Konifelenisi Lahi
Tupulaki Lahi Ange ʻia Kalaisi: Ko e Talanoa Fakatātā ʻo e Lainé
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2021


Tupulaki Lahi Ange ʻia Kalaisi: Ko e Talanoa Fakatātā ʻo e Lainé

ʻI he taimi ʻa e ʻEikí, ʻoku ʻikai ko e feituʻu ʻoku tau kamata aí, ka ko e feituʻu ʻoku tau fakataumuʻa ki aí ʻoku mahuʻinga tahá.

ʻI heʻeku kei siʻí, naʻe lahi ʻeku ngaahi fakaʻānauá. ʻI ha ʻaho ʻe taha ʻi he tuku ʻa e akó naʻá ku fehuʻi ange, “Fineʻeiki, ko e hā e meʻa te u fai heʻeku fuʻu lahí: ko ha tokotaha vaʻinga pasiketipolo fakapalōfesinale pe ko ha tokotaha hiva ʻiloa?” Ko e pangó, naʻe ʻikai ʻasi meia Kalake “taʻetalēniti” ha faʻahinga fakaʻilonga ʻo ha taha sipoti pe mūsika lelei ki he kahaʻú. Pea neongo ne u toutou feinga, ka naʻe toutou fakasītuʻaʻi ʻeku kole hū ki he polokalama ako tuʻu-ki-muʻa ʻi heʻeku ʻapiakó. Naʻe faifai pea fokotuʻu mai ʻe heʻeku kau faiakó ke u tokanga pē ā ki he ako angamaheni ʻi loki akó. Hili ha ngaahi taimi, ne u fakatupulaki ha tōʻonga moʻui fakaako kehe. Ka naʻá ku toki ongoʻi pē ʻa e kamata ke hā mai ʻa hoku ivi malava fakaʻatamai mo fakalaumālié ʻi heʻeku ngāue fakafaifekau ki Siapaní. Naʻá ku hoko atu ke ngāue mālohi. Ka ko e fuofua taimi ia ʻi heʻeku moʻuí ne u fakakau maʻu ai pē ʻa e ʻEikí ʻi heʻeku fakalakalaká, pea naʻe tupu ai e ngaahi lelei kotoa pē.

ʻĪmisi
Ko ʻEletā Kilipeti ʻi heʻene kei siʻí
ʻĪmisi
Ko ʻEletā Kilipeti ko ha faifekau

ʻE kāinga, ʻi he Siasi ko ʻení, ʻoku tau tui ki he ivi malava fakalangi ʻo e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá pea mo ʻetau malava ke hoko ko ha meʻa lahi ange ʻia Kalaisí. ʻI he taimi ʻa e ʻEikí, ʻoku ʻikai ko e feituʻu ʻoku tau kamata aí ʻoku mahuʻinga tahá, ka ko e feituʻu ʻoku tau fakataumuʻa ki aí.1

Ke fakatātaaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, te u fakaʻaongaʻi ha founga fika faingofua. ʻOua te mou manavasiʻi ʻi he fanongo ki he foʻi lea fiká ʻi he konifelenisi lahí. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe heʻemau kau faiako fika ʻi BYU-Idaho, ʻe mahino ʻa e tefitoʻi fakakaukau ko ʻení ki ha taha pē ʻoku ʻikai taukei ʻi he fiká. ʻOku kamata ʻaki ia e founga hono fikaʻi ʻo ha foʻi laine. Ko e fetaulakiʻangá, ki heʻetau taumuʻá, ʻa e kamataʻanga ʻa ʻetau lainé. ʻOku lava pē ke kamata ʻa e fetaulakiʻangá ʻi ha poini māʻolunga pe poini maʻulalo. ʻE lava leva ke fakahihifi ki ʻolunga pe ki lalo ʻa e huʻunga ʻo e foʻi lainé.

