Konifelenisi Lahi
Ko e Ngaahi Meʻa ‘o Hoku Laumālié
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2021


Ko e Ngaahi Meʻa ‘o Hoku Laumālié

Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻokú ke fakalaulauloto ki aí? Ko e hā e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoni kiate koé? Ko e hā e ngaahi meʻa ʻo ho laumālié?

Kāinga, ʻi heʻeku toe tuʻu atu heni ʻi hotau Senitā Konifelenisi ʻofeiná, ʻoku ou manatu ai ki he lea ʻa e ʻAposetolo ko Pitá: “[ʻEiki], ʻoku lelei ʻetau ʻi hení.”1

ʻOku fakatefito ʻeku ngaahi fakakaukau he ʻaho ní ʻi he ngaahi lea ʻa e palōfita ko Nīfaí, ʻa ia naʻá ne tauhi e lekooti ʻo hono kakaí hili e pekia ʻa e Tamai ko Līhaí. Naʻe hiki ʻe Nīfai ʻo pehē, “Pea ʻoku ou tohi ʻi he ngaahi peleti ko ʻeni ʻa e ngaahi meʻa ʻa hoku laumālié.”2

Kuó u faʻa lau pē ʻe au e veesi ko ʻení, ʻo fakakaukau ʻoku ʻikai fuʻu mahuʻinga pe fakalaumālie e foʻi lea ngaahi meʻá ʻo ʻikai fenāpasi moʻoni ke ʻalu fakataha mo e [kupuʻi lea] “hoku laumālié.” Ka kuó u ʻiloʻi ko e foʻi lea ngaahi meʻá ʻoku ʻasi tuʻo 2,354 ʻi he ngaahi folofolá.3 Hangē ko ʻení, ʻia Mōsesé: “Ko au ko e Kamataʻangá mo e Ngataʻangá, ko e ʻOtua Māfimafí; naʻá ku fakatupu ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoku ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú.”4 ʻI he fakalea ʻa Nīfaí: “Vakai, ʻoku fiefia hoku laumālié ʻi he ngaahi meʻa ʻa e ʻEikí; pea ʻoku fakalaulauloto maʻu pē ʻa hoku lotó ki he ngaahi meʻa kuó u mamata mo fanongo ki aí.”5

ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi lea ʻa Nīfaí ha ngaahi fehuʻi “Ko e hā e ngaahi meʻa ʻokú ke fakalaulauloto ki aí?” “Ko e hā e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga kiate koé?” “Ko e hā e ngaahi meʻa ʻo ho laumālié?”

ʻOku faʻa fakamahino mo fakaloloto e ngaahi meʻa ʻo hotau laumālié ʻi hono fakahoko ha ngaahi fehuʻí.

ʻĪmisi
Ko ʻEletā Lasipeni ʻi ha fakataha ʻi he ʻinitanetí
ʻĪmisi
Fakataha lotu ʻa e toʻu tupú
ʻĪmisi
fakamafola maʻá e kakai lalahi kei talavoú

Lolotonga e mahaki fakaʻauhá kuó u feʻiloaki mo ha toʻu tupu mei he tapa kotoa ʻo e māmaní ʻi ha ngaahi fakatahaʻanga lotu lalahi mo iiki, ʻi he fakamafola leá mo e mītia fakasōsialé, ʻo mau aleaʻi ʻenau ngaahi fehuʻí.

Naʻe ʻi ai ha fehuʻi mātuʻaki mahuʻinga ki he talavou taʻu hongofulu mā fā ko Siosefa Sāmitá, pea naʻá ne ʻave ia ki he ʻEikí. Kuo fakamamafaʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē: “ʻAve hoʻo fehuʻí ki he ʻEikí mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga kehé. Ako ʻaki ʻa e holi ke tuí kae ʻoua te ke fakaʻamu ke lava ʻo maʻu ha fehalaaki ʻi he moʻui ʻa e palōfitá pe ko ha tōnounou ʻi he ngaahi folofolá. ʻOua ʻe fakalahi hoʻo veiveiuá ʻaki hoʻo toutou talanoaʻi ia mo e kakai ʻoku veiveiuá. Tuku ke tataki koe ʻe he ʻEikí ʻi hoʻo fononga ki he ʻilo fakalaumālié.”6

ʻOku faʻa ʻeke mai ʻe he toʻu tupú kiate au ʻa e meʻa ʻoku ou tui ki aí mo e ʻuhinga ʻeku tui ki aí.

