʻomai meiate Iá, ʻo ʻikai ke fakafalala ki he māmaní ke ne fakafuofuaʻi atu ho mahuʻinga fakatāutahá mo kumi ho halá.

Ne u toki ʻaʻahi ki ha kāinga ʻofeina ne tokoto ʻi he falemahakí. Naʻá ne talamai kiate au ʻi he loto-fakamātoato ko e meʻa pē naʻá ne fie maʻu lolotonga ʻene tokoto ʻi falemahakí, ke hivaʻi ange ʻe ha taha ʻa e foʻi hiva, “Fānau Au ʻa e ʻOtuá.” Naʻá ne pehē naʻe hanga pē ʻe he foʻi fakakaukau ko iá ʻo ʻoange kiate ia ʻa e nonga naʻá ne fie maʻu ʻi he taimi ʻo e faingataʻá.

ʻOku liliu hoʻo ongó mo e meʻa te ke faí ʻi hoʻo ʻiloʻi ko hai koé.

Te ke mateuteu lelei ange ʻi heʻene mahino lelei ko ia ko hai moʻoni koé ke ke ʻiloʻi mo manatuʻi ai ho hala ke foki ai ki hoʻo ʻapi fakalangí pea fakaʻānaua ke aʻu ki ai.

Uá, Te Tau Lava ke Manatuʻi e Makatuʻunga ʻOkú Ne Maluʻi Kitautolú

ʻOku tau maʻu e mālohí ʻi heʻetau angatonú, faitotonú, mo faivelenga ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, neongo hono fakataʻeʻaongaʻi ʻe ha niʻihi kehe e ngaahi fekaú mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakamoʻuí.2

Naʻe akoʻi ʻe Hilamani ki hono ongo fohá ʻi he Tohi ʻa Molomoná ke na manatuʻi kuo pau ke na langa ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí ke na lava ʻo maʻu ai e mālohi ke matuʻuaki e ngaahi ʻahiʻahi ʻa e filí. ʻOku tō mai e ngaahi matangi mo e afā mālohi ʻa Sētané kiate kitautolu, ka he ʻikai ke ʻi ai hanau mālohi ke fusi hifo kitautolu ʻo kapau ʻe tuku ʻetau falalá ʻi he feituʻu malu tahá—ʻi hotau Huhuʻí.3

ʻOku ou ʻiloʻi mei ha aʻusia fakafoʻituitui te tau maʻu ʻEne tokoní, ʻi heʻetau fili ke fanongo ki Hono leʻó mo muimui kiate Iá. Te tau maʻu ai ha fakakaukau lahi ange ki hotau ngaahi tūkungá mo ha mahino lahi ange ki he taumuʻa ʻo e moʻuí. Te tau ongoʻi ʻa e ngaahi tataki fakalaumālie te ne tataki kitautolu ki hotau ʻapi fakalangí.

Tolú, Te Tau Lava ʻo Manatuʻi ke Tau Faʻa Lotu

ʻOku tau moʻui ʻi ha taimi ʻoku malava pē ʻe ha foʻi lea pe ko e foʻi lomi pē ʻe taha, ʻo maʻu e tali ki ha faʻahinga kaveinga pē koeʻuhi ko e fakamatala lahi faufaua kuo fakamāʻopoʻopo mo tauhi ʻi he ngaahi komipiutá.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku tau maʻu e fakaafe faingofua ke kamata fekumi ki he ngaahi tali mei he langí. “Lotu maʻu pē, pea te u lilingi hifo hoku Laumālié kiate koe.” Pea ʻoku talaʻofa mai leva ʻa e ʻEikí, “Pea ʻe lahi ʻa ho tāpuakí—ʻio, ʻo lahi ange ia ʻo kapau te ke maʻu ʻa e ngaahi koloa mahuʻinga ʻo e māmaní.”4

ʻOku ʻafioʻi lelei ʻe he ʻOtuá ʻa kitautolu takitaha mo mateuteu ke fanongo mai ki heʻetau lotú. ʻI heʻetau manatuʻi ke lotú, ʻoku tau maʻu ai ʻEne ʻofa līʻoá, pea ko e lahi ange ʻetau lotu ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he huafa ʻo Kalaisí, ko e lahi ange ia ʻetau ʻomi e Fakamoʻuí ki heʻetau moʻuí pea toe lelei ange leva ʻetau ʻiloʻi e hala kuó Ne ʻosi fakaʻilongaʻi ki hotau ʻapi fakalangí.

