Konifelenisi Lahi
Vakai Atu ki he Kahaʻú
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2021


Vakai Atu ki he Kahaʻú

Ko hono tukutaha e tokangá ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá—kae tautautefito ki he ngaahi meʻa “ʻi he kahaʻú,” ʻa e ngaahi meʻa taʻengata ko iá—ko ha kī ia ke fakahaohao holo ai ʻi he moʻuí ni.

ʻI he hoko hoku taʻu 15, naʻá ku maʻu ha laiseni akoako fakaʻuli, ʻa ia naʻe fakangofua ai ke u fakaʻuli ha kā ʻo kapau ʻe ʻi ai ha taha ʻo ʻeku ongomātuʻá. Naʻá ku fiefia ʻi hono ʻeke mai ʻe heʻeku tangataʻeikí pe te u fie fakaʻuli.

Naʻá ne fakaʻuli ʻi ha ngaahi maile ki he tuʻa koló ki ha hala lōloa mo hangatonu naʻe leini ua, ʻa ia naʻe ʻikai faʻa fakaʻaongaʻi ʻe he kakaí—ʻoku ou fakatokangaʻi, mahalo ko e feituʻu pē ia naʻá ne ongoʻi malu aí. Naʻá ne afe ki he kauhalá, pea naʻá ma fetongi nofoʻanga leva. Naʻá ne ʻomi ha ngaahi fakahinohino peá ne talamai, “Fakaʻuli māmālie atu ki he halá pea fakaʻuli kae ʻoua kuó u tala atu ke ke tuʻu.”

Ne u muimui pau ki heʻene fekaú. Ka naʻe ʻosi pē ha sekoni ʻe 60, naʻá ne pehē mai, “Foha, afe ki he kauhalá. ʻOkú ke ʻai ke u tokakovi. ʻOkú ke sīfā takai holo he halá.” Naʻá ne fehuʻi mai, “Ko e hā e meʻa ʻokú ke sio ki aí?”

Naʻá ku kiʻi ongoʻi ʻita peá u pehē ange, “ʻOku ou sio ki he halá.”

Peá ne talamai leva ʻeni: “ʻOku ou siofi ho matá, pea ʻokú ke sio pē ki he meʻa ʻi muʻa he pōneti ʻo e kaá. Kapau te ke siofi pē ʻa e meʻa ʻoku ʻi muʻa ʻiate koé, he ʻikai pē ke hangatonu hoʻo fakaʻulí.” Naʻá ne fakamamafaʻi mai leva, “Sio atu ki muʻa he halá. ʻE tokoni ia ke hangatonu hoʻo fakaʻulí.”

ʻI heʻeku hoko ko ha taha taʻu 15, ne u fakakaukau ko ha lēsoni fakaʻuli lelei ia. Kuó u fakatokangaʻi foki mei ai ko ha lēsoni maʻongoʻonga ia ki he moʻuí. Ko hono tukutaha e tokangá ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá—kae tautautefito ki he ngaahi meʻa “ʻi he kahaʻú,” ʻa e ngaahi meʻa taʻengata ko iá—ko ha kī ia ke fakahaohao holo ai ʻi he moʻuí ni.

ʻI ha meʻa ʻe taha ne hoko ʻi he moʻui ʻa e Fakamoʻuí, naʻá Ne fakaʻamu ke Ne toko taha pē, ko ia “[naʻá Ne] ʻalu hake toko taha pē ia ki he moʻungá ke lotu.”1 Naʻá Ne fekau ʻEne kau ākongá ke nau ʻalu pea mo ha ngaahi fakahinohino ke nau kolosi atu ʻi he tahí. ʻI he vālenga ʻo e poó, ne fetaulaki e vaka ne heka ai e kau ākongá mo ha matangi fakalilifu. Naʻe ʻalu atu ʻa Sīsū ʻo fakahaofi kinautolu ka ʻi ha founga naʻe ʻikai angamaheni ʻaki. ʻOku pehē ʻe he fakamatala ʻi he folofolá, “Pea ʻi hono fā ʻo e leʻo ʻi he [poʻuli] naʻe ʻalu atu ʻa Sīsū kiate kinautolu, ʻo hāʻele ʻi he fukahi tahí.”2 ʻI heʻenau mamata kiate Iá, ne kamata ke nau manavahē, he naʻa nau pehē ko e tokotaha ne ʻalu atú ko ha faʻahinga laumālie pe tēvolo. ʻI he ongoʻi ʻe Sīsū ʻenau ilifiá mo e fiemaʻu ko ia ke fakafiemālieʻi honau ʻatamaí mo e lotó, naʻá Ne ui atu ke nau, “Fiemālie pē; he ko au pē; ʻoua te mou manavahē.”3

