Konifelenisi Lahi
Ko e Teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Kalaisí
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2021


Ko e Teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Kalaisí

ʻOku fie maʻu ʻi ha toe taimi ange kimuʻa, ke tau tali e foʻi moʻoni ʻoku tau toe ofi ange ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Hangē ko hono hiki ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻi he taʻu ʻe ono kimuʻa pea ʻaloʻi ʻa Sīsū Kalaisí, naʻe kikiteʻi ʻe Samuela ko ha tangata Leimana māʻoniʻoni, ki ha kau Nīfai, ʻa ia kuo hē honau tokolahi tahá mei he moʻoní he taimi ko iá,1 ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻe hoko ʻi hono ʻaloʻi mai hotau Fakamoʻuí. Ko e meʻa fakamamahí, naʻe fakafīsingaʻi ʻe he tokolahi taha ʻo e kau Nīfaí e ngaahi fakaʻilongá koeʻuhí naʻe “ʻikai ke ʻi ai ha ʻuhinga lelei ke ʻi ai ha taha ʻo hangē ko ha Kalaisí ʻe [totonu] ke hāʻele mai.”2

ʻOku fakamamahi ʻo fakatatau mo e lekooti fakafolofolá, naʻe fakamamahi hono ʻikai lava ke tali ʻe ha tokolahi ʻo e kau Siú, ha tangata ko hono hingoá ko Sīsū, mei he kiʻi vahefonua siʻisiʻi ko Kālelí, ko e Mīsaia kuo fuoloa ʻenau tatali ki aí.3 Naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū ke fakahoko e ngaahi kikite lahi ne fai ʻe he kau palōfita Hepeluú, ka naʻe fakafisingaʻi ʻo aʻu ki hono tutuki, koeʻuhi he naʻe pehē ʻe he palōfita ko Sēkopé ʻi he Tohi ʻa Molomoná naʻe tokanga e kau Siú “ki he ngaahi meʻa naʻe ʻikai mahuʻingá.” Naʻe fakamoʻoni ai ʻe Sēkope ʻo pehē, “he kuo toʻo ʻe he ʻOtuá meiate kinautolu ʻa ʻene folofola mahinongofuá, pea foaki kiate kinautolu ha ngaahi meʻa lahi ʻa ia ʻoku ʻikai mahino kiate kinautolu, koeʻuhí he naʻa nau holi ki ai. Pea ko e meʻa ʻi heʻenau holi ki aí, ko ia kuo fai ia ʻe he ʻOtuá, koeʻuhi ke nau tūkia ai.”4

Hangē ko ʻene ongo ngalikehé, naʻe ʻikai ha akonaki, mana, naʻa mo e hā mai ʻa ha ʻāngelo fakalangi, ʻo hangē ko e mamata tonu ʻa Leimana mo Lēmiuelá,5 te ne maʻu ha mālohi fakaʻaiʻai ke ueʻi ha niʻihi fakafoʻituitui ke liliu honau hala fonongá, fakakaukaú, pe tuí ʻoku moʻoni ha meʻa. Ko e meʻa moʻoni ʻeni ʻoku hoko ki he ngaahi akonaki pe ngaahi meʻa mana ʻoku ʻikai ke fenāpasi mo e maʻú, fakaʻamú, pe fakakaukau ʻa ha niʻihi fakafoʻituitui.

Kātaki ʻo fakatatau e ongo potufolofola ko ʻení, ko e ʻuluakí mei he ʻAposetolo ko Paulá ʻi heʻene lea fekauʻaki mo e ngaahi ʻaho kimui ní, ʻo fakamatalaʻi e ngaahi founga ʻa e tangatá, pea ko hono uá mei he lea ʻa e palōfita ko ʻAlamaá ʻo fakahaaʻi e founga ʻoku fakahoko ai ʻe he ʻOtuá ʻEne ngāué ʻi he lotolotonga ʻo e tangatá. ʻUluakí meia Paula:

“Pea ke ʻilo ʻa e meʻá ni foki, ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakamuí ʻa e kuonga fakatuʻutāmaki.

