Konifelenisi Lahi
Ko e Hā Kuo Fai ʻe Hotau Fakamoʻuí Maʻatautolú?
Konifelenisi Lahi ʻo ʻEpeleli 2021


Ko e Hā Kuo Fai ʻe Hotau Fakamoʻuí Maʻatautolú?

Kuo fakahoko ʻe Sīsū ʻa e meʻa kotoa ʻoku mahuʻinga ki heʻetau fononga ʻi he moʻui fakamatelié ki he ikuʻanga kuo fakamatalaʻi ʻi he palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní.

Naʻá ku feʻiloaki mo ha fefine ʻi ha konifelenisi fakasiteiki ʻi he ngaahi taʻu lahi kuo hilí, ʻo ne talamai naʻe kole ange ke ne foki mai ki he siasí hili ha ngaahi taʻu lahi ʻo ʻene māmālohí, ka naʻe ʻikai ke ne lava ʻo fakakaukau ki ha ʻuhinga ʻoku tonu ke foki mai ai. ʻI heʻeku feinga ke fakalotolahiʻi iá naʻá ku pehē ange ai, “ʻI hoʻo fakakaukau ki he meʻa kotoa kuo fai ʻe he Fakamoʻuí maʻaú, ʻe lahi e ʻuhinga ke ke toe foki mai ai ke hū mo tauhi kiate Iá.” Naʻá ku ʻohovale heʻene talí: “Ko e hā kuó Ne fai maʻakú?”

ʻĪmisi
Ko e Hāʻele ʻAnga Ua Mai

Ko e hā kuo fai ʻe Sīsū Kalaisi maʻatautolu takitahá? Kuó Ne fai e meʻa kotoa ʻoku mahuʻinga ki heʻetau fononga ʻi he moʻui fakamatelié ki he ikuʻanga kuo fakamatalaʻi ʻi he palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. Te u lea ki he ngaahi konga mahuʻinga ʻe fā ʻo e palani ko iá. ʻI he ngaahi meʻá ni kotoa, ko e tokotaha mahuʻinga tahá ko Hono ʻAlo Pē Taha naʻe Fakatupú, ʻa Sīsū Kalaisi. Ko e meʻa ʻokú ne poupouʻi ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa “ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku aʻu atu ki he loto ʻo e fānau ʻa e tangatá; ko ia, ʻoku lelei taha ia ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē.” (1 Nīfai 11:22).

I.

Kimuʻa siʻi pē ʻi he Sāpate Toetuʻú, ko ha taimi lelei eni ke ʻuluaki lea ki he toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e toetuʻu mei he maté ko ha fakamāhino fakatāutaha ia ʻo ʻetau tuí. ʻOkú ne tānaki mai ha mahino ki heʻetau tokāteliné, ha fakaivia ki hotau ʻulungāngá, mo ha ʻamanaki lelei ki hotau kahaʻú.

Koeʻuhí ʻoku tau tui ki he fakamatalaʻi ʻe he Tohi Tapú mo e Tohi ʻa Molomoná e toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku tau tali foki ai e ngaahi akonaki fakalaumālie lahi ʻe hoko ha toetuʻu pehē ki he taha matelie kotoa kuo faifaiangé pea moʻui ʻi māmaní.1 Hangē ko e akoʻi ʻe Sīsuú, “koeʻuhí ʻoku ou moʻui, ʻe moʻui ʻakimoutolu foki” (Sione 14:19). Pea naʻe akoʻi ʻe Heʻene Kau ʻAposetoló “ʻe fokotuʻu hake ai ʻa e maté, ʻo taʻe-faʻa-ʻauʻauha” pea ʻe “ʻauʻauhá ni ʻa e taʻe-faʻaʻauʻauhá” (1 Kolinitō 15:52, 54).

ʻĪmisi
Ko e Toetuʻú

Ka ʻoku foaki mai ʻe he Toetuʻú ha meʻa ʻoku mahulu hake ʻi he fakapapauʻi ʻo e taʻefaʻaʻauʻauhá ni. ʻOkú ne liliu e anga ʻo ʻetau vakai ki he moʻui fakamatelié.

ʻOku ʻomi ʻe he toetuʻú ʻa e fakakaukau mo e ivi ke kātekina ʻa e ngaahi faingataʻa fakamatelie ʻoku fepaki mo kitautolu takitaha pea mo kinautolu ʻoku tau ʻofa aí. ʻOkú ne ʻomi ha founga foʻou ke vakai ʻaki ki he ngaahi tōnounou fakatuʻasino, fakaeʻatamai, pe fakaeloto ʻoku tau maʻu ʻi hotau fanauʻí pe maʻu ʻi he lolotonga ʻo e moʻui fakamatelié. ʻOkú ne ʻomi ha ivi ke tau kātekina ʻa e mamahí, ngaahi tōnounoú, mo e ngaahi loto-taʻefiemālié. Koeʻuhí kuo pau ke tau takitaha toetuʻu, ʻoku tau ʻilo leva ko e ngaahi tōnounou mo e ngaahi fakafepaki fakamatelié ni ʻoku fuonounou pē.