Naʻe ʻikai ngata ʻi he ongoʻi fiemālie ʻa Pitá ka naʻá ne loto-lahi foki. ʻI he loto-toʻa mo faʻa loto ʻoho ʻa Pitá, naʻá ne ui atu kia Sīsū,“ʻEiki, kapau ko koe, fekau mai ke u ʻalu atu kiate koe ʻi he vaí.”4 Naʻe tali ange ʻe Sīsū ʻaki ʻa ʻEne fakaafe angamaheni mo ʻikai fakangatangatá: “Haʻu.”5

Pau pē naʻe fiefia ʻa Pita ʻi heʻene fakakaukau atu ki he meʻá ni, ʻo ne mavahe mei he vaká ʻo ʻikai ki he loto vaí ka ʻi he fukahi vaí. Lolotonga e tukutaha ʻene tokangá ki he Fakamoʻuí, naʻe lava ke ne fakahoko ʻa e meʻa ne taʻe-malavá, ʻa e ʻaʻeva ʻi he fukahi vaí. ʻI he kamataʻangá, ne ʻikai loto-siʻi ʻa Pita ʻi he matangí. Ka naʻe faifai pea tohoakiʻi ia ʻe he matangi “mālohí,”6 pea toʻoa ai ʻene tokangá. Ne foki mai ʻa e loto-ilifiá. Ne fakaʻau ʻo siʻi ʻene tuí pea kamata ke ne ngoto hifo. “Pea tangi ia ʻo pehē, ʻEiki, fakamoʻui au.”7 Ne ala atu ʻa e Fakamoʻuí, ʻa ia ʻoku vēkeveke maʻu pē ke fakamoʻuí ʻo hiki hake ia ke ne hao.

ʻOku lahi e ngaahi lēsoni ke ako mei he talanoa fakaofo ko ʻení, ka te u lea pē ki ha tolu.

Nofotaha ʻia Kalaisi

Ko e ʻuluaki lēsoní: Nofotaha ʻia Kalaisi Naʻe lava ʻa Pita ʻo ʻaʻeva ʻi he vaí lolotonga ʻene tokanga taha kia Sīsuú. Ne ʻikai lava ʻe he afaá, ngaahi peaú, mo e matangí ʻo taʻofi ia ʻi heʻene tokanga taha ki he Fakamoʻuí.

ʻOku tokoni ʻa e mahino ʻoku tau maʻu ki heʻetau taumuʻá ke tau fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tukutaha ki ai ʻetau tokangá. He ʻikai te tau lava ʻo lavameʻa he vaʻingá kapau ʻoku ʻikai ke tau ʻilo hono taumuʻá, pe lava ke tau moʻui ʻi ha moʻui ʻoku ʻuhingamālie kapau he ʻikai ke tau ʻilo hono taumuʻá. Ko e taha ʻo e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ʻo e ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ko ʻene tali ʻa e fehuʻi “Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e moʻuí?” “Ko ʻetau taumuʻa ʻi he moʻui ko ʻení ke tau maʻu ʻa e fiefiá pea tau teuteu ke toe foki hake ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá.”8 ʻOku tokoni ʻa ʻetau manatuʻi ʻoku tau ʻi he māmani ko ʻení ke teuteu ke foki ʻo nofo mo e ʻOtuá ke tau tokanga taha ki he ngaahi meʻa te ne taki kitautolu kia Kalaisí.