ʻOku ou manatuʻi haʻaku ʻaʻahi tonu ki ha finemui ʻi honau ʻapí. Ne u ʻeke ange pe ko e fuofua taimi ia ke ʻaʻahi ange ai ha ʻAposetolo ki hono ʻapí. Naʻá ne tali vave mai mo e malimalí, “ʻIo.” Naʻe lelei ʻene fehuʻi kiate aú: “Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga taha ʻoku totonu ke u ʻiló?”

Naʻá ku tali ange ʻaki e ngaahi meʻa ʻo hoku laumālié, ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ne teuteuʻi au ke fanongo ki he ngaahi ueʻí, ʻokú ne hiki hake ʻeku vakaí ke ope atu mei he founga ʻa e māmaní, ʻa ia ʻokú ne ʻomi ha taumuʻa ki heʻeku ngāué mo ʻeku moʻuí tonu.

ʻE lava nai ke u vahevahe atu ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻo hoku laumālié? ʻOku ʻaonga e ngaahi meʻá ni maʻanautolu kotoa pē ʻoku feinga ke hoko ko ha kau ākonga moʻoni ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e mataʻifika lelei ʻa e hongofulú, pea ko ha fika kakato. Te u tuku atu ha meʻa ʻe fitu he ʻahó ni mo e ʻamanaki te ke toki fakakakato mai e valu, hiva, mo e hongofulú mei he meʻa ʻokú ke aʻusiá.

ʻUluakí, ʻofa he ʻOtua ko e Tamaí mo Sīsū Kalaisi, ko hotau Fakamoʻuí.

Naʻe fakahā mai ʻe Sīsū e ʻuluaki fekau lahí: ““Ke ke ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtuá ʻaki ho laumālié kotoa, mo hoʻo moʻuí kotoa, mo ho lotó kotoa.”7

Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Nalesoni ʻene mateakiʻi e ʻOtua, ko ʻetau Tamai Taʻengatá, pea mo Hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí, ʻo ne pehē ʻi he taimi naʻe ui ai ia ke ne tataki e Siasi ʻo e ʻEikí, “ʻOku ou ʻiloʻi Kinaua, ʻofa ʻiate Kinaua, mo fakapapau ke ngāue maʻa Kinaua—mo kimoutolu—ʻaki e toenga kotoa ʻo ʻeku moʻuí.”8

Ko ia ko e ʻuluakí, ʻofa ʻi he Tamaí pea mo e ʻAló.

Uá, “ʻOfa ki ho kaungāʻapí.”9

ʻOku ʻikai ko ha foʻi fakakaukau lelei pē ia; ka ko e fekau lahi ia hono uá. Ko ho kaungāʻapí ʻa ho hoá mo e fāmilí, kau mēmipa ʻo e uōtí, kaungā ngāué, kaungā lokí, ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ʻo ʻetau tui fakalotú, ʻa kinautolu ʻoku fie maʻu ha tokoní, mo e taha kotoa pē, ko ho kaungāʻapí ia. ʻOku ʻomi e pōpoaki ʻo e “ʻOfa ki ho kaungāʻapí” ʻi he himi ko ia “Ke Mou Feʻofaʻakí.”10

ʻOku fakamanatu mai ʻe Palesiteni Nalesoni kiate kitautolu, “ʻI he taimi ʻoku tau ʻofa ai ki he ʻOtuá ʻaki e kotoa hotau lotó, ʻokú Ne fakatafoki hotau lotó ki he lelei ʻa e niʻihi kehé.”11

Tolú, ʻofa ʻiate koe.