Koeʻuhí ʻe ʻofa ʻa e kau tangatá kiate kinautolu pē, ʻo mānumanu, mo pōlepole, mo laukau, mo leakovi mo talangataʻa ki he mātuʻá, mo taʻe-fakafetaʻi mo taʻe-māʻoniʻoni,

ʻO taʻe-maʻu ʻa e ʻofa ʻoku ngali mo e kāingá, ʻo liʻaki ʻa e lea fakapapaú, ko e kau tukuakiʻi halaʻi, ko e kau holikovi, ko e kau angamālohi, ko e kau manuki kiate kinautolu ʻoku leleí,

Ko e kau lavaki, ʻo anga ʻohonoa, mo loto fielahi, ko e kau ʻofa lahi hake ki he ngaahi mālie fakamāmá ʻi heʻenau ʻofa ki he ʻOtuá;…

ʻOku nau ako maʻu ai pē, ka ʻoku ʻikai siʻi te nau lavaʻi ʻa e ʻilo ʻo e moʻoní.”6

Pea meia ʻAlamaá, ʻi heʻene ʻomi ha fakavaʻe fakatefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí: “Ko ʻeni te ke mahalo ʻapē ʻoku ou vale; kae vakai, ʻoku ou pehē kiate koe, ʻoku fakahoko ʻe he fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá ʻa e ngaahi fuʻu meʻa lalahi; pea ʻoku hanga ʻe he ngaahi meʻa īkí ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻo veuveuki ʻa e potó.”7

ʻOku tau nofo ʻi ha māmani fakaeonopooni ʻoku fonu he ʻiló mo e poto lahí. Neongo ia, ʻoku faʻa fakapuliki ʻe he ngaahi meʻá ni e fakavaʻe taʻepau naʻe fakatupu kinautolu mei aí. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke nau tākiekina ki he moʻoni ʻoku kakató ke aʻu ki he ʻOtuá mo e mālohi ki hono maʻu ʻo e fakahaá, maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié, mo fakatupulaki e tui kia Sīsū Kalaisi ʻoku fakatau ki he fakamoʻuí.8

ʻOku fakamanatua moʻoni mai kiate kitautolu ʻe he lea ʻa e ʻEikí kia Tōmasi mo e kau ʻAposetolo kehé ʻi he efiafi ʻo ʻEne feilaulau fakaleleí: “Pea talaange ʻe Sīsū kiate ia, Ko au ko e halá, mo e moʻoní, pea mo e moʻuí: ʻoku ʻikai haʻu ha tangata ʻe taha ki he Tamaí, kae ʻiate au.”9

Kiate kinautolu ʻoku maʻu ʻa e mata ke mamata, telinga ke fanongo, mo e loto ke ongoʻí, ʻoku fie maʻu ʻi ha toe taimi ange kimuʻa, ke tau tali e foʻi moʻoni ʻoku tau toe ofi ange ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku mahino ʻe ʻi ai ha ngaahi faingataʻa lahi ʻoku fakatatali kiate kinautolu ʻe nofo ʻi he māmaní Heʻene foki maí, ka ʻi he meʻá ni ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke manavahē e kau faivelengá.

Te u lau atu he taimí ni ha ngaahi meʻa mei he Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongolelei ʻa e Siasí ʻi he tefito ko e “Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí:”

“‘I he taimi ʻe toe hāʻele mai ai ʻa e Fakamoʻuí, te Ne hāʻele mai ʻi he mālohi mo e nāunau ke maʻu ʻa e māmaní ko Hono puleʻanga. ‘E fakaʻilongaʻi ʻe Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí ʻa e kamataʻanga ʻo e Nofo Tuʻí.

“‘E hoko ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua Maí ko ha taimi fakamanavahē mo fakamamahi ki he kau faiangahalá, ka ʻe hoko ia ko ha ʻaho ʻo e nonga ki he kau angatonú. Naʻe folofola e ʻEikí:

“Ko kinautolu ʻoku poto pea nau tali ʻa e moʻoní, pea kuo nau maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke hoko ko honau fakahinohinó, pea kuo ʻikai kākaaʻi ʻa kinautolú—ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ʻe ʻikai ke tā hifo ʻa kinautolu pea laku ki he afí ka te nau kātakiʻi ʻa e ʻahó.

Pea ʻe foaki ʻa e māmaní kiate kinautolu ke hoko ko e tofiʻa; pea te nau tupu ʻo tokolahi pea fakaʻau ʻo mālohi, pea ʻe tupu hake ʻa ʻenau fānaú taʻe ʻi ai ha angahala ki he fakamoʻuí.