ʻOku fie maʻu ʻe he tokanga taha kia Kalaisí ha mapuleʻi, kae tautautefito ki he ngaahi tōʻonga moʻui fakalaumālie iiki mo faingofuá ʻa ia ʻoku nau tokoniʻi kitautolu ke tau hoko ko ha kau ākonga lelei angé. He ʻikai lava ke tau hoko ko ha kau ākonga kapau he ʻikai ke ʻi ai e mapuleʻi kitá.

ʻOku toe lelei ange ʻetau tokanga taha kia Kalaisí ʻi heʻetau vakai ki he kahaʻú ki he feituʻu ʻoku tau fie aʻusiá mo ia ʻoku tau fie hoko ki aí pea tuku taimi leva he ʻaho kotoa ke fai e ngaahi meʻa ko ia te nau tokoniʻi kitautolu ke tau aʻusia iá. ʻE lava ʻe heʻetau tokanga taha kia Kalaisí ʻo fakafaingofuaʻi ʻetau ngaahi filí pea ʻomi ha fakahinohino ki he founga lelei taha ki hono fakaʻaongaʻi hotau taimí mo e ngaahi maʻuʻanga tokoní.

Neongo ʻoku lahi e ngaahi meʻa ʻoku taau ke tukutaha ki ai ʻetau tokangá, ka ʻoku tau ako mei he sīpinga ʻa Pitá ʻa e mahuʻinga ke fakamuʻomuʻa maʻu pē ʻa Kalaisi ʻi heʻetau moʻuí. Ko Kalaisi pē ʻa e founga te tau lava ʻo foki ai ke nofo mo e ʻOtuá. ʻOku tau fakafalala ki he ʻaloʻofa ʻa Kalaisí ʻi heʻetau feinga ke hoko ʻo hangē ko Iá pea fekumi ki Heʻene fakamolemolé mo e ivi fakamālohiá ʻi he taimi ʻoku tau tōnounou aí.

Tokanga Telia e Ngaahi Meʻa ʻOku Nau Tohoakiʻi e Tokangá

Ko e lēsoni hono uá: tokanga telia e ngaahi meʻa ʻoku nau tohoakiʻi e tokangá. ʻI he taimi ne toʻo ai e tokanga ʻa Pitá meia Sīsuú kae tokanga ki he matangí mo e ngaahi peau ne faʻaki ʻi hono vaʻé, ne kamata ke ne ngoto hifo.

ʻOku lahi e ngaahi meʻa “ʻi muʻa” te nau lava ʻo tohoakiʻi kitautolu mei he tokanga taha kia Kalaisi mo e ngaahi meʻa ʻoku taʻengatá ʻa ia ʻoku ʻi “muʻa he halá.” Ko e tēvoló ʻa e tokotaha ʻiloa taha ki hono tohoakiʻi ʻetau tokangá. ʻOku tau ako mei he misi ʻa Līhaí ne feinga e ngaahi leʻo mei he fale lahi mo ʻataʻataá ke tohoakiʻi kitautolu ki ha ngaahi meʻa te tau hē ai mei he hala ʻo e teuteu ke foki ʻo nofo mo e ʻOtuá.9

Ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai faʻa fakatokangaʻi ʻoku nau tohoakiʻi ʻetau tokangá pea ʻe lava ke nau fakatuʻutāmaki tatau pē. Hangē ko e laú, “Ko e meʻa pē ʻoku fie maʻu ke ikuna ʻaki e koví ko e ʻikai fai ʻe he kau tangata leleí ha meʻa.” Hangē ʻoku fakapapauʻi ʻe he filí ke ʻai ke ʻoua ʻe fai ʻe he kakai leleí ha meʻa, pe ko ʻenau fakamoleki honau taimí ʻi hono fai ha ngaahi meʻa te ne tohoakiʻi ʻenau tokangá mei heʻenau ngaahi taumuʻa fakaʻeiʻeikí. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa lelei ʻoku nau faʻa tohoakiʻi ʻetau tokangá ka ʻe lava ke nau hoko ko ha ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki ʻo kapau he ʻikai mapuleʻi kinautolu. ʻOku mahino ki he filí ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke kovi pe taʻe-taau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau tohoakiʻi e tokangá kae lava ke ola lelei.