Ko e meʻa ʻeni ʻoku faingataʻaʻia ai ha kakai tokolahi. ʻIkai nai ʻoku ngali kehe ʻa e faingataʻa ange ke tau ʻofa ʻiate kitautolú ʻi he ʻofa ki he niʻihi kehé? Ka naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo pehē, “ʻOfa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé.”12 ʻOkú Ne mahuʻingaʻia ʻi hotau tuʻunga fakalangí, pea kuo pau ke tau pehē pē mo kitautolu. ʻI he taimi ʻoku tau mafasia ai he ngaahi fehalākí, mamahí, ongoʻi taʻefeʻungá, loto-mamahí, ʻitá, pe faiangahalá, ko e taha e ngaahi meʻa naʻe faʻu fakalangi ke ne fakafiefiaʻi e laumālié ko e mālohi ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí.

Faá, tauhi e ngaahi fekaú.

Kuo fakamahino mai ʻe he ʻEikí: “Kapau ʻoku mou ʻofa ʻiate au, tauhi ʻeku ngaahi fekaú.”13 Feinga he ʻaho kotoa pē ke ke hoko mo fai ha meʻa lelei ange pea laka ki muʻa ʻi he māʻoniʻoni.

Nimá, moʻui taau maʻu pē ke hū ki he temipalé.

ʻOku ou ui ia ko e loto ke moʻui taau ki he ʻEikí. ʻOku tatau ai pē pe ʻokú ke lava ʻo hū ki ha temipale pe ʻikai, ʻe hanga ʻe he moʻui taau ke maʻu ha lekomeni temipale ʻoku kei ʻaongá ʻo ʻai ke tukutaha hoʻo tokangá ʻi he meʻa ʻoku mahuʻingá, ʻa ia ko e hala ʻo e fuakavá.

Onó, ke moʻui fiefia mo nēkeneka.

Naʻe folofola e ʻEikí ʻo pehē, “Ke mou fiefia, pea ʻoua ʻe manavahē,”14. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e hā e founga mo e taimi ʻoku ʻākilotoa ai kitautolu ʻe he faingataʻá? Koeʻuhi ko e talaʻofa naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi: “Ko au ko e ʻEikí ʻoku ou ʻiate kimoutolu, pea te u tuʻu ʻi homou tafaʻakí.”15

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Nalesoni ʻa e ongoongolelei kuo fakafoki maí ko ha “pōpoaki ʻo e fiefia!”16 Pea ʻokú ne fakamatalaʻi mai, “ʻOku siʻi ha kaunga ʻa e fiefia ʻoku tau maʻú, mo e tūkunga ʻetau moʻuí pea mo e meʻa kotoa pē ʻoku tukutaha ki ai ʻetau tokangá.”17

Fitú, muimui ʻi he palōfita moʻui ʻa e ʻOtuá.

Mahalo pē ʻoku fika fitu ʻeni ʻi heʻeku lisí, ka te u pehē ʻoku fika ʻuluaki koeʻuhí ko hono mahuʻinga ki he ʻaho ní.

ʻOku tau maʻu ha palōfita ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní he ʻahó ni! ʻOua naʻá ke teitei tukunoaʻi e mahuʻinga ʻo e meʻá ni. Manatuʻi e finemui ne u fakamatala ki ai he kamataʻangá. Naʻá ne loto ke ʻilo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá. Naʻá ku talaange ki ai pea ʻoku ou toe fakamamafaʻi atu ia he ʻahó ni, “Talangofua ki he palōfita moʻuí.”

ʻOku makehe hotau Siasí he ʻoku tataki ia ʻe ha kau palōfita, kau tangata kikite, mo ha kau tangata maʻu fakahā kuo ui ʻe he ʻOtuá ki he kuongá ni. ʻOku ou palōmesi atu ʻi hoʻo fanongo mo talangofua ki heʻenau akonakí, he ʻikai pē te ke teitei hē. He ʻikai pē te ke hē!