ʻĪmisi
Slopes and intercepts

ʻOku kehekehe kotoa pē hotau ngaahi fetaulakiʻanga ʻi he moʻuí—ʻoku tau kamata ʻi ha ngaahi feituʻu kehekehe mo ha ngaahi fakakoloa kehekehe ʻo e moʻuí. ʻOku fanauʻi mai ha niʻihi ʻi ha tuʻunga lelei, ʻoku mohu faingamālie. Ko ha niʻihi ʻoku nau kamata ʻi ha ngaahi tūkunga ʻoku faingataʻa mo ngali taʻetotonu.2 ʻOku tau tupulaki leva ʻi ha laine ʻo e fakalakalaka fakatāutahá. ʻE siʻisiʻi ʻaupito hano fakatefito hotau kahaʻú ʻi he feituʻu ʻoku tau kamata aí ka ʻe lahilahi ange hano fakatefitó ʻi he loloto ʻo ʻetau fakalakalaká. ʻOku ʻafioʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ivi malava fakalangí ʻo tatau ai pē pe ko e fē feituʻu te tau kamata aí. Naʻá Ne ʻafioʻi ia ʻi he paeá, ko e angahalá mo e mahamahakí. Naʻá Ne ʻafioʻi ia ʻi he tangata toutaí, ko e tangata tānaki tukuhaú, pea naʻa mo e taki lotu Siú. Neongo pe ko e fē ʻoku tau kamata mei aí, ka ʻoku ʻafioʻi ʻe Kalaisi ʻa e meʻa ʻoku tau fakahoko ʻaki ʻa ia ʻokú Ne foaki maí.3 Neongo ʻoku tokanga ʻa māmani ki he tuʻunga ʻo hotau kamataʻangá, ka ʻoku tokanga taha ʻa e ʻOtuá ki heʻetau fakalakalaká. ʻI he founga ʻa e ʻEikí, te Ne fai ʻa e meʻa kotoa pē te Ne lavá ke tokoni ke liliu e huʻunga ʻo ʻetau fakalakalaká ke fakataumuʻa ki hēvani.

ʻOku totonu ke foaki ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ha fakafiemālie ki he niʻihi ʻoku faingataʻaʻiá pea mo ha fakakaukau lelei kiate kinautolu ʻoku maʻu ʻa e lelei kotoa peé. Tuku ke u kamata ʻaki haʻaku lea ki he niʻihi fakafoʻituitui ʻoku ʻi ai ha ngaahi tūkunga kamataʻanga faingataʻá, kau ai ʻa e masivesivá, fakangatangata ʻo e faingamālie akó, mo e ngaahi tūkunga fakafāmili faingataʻá. ʻOku fehangahangai ha niʻihi kehe mo ha ngaahi faingataʻa fakatuʻasino, fakangatangata ʻi he tuʻunga moʻui lelei fakaeʻatamaí pe ko ha uesia fakaesino mālohi.4 Ki ha taha pē ʻoku ʻi ai hano kamataʻanga faingataʻa, kātaki muʻa ʻo ʻiloʻi ʻoku ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻetau ngaahi feingá. Naʻá Ne “toʻo kiate ia ʻa [ʻetau] ngaahi vaivaí, koeʻuhi ke fonu hono lotó ʻi he ʻaloʻofa … koeʻuhí ke ne ʻafioʻi … ʻa e founga ke tokoniʻi ai [kitautolu] ʻo fakatatau ki [heʻetau] ngaahi vaivaí.”5

Tuku ke u vahevahe ha ʻēlia ʻe ua ʻo e fakalotolahí maʻanautolu ʻoku kamata mei ha ngaahi tūkunga faingataʻá. ʻUluakí, tokanga taha ki he feituʻu ʻokú ke fakataumuʻa ki aí kae ʻikai ko e feituʻu naʻá ke kamata mei aí. ʻE hala ia ke tukunoaʻi ho ngaahi tūkungá—ʻoku nau hoko moʻoni pea ʻe fie maʻu ia ke tokangaʻi. Ka ʻi he fuʻu tōtuʻa ko ia ʻa e tokanga ki ha kamataʻanga ʻoku faingataʻá, ʻe lava ke tupu ai haʻane fakamatalaʻi ho tūkungá pea aʻu ʻo ne fakangatangata hoʻo malava ke fakahoko ha filí.6

ʻĪmisi
Kau talavou ʻi Positoní

ʻI he ngaahi taʻu kuohilí, ne u ngāue ai mo ha kulupu toʻu tupu ʻi he vaheloto ʻo Positoni, Masasūsetí, ʻa ia ko e tokolahi taha ʻo kinautolú ne nau toki kau mai pē ki he ongoongoleleí pea ne foʻou kiate kinautolu e ngaahi fiemaʻu ʻa e Siasí. Naʻe ʻahiʻahiʻi au ʻo fakafihiʻi ʻeku kaungāongoʻi mo e hohaʻa ki honau tuʻungá pea mo ha loto-holi ke fakangaloku e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá.7 Ne faifai peá u ʻiloʻi e founga mālohi taha ke fakahaaʻi ai ʻeku ʻofá ko e ʻoua naʻa teitei fakangaloku ʻeku ngaahi ʻamanakí. ʻI he kotoa ʻo e ngaahi meʻa ne u ʻilo ke fakahokó, ne mau ngāue fakataha ke tokanga taha ki honau ivi malavá, pea naʻe kamata ke fakautuutu ʻenau takitaha tupulakí. Naʻe māmālie ʻenau tupulaki ʻi he ongoongoleleí ka naʻe pau ia. ʻI he ʻaho ní, kuo nau ngāue fakafaifekau, ʻosi mei he ʻunivēsití, mali ʻi he temipalé, pea ʻoku nau tataki ha moʻui ʻoku taau ke fakatokangaʻi fakataautaha mo fakapalōfesinale.