ʻOku toe ʻomi foki ʻe he toetuʻú ha ʻuhinga mālohi ke tauhi ai e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá he lolotonga ʻetau moʻui fakamatelié. Ko e taimi te tau toe tuʻu ai mei he maté ʻo hoko atu ki hotau Fakamāuʻi Fakaʻosi kuo kikiteʻí, ʻoku tau loto ke tau feʻunga mo e ngaahi tāpuaki fungani kuo talaʻofa ki he kakai toetuʻú.2

ʻĪmisi
Te tau lava ʻo nofo fakataha ko ha ngaahi fāmili ʻo taʻengata.

ʻIkai ngata aí, ko e talaʻofa ko ia ʻe lava ke kau ʻi he toetuʻú ha faingamālie ke nofo mo e kau mēmipa hotau fāmilí—ʻa e husepānití, uaifí, fānaú, mātuʻá, mo e hakó—ko ha fakalotolahi moʻoni ia ke fakahoko hotau ngaahi fatongia fakafāmilí ʻi he moʻui fakamatelié. ʻOku toe tokoni foki ia ke tau nofo fakataha ʻi he moʻuí ni ʻi he ʻofa pea ʻokú ne fakafiemālieʻi kitautolu ʻi he mālōlō hotau ngaahi ʻofaʻangá. ʻOku tau ʻilo ko e ngaahi māvae fakamatelié ni ʻoku fuonounou pē, pea ʻoku tau nofo ʻamanaki ki ha toe fakataha mo ha feohi fiefia ʻi he kahaʻú. ʻOku ʻomi ʻe he toetuʻú ha ʻamanaki lelei mo e ivi ke tau faʻa-kātaki ʻi heʻetau tatalí. ʻOkú ne toe teuteuʻi foki kitautolu ʻaki ha loto-toʻa mo ha ngeia ke fepaki mo ʻetau maté—ko ha mate ʻe lau ko ha mate ʻoku teʻeki hoko hono taimí.

Ko e ngaahi nunuʻa kotoa ko ʻeni ʻo e toetuʻú ko e konga kinautolu ʻo e ʻuluaki tali ki he fehuʻi “Ko e hā kuo fai ʻe Sīsū Kalaisi maʻakú?”

II.

Ki hotau tokolahi, ko e faingamālie ke fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá ko e tefitoʻi ʻuhinga ia ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku tau hiva ʻaʻapa ʻi heʻetau lotú:

[Naʻá ne lilingi taʻetotongi hono taʻataʻa mahuʻingá;

Naʻá ne foaki taʻetotongi ʻEne moʻuí,

Ko ha feilaulau haohaoa maʻá e angahalá,

Ke fakahaofi ha māmāni ʻoku mate.]3

Naʻe kātekina ʻe hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻí ha mamahi ʻoku ʻikai taʻefaʻalaua, koeʻuhí ke ne hoko ai ko ha feilaulau ki he angahala ʻa e taha matelie kotoa ʻe fakatomalá. Naʻe foaki ʻe he feilaulau fakaleleí ni ʻa e lelei taupotú, ʻa e lami haohaoa taʻe-hano-melé, ko e fetongi e kovi fulikivanu taupotú, ko e angahala ʻa māmani kotoá. Naʻá ne fakaava ʻa e matapā kiate kitautolu takitaha ke fakamaʻa ʻetau angahala fakafoʻituituí kae lava ke fakahū atu kitautolu ki he ʻao ʻo e ʻOtua, ko ʻetau Tamai Taʻengatá. ʻOku ʻatā ʻa e matapā kuo fakaavá ni ki he kotoa ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá. ʻI heʻetau lotú ʻoku tau hiva:

ʻOku fakaofo ʻa ʻEne hifo mai, mei hono ʻafioʻanga tapu moʻoní

Ke fakamoʻui [ha laumālie angatuʻu mo hikisia hangē ko aú,

Ke fakahoko ʻene ʻofa lahí ki ha taha hangē ko aú].4

ʻOku makatuʻunga e ola mahuʻinga mo taʻemafakakaukaua ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu takitahá. ʻOkú ne fakamoʻoniʻi ʻEne pehē ʻoku “mahuʻinga lahi ʻa e ngaahi laumālie”—ʻo e tokotaha kotoa—“ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10). ʻOku fakamatalaʻi ʻeni ʻe heʻetau Tamai ʻi he Langí ʻi he Tohi Tapú ʻo fakatatau mo e ʻofá: “He naʻe ʻofa pehē ʻa e ʻOtuá ki māmani, naʻá ne foaki hono ʻAlo pē taha naʻe fakatupú, koeʻuhí ko ia kotoa pē ʻe tui kiate iá ke ʻoua naʻa ʻauha, kae maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” (Sione 3:16). Naʻe pehē ʻe hotau Huhuʻi ko Sīsū Kalaisí ʻi he fakahā ʻo onopōní naʻá Ne ʻofa pehē ki māmani [ʻo] ne foaki ai ʻene moui ʻaʻaná, koeʻuhi ko kinautolu kotoa pē ʻe tuí, te nau lava ʻo hoko ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá.” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:3).

ʻOku ʻikai leva ha ofo, ʻi hono fakaʻosi e Tohi ʻa Molomoná, ko ha “Fakamoʻoni ʻe Taha kia Sīsū Kalaisí ʻaki e akonaki ke hoko ʻo “haohaoa” mo “fakamāʻoniʻoniʻi ʻa [kitautolu] ʻia Kalaisi” kuo pau ke tau ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki [hotau] iví, ʻatamaí mo e mālohí kotoa”? (Molonai 10:32–33). Kuo pau ke tali ʻEne palani ʻoku ueʻi ʻe he ʻofá, ʻaki ʻa e ʻofa.

III.

Ko e hā mo ha toe meʻa kehe kuo fai ʻe hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí maʻatautolu? Kuo akoʻi kitautolu ʻe Sīsū ki he palani ʻo e fakamoʻuí, ʻo fakafou he ngaahi akonaki ʻa ʻEne kau palōfitá pea ʻi Heʻene ngāue fakafoʻituituí. ʻOku kau ʻi he palani ko ʻení ʻa e fakatupu ʻo māmaní, taumuʻa ʻo e moʻuí, mahuʻinga ʻo e ʻi ai ha faikehekehé, mo e meʻaʻofa ʻo e tauʻatāina ke filí. Naʻá Ne toe akoʻi mai foki e ngaahi fekau pea mo e ngaahi fuakava kuo pau ke tau talangofua ki aí, mo e ngaahi ouau kuo pau ke tau foua ke fakafoki ai kitautolu ki heʻetau mātuʻa Fakalangí.

ʻĪmisi
Ko e Malanga he Moʻungá

ʻOku tau lau ʻEne akonakí ʻi he Tohi Tapú, “Ko au ko e maama ʻo māmani: ko ia ʻoku muimui ʻiate aú, ʻe ʻikai ʻalu ia ʻi he poʻulí, ka ʻe ʻiate ia ʻa e maama ʻo e moʻuí” (Sione 8:12). Pea ʻoku tau lau ʻi he fakahā ʻo onopōní, “Vakai, ko au ko Sīsū Kalaisi, … ko ha maama ʻoku ʻikai lava ke fūfuuʻi ʻi he fakapoʻulí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:9). Kapau te tau muimui ʻi Heʻene ngaahi akonakí, te Ne huluhulu hotau halá ʻi he moʻuí ni mo fakapapauʻi hotau ikuʻanga ʻi he maama kahaʻú.

Koeʻuhí ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu, ʻokú Ne fakatukupaaʻi ai kitautolu ke tau tokanga taha kiate Ia, kae ʻikai ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmani fakamatelié ni. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū, ʻi Heʻene malanga maʻongoʻonga ki he mā ʻo e moʻuí, ʻoku ʻikai totonu ke tau kau ʻi he niʻihi ʻoku tokanga ki he ngaahi meʻa ʻo māmaní—ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ne pouaki ʻa e moʻui ʻi māmani kae ʻikai ki he moʻui taʻengatá.5 He kuo toutou fakaafeʻi kitautolu ʻe Sīsū mei he taimi ki he taimi, “muimui ʻiate au.”6

IV.

Fakaʻosí, ʻoku akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ko e konga ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, naʻá Ne “kātakiʻi ʻa e ngaahi mamahí mo e ngaahi faingataʻá pea mo e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe kotoa pē; pea ʻe fai ʻeni koeʻuhi ke lava ʻo fakamoʻoniʻi ʻa e folofolá ʻa ia ʻoku pehē te ne toʻo kiate ia ʻa e ngaahi mamahi mo e ngaahi mahaki ʻoku moʻua ai hono kakaí” (ʻAlamā 7:11).