Faá, Te Tau Lava ʻo Manatuʻi ke Tokoni ki he Niʻihi Kehé

ʻI heʻetau feinga ke muimui kia Sīsū Kalaisi ʻaki e tokoni mo angaʻofa ki he niʻihi kehé, ʻoku tau ʻai leva e māmaní ke hoko ko ha feituʻu lelei ange.

ʻE tāpuekina lahi heʻetau ngaahi tōʻongá ʻa e moʻui ʻo kinautolu ʻoku tau feohí pea pehē foki ki heʻetau moʻuí. ʻOku ʻomi ʻe he manako ʻi he ngāue tokoní ha ʻuhinga mahuʻinga ki he moʻui ʻa e tokotaha foakí mo ia ʻokú ne maʻu ʻa e foakí.

ʻOua naʻá ke fakasiʻia hoʻo malava ke tākiekina lelei e niʻihi kehé, ʻaki e ngāue tokoni mei hoʻo tōʻonga moʻuí pea mo e ngāue tokoni ʻaki hoʻo tā sīpingá.

ʻOku tataki kitautolu ʻi he hala ki hotau ʻapi fakalangí ʻe he ngāue tokoni angaʻofa ki he niʻihi kehé—ʻa e hala ʻo e hoko ʻo hangē ko hotau Fakamoʻuí.

Koeʻuhí ko e tau fakalotofonuá, ne mavahe ai ʻi he 1975 ʻa ʻAnalito mo ʻIesina Telesi Kililo mo ʻena fānaú mei honau ʻapí kae liʻaki e meʻa kotoa ne nau langa he laulautaʻu ʻo ha ngāue tūkuingata. Naʻe fehangahangai ʻa Brother mo Sisitā Telesi Kililo mo e pole ʻo e toe kamata foʻoú ʻi hona fonua tupuʻanga ko Potukalí. Kae hili ʻena kau ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he ngaahi taʻu kimui aí, naʻá na pehē, “Naʻe mole ʻema meʻa kotoa pē ne maʻú, ka ko ha meʻa lelei ia koeʻuhí naʻe hanga ʻe he meʻa ko iá ʻo fakamahinoʻi kiate kimaua e mahuʻinga ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku taʻengatá.”5

Naʻe mole hona ʻapi ʻi he māmaní, ka kuó na ʻilo e hala ke foki ai ki hona ʻapi fakalangí.

ʻE ʻi ai e ʻaho he ʻikai ke toe hoko ko ha feilaulau e ngaahi meʻa kotoa naʻá ke tukú koeʻuhi ko hoʻo muimui he hala ki hoʻo ʻapi fakalangí.

ʻOku tau maʻu e sīpinga haohaoa ʻa Sīsū Kalaisí ke tau muimui ki ai, pea ʻoku malava e fononga ki hotau ʻapi taʻengatá koeʻuhi ko ʻEne ngaahi akonakí, ko ʻEne moʻuí, mo ʻEne feilaulau fakaleleí—ʻo kau ai ʻEne pekiá mo e Toetuʻu nāunauʻiá.

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou ʻausia ʻa e fiefia ʻo hono manatua ko e fānau kitautolu ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne ʻofa he māmaní ʻo Ne foaki mai ai Hono ʻAló6 ke fakahaaʻi mai e halá kiate kitautolu. ʻOku fakaafeʻi atu ke mou manatuʻi ke faivelenga, tafoki hoʻo moʻuí ki he Fakamoʻuí pea langa ʻi Hono makatuʻungá. Manatuʻi ke ke faʻa lotu ʻi hoʻo fonongá pea tokoniʻi mo e niʻihi kehe ʻi he halá.

Kāinga ʻofeina, ʻoku ou fakamoʻoni atu ʻi he Sāpate Toetuʻu ko ʻení, ko Sīsū Kalaisi ko e Huhuʻi mo e Fakamoʻui ia ʻo e mamaní. Ko Ia te Ne lava ʻo ʻave kitautolu ki he tēpile ʻo e moʻui fiefiá mo tataki kitautolu ʻi heʻetau fonongá. Fakatauange ke tau manatua pea muimui ʻiate Ia ki ʻapi. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.