ʻĪmisi
kau talavou ʻi Positoní kuo nau tutupu lalahi

Ko hono uá, fakakau e ʻEikí ʻi he ngāue ki hono fakalahi hoʻo fakalakalaká. Lolotonga ʻeku hoko ko e palesiteni ʻo e BYU–Pathway Worldwide, ʻoku ou manatuʻi ʻeku tangutu ʻi ha fakataha lotu tokolahi ʻi Lima, Pelū, ʻa ia ne lea ai ʻa ʻEletā Kālosi A. Kotoi. ʻI heʻene vakai atu ki he haʻofangá, ne hangē naʻá ne ongoʻi lōmekina ʻi he mamata ki he tokolahi ʻo e tamaiki ako ʻunivēsiti moʻui faivelenga ʻo e toʻu tangata ʻuluakí. Mahalo ne hoko e fakakaukauloto ʻa ʻEletā Kotoi ki heʻene fonongaʻia mai e faʻahinga tūkunga faingataʻa peheé ke ne pehē ai: ʻe “lahi ange hono tokoniʻi koe ʻe he ʻEikí ʻi hoʻo tokoniʻi koé. [Ko ia ai] fakakau ʻa e ʻEikí ʻi he ngāue ko ʻení.”8 Naʻe akoʻi ʻe he palōfita ko Nīfaí “ʻoku ʻi he ʻaloʻofá ʻa homau fakamoʻuí, ʻo ka hili ʻemau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻe ala faí.”9 Kuo pau ke tau fai hotau lelei tahá,10 ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e fakatomalá, ka ʻoku fakafou pē ia ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ʻa ia te tau ʻiloʻi ai hotau ivi malava fakalangí.11

ʻĪmisi
Ko e polokalama fakalotu ʻa e BYU–Pathway ʻi Lima, Pelū.
ʻĪmisi
ʻOku lea ʻa ʻEletā Kotoi ʻi Lima, Pelū

Ko hono fakaʻosí, tuku ke u vahevahe ha akonaki ʻe ua maʻanautolu ne kamata mei ha ngaahi tūkunga faingamālié. ʻUluakí, ʻe lava nai ke tau fakahaaʻi ha loto-fakatōkilalo ki he ngaahi tūkunga ne ʻikai haʻatau kaunga ki hono fakatupú? Naʻe pehē ʻe he Palesiteni mālōlō ʻo BYU ko Leki E. Lī ki heʻene fānau akó, “Kuo tau kai monū kotoa mei ha ngaahi ngāue ne ʻikai ke tau kamataʻi, mo fakamāfana ʻi he ngaahi maama ne ʻikai ke tau ngaohi.”12 Naʻá ne kole leva ki heʻene fānau akó ke fakafoki mo fakalahi e ngaahi monūʻia fakaako kuo fokotuʻu ʻe he kau paionia kimuʻá. Ko e ʻikai malava ko ia ke toe foaki e ngaahi faingamālie tatau naʻe tūtuuʻi ʻe he niʻihi kehé ʻoku lava ke tatau ia mo hono fakafoki ha talēniti taʻe ʻi ai ha tupulakí.

Uá, ʻe lava ke fakataueleʻi kitautolu ʻe he nofotaha ʻi ha kamataʻanga māʻolungá ke tau ongoʻi ʻoku tau fakalakalaka, ka ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ha tupulaki ʻi heʻetau tuʻunga fakalaumālié. Naʻe akoʻi ʻe he palōfesa Hāvati ko Keleitoni M. Kulisitenisení ʻo pehē ko e kakai lavameʻa lahi tahá ko e kakai loto-fakatōkilalo lahi tahá, he ʻoku nau loto-falala feʻunga ke fakatonutonuʻi kinautolu pea ako mei ha faʻahinga taha pē.13 Naʻe faleʻi mai ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ke tau “loto fiemālie ke tali ʻa e fakatonutonú pea feinga foki ke maʻu ia.”14 Naʻa mo e taimi ʻoku hā ngali lavameʻa ai e moʻuí, kuo pau ke tau fekumi ki ha ngaahi faingamālie ke tupulaki ai ʻo fakafou ʻi he lotu tāumaʻú.