Ko e hā naʻe kātakiʻi ai ʻe hotau Fakamoʻuí ʻa e ngaahi faingataʻa fakamatelie “kehekehé”? Naʻe pehē ʻe ʻAlamā, “Pea te ne toʻo kiate ia ʻa honau ngaahi vaivaí, koeʻuhi ke fonu hono lotó ʻi he ʻaloʻofa, ʻo fakatatau ki he kakanó, koeʻuhí ke ne ʻafioʻi ʻo fakatatau ki he kakanó ʻa e founga ke tokoniʻi ai ʻa hono kakaí ʻo fakatatau ki honau ngaahi vaivaí” (ʻAlamā 7:12).

ʻĪmisi
Ko Kalaisi ʻi Ketisemani

ʻOku ʻafioʻi ʻe hotau Fakamoʻuí hotau ngaahi ʻahiʻahí, ʻa ʻetau fāifeingá, ʻa ʻetau loto mamahí, pea mo ʻetau ngaahi faingataʻaʻiá, he naʻá Ne foua loto fiemālie kinautolu kotoa, ko e konga ʻo ʻEne Fakaleleí. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻeni ʻe ha ngaahi potu folofola kehe. ʻOku fakahā ʻe he Fuakava Foʻoú, “ʻi heʻene mamahi ʻaʻana ʻi hono ʻahiʻahiʻí, ʻokú ne faʻa-fai ke tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻahiʻahiʻí” (Hepelū 2:18). ʻOku akoʻi ʻe ʻĪsaia, “ʻOua naʻá ke manavahē, he ʻoku ou ʻiate koe: … te u fakamālohia koe, ʻio, te u tokoniʻi koe” (ʻĪsaia 41:10). ʻOku totonu ke manatuʻi ʻe kinautolu ʻoku tofanga ʻi ha faʻahinga faingataʻa fakamatelié, naʻe foua ʻe hotau Fakamoʻuí ʻa e faʻahinga mamahi ko iá, pea ʻi Heʻene Fakaleleí ʻokú Ne foaki mai ai kiate kitautolu takitaha ʻa e ivi ke tau fuesia ai ia.

Naʻe fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi heʻetau tefito ʻo e tui hono tolú: “ʻOku mau tui ‘e lava ‘o fakamoʻui ‘a e faʻahinga ‘o e tangatá kotoa pē ‘i he Fakalelei ‘a Kalaisí, tuʻunga ‘i he talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ‘o e Ongoongoleleí” (Ngaahi Tefito ‘o e Tuí 1:3).

Naʻe fehuʻi ʻe he fefiné, “Ko e hā kuo fai ʻe Sīsū Kalaisi maʻakú? ʻI he palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, naʻá Ne “fakatupu ʻa e ngaahi langí mo e māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:9) koeʻuhí ke tau takitaha lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi aʻusia fakamatelie ʻoku fie maʻu ke tau maʻu ai hotau ikuʻanga fakalangí. Ko e konga ʻo e palani ʻa e Tamaí, ke ikunaʻi ʻe he toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e maté, ke fakapapauʻi te tau maʻu ʻa e moʻui taʻefaʻamaté. ʻOku ʻomi ʻe he feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e faingamālie ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá pea foki haohaoa mei he angahalá, ki hotau ʻapi fakalangí. ʻOku fakahinohino mai ʻe Heʻene ngaahi fekaú mo e ngaahi fuakavá ʻa e halá, pea ʻoku ʻomai ʻe hono lakanga fakataulaʻeikí ʻa e mafai ke fakahoko e ngaahi ouau ʻoku fie maʻu ke tau maʻu ai ʻa e ikuʻanga ko iá. Pea naʻe foua loto fiemālie ʻe hotau Fakamoʻuí ʻa e mamahi mo e ngaahi faingataʻa fakamatelie kotoa koeʻuhí ke Ne lava ʻo ʻafioʻi e founga ke fakaivia ai kitautolu ʻi hotau ngaahi mamahí.

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

Naʻe fakahoko kotoa ʻeni ʻe Sīsū Kalaisi koeʻuhí he ʻokú Ne ʻofa ʻi he kotoa e fānau ʻa e ʻOtuá. Ko e ʻofá ʻa e ivi ki he meʻa kotoa pē pea naʻe pehē ia talu mei he kamataʻangá. Kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá ʻi he fakahā ʻo onopōní “naʻá ne fakatupu ko e tangata mo e fefine, … ʻi hono ʻīmisí … ʻo ne fai kiate kinaua ʻa e ngaahi fekau ke na ʻofa mo tauhi kiate ia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:18–19).

ʻOku ou fakamoʻoni ki he ngaahi meʻá ni kotoa mo fakatauange te tau manatuʻi kotoa e ngaahi meʻa kuo fai ʻe hotau Fakamoʻuí maʻatautolú, pea ke tau ʻofa mo tauhi kotoa kiate Ia, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.