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻoku “feʻaveʻaki fano”18 ai kitautolu, ʻi he taimi ʻoku ʻohofi ai e tuʻunga fakalaumālié, faitotonú, angatonú, mo e anga fakaʻapaʻapá. Kuo pau ke tau fakahoko ha ngaahi fili. ʻOku tau maʻu e leʻo ʻo e ʻEikí ʻi Heʻene palōfitá ke fakanonga ʻetau ilifiá mo fakatupulaki hotau ngeia fakaekitá, he ko e taimi ʻoku lea ai ʻa Palesiteni Nalesoní, ʻokú ne fakafofongaʻi e ʻEikí.

ʻOku tāpuekina kitautolu ʻe he ngaahi folofolá mo e ngaahi akonakí ʻo fakamanatu mai kiate kitautolu, “ʻOku ʻikai ko ho‘omou fakakaukaú ʻa ʻeku ngaahi fakakaukaú, pe ko homou ngaahi halá ʻa hoku ngaahi halá, ʻoku folofola ʻe he ʻEikí.”19

Naʻe pehē pē foki ʻa Neamani, ko ha takitau ʻiloa mei Sīlia, ka naʻe kilia, pea naʻe fakahā ki ai ʻe lava e palōfita ko ʻIlaisá ʻo fakamoʻui ia. Naʻe tala ʻe ʻIlaisa ki heʻene tamaioʻeikí ke fakahā kia Neamani ke kaukau tuʻo fitu ʻi he vaitafe ko Soataní pea ʻe fakamoʻui ia. Naʻe ʻita ʻa Neamani. Ko hono moʻoní naʻe ʻi ai ha ngaahi vaitafe lelei ange ʻi Soatani, pea ko e hā ʻoku fekauʻi mai ai pē ha tamaioʻeiki kae ʻikai haʻu ʻa ʻIlaisa ko e palōfitá ʻo fakamoʻui iá? Ne tafoki ʻa Neamani ke foki, ka naʻe faifai pea fakalotoʻi ia ʻe heʻene kau tamaioʻeikí ʻo pehē: “Ka ne tala ʻe he palōfitá ke ke fai ha meʻa lahi, ʻikai kuó ke fai ia?”20 Naʻe uku tuʻo fitu ʻa Neamani ʻi Soatani pea naʻe moʻui.

ʻOku fakamanatu mai ʻe he talanoa ʻo Neamaní kiate kitautolu ʻa hono fakatuʻutāmaki ke tau filifili pē e ngaahi konga ʻo e akonaki fakaepalōfita ʻoku tatau mo ʻetau fakakaukaú, ʻamanakí, pe meʻa angamaheni ʻo e kuonga ní. ʻOku hokohoko atu hono fakahaaʻi mai ʻe hotau palōfitá e meʻa ke fai ke tau moʻui aí.

Ko e ngaahi lea mahuʻinga taha ʻe lava ke tau fanongo, fakalaulauloto, mo muimui ki aí ʻa e ngaahi lea ko ia ʻa hotau palōfita moʻuí. ʻOku ou fakamoʻoni ki heʻeku tangutu fakataha mo Palesiteni Nalesoni ʻo talanoaʻi e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e Siasí mo e māmaní, kuó u sio tonu ʻi heʻene maʻu e fakahaá. ʻOkú ne ʻiloʻi e ʻEikí, ʻokú ne ʻiloʻi ʻEne foungá, pea ʻokú ne fakaʻamu ke fanongo kotoa e fānau ʻa e ʻOtuá kiate Ia, ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

Kuo lauitaʻu ʻetau fanongo tuʻo ua he taʻu ki he palōfitá ʻi he konifelenisi lahí. Ka koeʻuhí ko e ngaahi kaveinga faingataʻa hotau kuongá, ʻoku toe lahi ange e lea mai ʻa Palesiteni Nalesoni ʻi he ngaahi fakatahaʻangá,21 mītia fakasōsialé,22 ngaahi fakatahaʻanga lotu,23 mo e ngaahi fakataha nounou mo e kau faiongoongó.24 Kuó u sio ki heʻene teuteu mo tuku atu ha ngaahi pōpoaki ʻo ha fakahā fakaʻofoʻofa ʻokú ne poupouʻi ha loto-houngaʻia lahi ange, poupouʻi hono fakakau lahi ange mai e kakai kotoa ʻo e māmaní, mo fakalahi e melinó, ʻamanaki leleí, fiefiá, moʻui leleí, mo hono fakamoʻui ʻetau moʻui fakafoʻituituí.