‘He ʻe ʻi honau lotolotongá ʻa e ʻEikí, pea ʻe ʻiate kinautolu ʻa hono nāunaú, pea te ne hoko ko honau tuʻi mo honau tokotaha foaki fono’ (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:57–59).”10

ʻI heʻetau teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku ou ʻoatu ai ha lea mahuʻinga mo fakafiemālie maʻá e kau faivelengá naʻe fai ʻe he palōfita ko ʻĀmosí ʻi he Fuakava Motuʻá: “Ko e moʻoni ʻe ʻikai fai ha meʻa ʻe [he ʻEiki] ko e ʻOtuá, kae taʻe fakahā ia ki heʻene kau tamaioʻeiki ko e kau palōfitá.”11

ʻI he laumālie ko ʻení, naʻe toki fakahoko ai ʻe he palōfita ʻa e ʻEikí ʻi he ʻaho ní, Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, ʻa e faleʻi fakalaumālie ko ʻení kiate kitautolu: “Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko ha ongoongolelei ia ʻo e fakatomala. Koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, ʻoku ʻomi ʻe Heʻene ongoongoleleí ha fakaafe ke hokohoko atu e liliú, tupulakí, mo e hoko ʻo maʻa angé. Ko ha ongoongolelei ia ʻo e ʻamanaki lelei, faifakamoʻui, mo e fakalakalaka. Ko ia ai, ko e ongoongoleleí ko ha pōpoaki ia ʻo e fiefia! ʻOku fiefia hotau laumālié ʻi he kiʻi laka ki muʻa kotoa pē ʻoku tau fakahokó.”12

ʻOku ou fakamoʻoni taʻe toe veiveiua mo fakapapauʻi e moʻoni ʻo e ʻOtuá mo e ngaahi mana ʻi he moʻui fakaʻaho ʻa e kakai taʻefaʻalaua māʻolunga mo maʻulalo ʻo e moʻuí. ʻOku lahi ha ngaahi aʻusia toputapu ʻoku tātaaitaha hano talanoaʻi, koeʻuhí ko honau natula fakalangí mo e tuʻunga malava ko ia ke taukaeʻi ʻe he niʻihi ʻoku ʻikai mahino kiate kinautolú.

ʻI he meʻá ni, ne fakamanatu mai ʻe Molonai ko e palōfita fakaʻosi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻo pehē:

“Pea ʻoku ou toe lea kiate kimoutolu ʻoku fakaʻikaiʻi e ngaahi fakahā ʻa e ʻOtuá, ʻo pehē kuo ngata iá, pea ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha ngaahi fakahā, pe ha ngaahi kikite, pe ha ngaahi meʻa-foaki, pe ha fakamoʻui mahaki, pe ha lea ʻi he ngaahi lea kehekehé, mo e fakamatalaʻi ʻo e ngaahi leá;

“Vakai ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ko ia ia ʻokú ne fakaʻikaiʻi e ngaahi meʻá ni, ʻoku ʻikai te ne ʻiloʻi ʻa e ongoongolelei ʻa Kalaisí; ʻio, kuo ʻikai te ne lau ʻa e ngaahi folofolá; kapau kuó ne fai ia, ʻoku ʻikai mahino ia kiate ia.

“He ʻoku ʻikai koā ʻoku tau lau ʻoku tatau ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaneafí, ʻaho ní, pea taʻengata, pea ʻoku ʻikai ʻiate ia ha fetōʻoaki pe ha ʻata ʻo e feliliuʻaki?”13

ʻOku ou fakaʻosi ʻaki ʻeku leá ha fakahā fakaepalōfita mo fakalaumālie ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, naʻe fai he ofi ki he ngataʻanga ʻo ʻene ngāué ʻi heʻene mamata mai ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí: “He ʻikai koā ke tau fai atu ʻi ha ngāue mahuʻinga pehē? Laka atu ki muʻa kae ʻoua ʻe fakaholoholomui. Ke mou loto-toʻa, ʻe kāinga [pea tuku muʻa ke u fakakau atu ki ai mo e houʻeiki fafiné]; pea fai atu, fai atu ki he ikuna! Tuku ke fiefia ʻa homou lotó, pea nēkeneka ʻo lahi ʻaupito.”14 Ko ʻeku fakamoʻoní ia, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.