ʻE Lava ke Fakahaofi Kitautolu

Ko e lēsoni hono tolú: ʻe lava ke fakahaofi kitautolu. ʻI he taimi ne kamata ke ngalo hifo ai ʻa Pitá, naʻá ne tangi ʻo pehē, “ʻEiki, fakamoʻui au. “Pea mafao leva ʻa e nima ʻo Sīsuú ʻo ne puke ia.”10 ʻI he taimi ʻoku tau ongoʻi lōmekina aí, ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e faingataʻá, pe humú, ʻe lava foki ke Ne fakahaofi kitautolu.

ʻI heʻetau fehangahangai mo e faingataʻá pe ʻahiʻahí, mahalo te mou hangē ko aú ʻo ʻamanaki ʻe vave ʻa e fakahaofí. Kae manatuʻi ne tokoniʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kau ʻAposetoló ʻi he fā ʻo e leʻo ʻo e poó—hili ʻenau fāinga mo e matangí ʻi he konga lahi ʻo e poʻulí.11 ʻE lava ke tau lotu kapau he ʻikai vave mai ʻa e tokoní, ʻe hoko mai ia ʻi he leʻo hono uá pe naʻa mo e leʻo hono tolu ʻo e poʻuli faingataʻá. ʻI he taimi kuo pau ai ke tau tatalí, ʻe lava ke tau fakapapauʻi ʻoku ʻafio mai maʻu pē ʻa e Fakamoʻuí, ke fakapapauʻi he ʻikai ke tau kātekina ʻo lahi ange ʻi he meʻa te tau malavá.12 Kiate kinautolu ʻoku tatali ʻi he leʻo ʻo e fā ʻo e poó, mahalo ʻi he uhouhonga ʻo e mamahí, ʻoua naʻa siva e ʻamanakí. Kuo hoko mai maʻu pē ʻa e fakahaofí ki he kau faivelengá, ʻo tatau ai pē pe ʻi he matelié pe ko e taʻengatá.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku hoko mai e ongoʻi lōmekiná koeʻuhí ko ʻetau ngaahi fehalākí mo e maumaufonó. Kapau ʻokú ke ongoʻi lōmekina koeʻuhí ko e ngaahi ʻuhinga ko iá, fai ʻa e fili fakafiefia ko ia ke fakatomalá.13 ʻOku ou tui ʻoku siʻi ha ngaahi meʻa ʻoku fakahōifua ange ki he Fakamoʻuí ka ko hono fakahaofi ʻa kinautolu kuo nau tafoki, pe foki kiate Iá.14 ʻOku fonu e folofolá ʻi he ngaahi talanoa ʻo ha kakai ne nau tō mo fehalaaki ka naʻa nau fakatomala pea tuʻumaʻu ʻi heʻenau tui kia Kalaisí. ʻOku ou fakakaukau ʻoku ʻi he folofolá e ngaahi talanoa ko iá ke fakamanatu mai kiate kitautolu ʻoku taʻe-fakangatangata ʻa e ʻofa mo e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke huhuʻi kitautolú. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he fiefia ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻoku tau fakatomala aí, ka ʻoku tau maʻu foki mo e fiefia lahi.

Fakaʻosi

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou tokanga ki he “vakai ko ia ki muʻá” pea fakalahi hoʻomou tokanga taha ki he ngaahi meʻa ko ia ʻoku mahuʻinga tahá. Fakatauange te tau tauhi ke hoko ʻa Kalaisi ko e uho ʻo e meʻa ʻoku tau tokanga taha ki aí. ʻI he uhouhonga e ngaahi meʻa ʻoku nau tohoakiʻi e tokangá, ʻa e ngaahi meʻa “ʻi muʻá,” mo e ngaahi matangi ʻoku nau ʻākilotoa kitautolú, ʻoku ou fakamoʻoni ko Sīsū hotau Fakamoʻuí mo hotau Huhuʻí pea mo hotau Faifakahaofí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.