Ko ha tangata pōtoʻi fetuʻutaki ʻa Palesiteni Nalesoni, ka ʻoku toe mahulu haké, ko ha palōfita ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakaofo hoʻo fakakaukau ki aí, ka ʻoku mahuʻinga ke fakatokangaʻi ʻe maluʻi kitautolu kotoa ʻe heʻene fakahinohino paú mei he ngaahi founga kākā, fakaoloolo, mo fakapoto ʻoku tali lelei ange ʻe he māmaní.25

Ko e mafai fakaepalōfitá ʻoku fekauʻaki ia mo e fakahaá. Naʻe fakamamafaʻi mai ʻi he konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2020: “Ko e Fakafoki Mai ʻa e Kakato ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí: Ko Ha Fanongonongo ʻo e Taʻu ʻe Uangeaú ki he Māmaní,” ʻa hono tataki ʻe he ʻEikí ʻa e ngāué ni. ʻOku pehē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he fanongonongó ni: “ʻOku mau fakahā loto-fiefia ʻoku laka ki muʻa hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ne talaʻofa maí, ʻi he hokohoko atu hono maʻu ʻo e fakahaá. He ʻikai ke toe tatau ʻa e māmaní, he ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo ‘[tānaki] fakataha ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi’ (ʻEfesō 1:10).”26

“Ko e ngaahi meʻa kotoa pē ʻia Kalaisí”27 mo e “ngaahi meʻa ʻo hoku laumālié”28 ʻa e meʻa ʻoku tukutaha ki ai e tokanga ʻa e Siasí ni, ongoongoleleí ni, mo e kakaí ni.

ʻOku ou fakaʻosi ʻaki ʻeku fakaafe kiate kimoutolu takitaha ke mou fakakaukau ki he ngaahi meʻa ʻe fitu “ʻo hoku laumālié” ʻa ia ne u vahevahe ʻi he ʻaho ní: ʻofa ki he ʻOtua ko e Tamaí mo Sīsū Kalaisi, ko hotau Fakamoʻuí; ʻofa ki ho kaungāʻapí; ʻofa ʻiate koe; tauhi e ngaahi fekaú; moʻui taau maʻu pē ke maʻu ha lekomeni temipale; fiefia mo nēkeneka; pea talangofua ki he palōfita moʻui ʻa e ʻOtuá. ʻOku ou fakaafeʻi koe ke ke fekumi ki he fika valú, hivá, mo e hongofulú. Fakakaukau ki ha ngaahi founga te ke lava ʻo vahevahe ai mo e niʻihi kehé e “ngaahi meʻa” ʻoku ongo vivili kiate koé mo poupouʻi ke nau lotu, fakalaulauloto, mo fekumi ki he tataki ʻa e ʻEikí.

ʻOku fuʻu mahuʻinga kiate au ʻa e ngaahi meʻa ʻo hoku laumālié ʻo hangē pē ko ʻene mahuʻinga kiate koé. ʻOku fakamālohia ʻe he ngaahi meʻá ni ʻetau ngāue ʻi he Siasí mo e ngaahi tapa kotoa ʻo e moʻuí. ʻOku nau fakatukupaaʻi kitautolu kia Sīsū Kalaisi, ʻoku nau fakamanatu mai ʻetau ngaahi fuakavá, mo tokoniʻi kitautolu ke tau ongoʻi malu ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí. ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻokú Ne finangalo ke ʻoua naʻa “fiekaia pe fieinua hotau ngaahi laumālié, ka ʻe mākona pē ia”29 ʻi Heʻene ʻofá ʻi heʻetau feinga ke hoko ko ʻEne kau ākonga moʻoni, ʻo taha mo Ia ʻo hangē ko ʻEne taha mo e Tamaí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.