Neongo pe ʻoku tau kamata mei ha ngaahi tūkunga faingamālie pe faingataʻa, ka te tau toki ʻilo pē hotau ivi malavá he taimi te tau fokotuʻu ai e ʻOtuá ke hoko ko hotau hoa-ngāué. Ne u talanoa kimuí ni mo ha faiako ʻiloa fakafonua ʻa ia naʻá ne fie ʻilo ki he lavameʻa ʻa e ako he BYU–Pathway. Naʻá ne ʻatamai poto pea naʻá ne fie ʻilo ʻi he loto-fakamātoato, ka naʻe mahino ʻene fie maʻu ha tali fakapotó. Ne u vahevahe mo ia ʻemau polokalama ke pukepuke mai ʻaki e kau akó mo e ngaahi ngāue faifakahinohinó. Ka naʻá ku fakaʻosi ʻaki ʻeku pehē ange, “Ko ha ngaahi ngāue lelei kotoa ʻeni, ka ko e ʻuhinga totonu ʻoku fakalakalaka ai ʻemau fānau akó he ʻoku mau akoʻi kiate kinautolu honau ivi malava fakalangí. Fakalaulauloto angé kapau naʻe talaatu ʻi hoʻo moʻuí kotoa he ʻikai ke ke lavameʻa. Fakakaukau leva ki he lelei ʻo hono akoʻi atú, ko ha foha pe ʻofefine koe ʻo e ʻOtuá ʻokú ke maʻu ha ivi malava fakalangi?” Naʻá ne kiʻi longo peá ne pehē mai, “ʻOku mālohi moʻoni ia.”

ʻE kāinga, ko e taha e ngaahi mana ʻo e meʻá ni, ʻa e Siasi ʻo e ʻEikí, ko ʻetau malava kotoa pē ʻo hoko ko ha meʻa lahi ange tuʻunga ʻia Kalaisí. ʻOku ʻikai te u ʻilo ha toe tui fakalotu ange ʻokú ne ʻoange ki hono kāingalotú ha faingamālie lahi ange ke tokoni, foaki, fakatomala pea hoko ko ha kakai lelei ange. Neongo pe te tau kamata mei ha ngaahi tūkunga faingamālie pe faingataʻa, tau puke maʻu muʻa ʻetau ngaahi taumuʻá mo e ngaahi fakalakalaká ke fakataumuʻa ki he ʻOtuá. ʻI heʻetau fakahoko iá, ʻe hiki hake kitautolu ʻe Kalaisi ki ha tuʻunga māʻolunga ange. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Clark G. Gilbert, “The Mismeasure of Man” (BYU–Pathway Worldwide devotional, Jan. 12, 2021), byupathway.org/speeches. ʻI he pōpoaki ko ʻení, ne u fakamatalaʻi ai e founga ʻoku faʻa hala ai e fuatautau ʻa e māmaní ki he ivi malava ʻo e tangatá. Naʻa mo e kau mataotao ʻi he moʻui lelei fakaeʻatamaí ʻa ia ʻoku nau taukaveʻi e ngāue mahuʻinga ʻo hono tataki e ngaahi fakakaukau ʻo e loto-toʻá (Angela Duckworth) mo e tupulaki e tōʻonga fakakaukaú (Carol S. Dweck), ʻoku nau fakasiʻia e ivi malava ʻo e tangatá ʻi he taimi ʻoku nau fakafalala ʻataʻatā ai pē ki he ngaahi sīpinga kuo nau akó kae tukunoaʻi hotau ivi malava fakalangi ʻia Kalaisí.

  2. Vakai, Dale G. Renlund, “Taʻetotonu Fakatupu Loto-Lili,” Liahona, Mē 2021, 41–45.

  3. Vakai, Mātiu 25:14–30. ʻI he talanoa fakatātā ki he ngaahi talēnití, ne maʻu ʻe he tamaioʻeiki takitaha ha ngaahi talēniti kehekehe mei honau ʻeikí. Ka naʻe ʻikai fakatefito ʻa hono fakamāuʻí mei he meʻa ne nau maʻú ka ko e founga ne nau fakaʻaongaʻi ai iá. Ko e tupú ne fakatupunga ai e tōfolofola ʻa e ʻEikí, “Mālō, ko e tamaioʻeiki lelei mo angatonu: kuó ke faitotonu ʻi he meʻa siʻi, te u fakanofo koe ke ke pule ki he meʻa lahi” (Mātiu 25:21).

  4. Vakai, Mōsaia 3:19. Ko ha fakaʻuhinga ʻe taha ʻe lava ke pehē ʻoku kehekehe ʻetau ʻilo ki he tākiekina ʻa e tangata fakaekakanó koeʻuhí ʻoku kehekehe pē e faʻunga ʻulungaanga ʻoku fanauʻi mai ʻaki kitautolú. Hangē pē ko hono fakakoloa ʻaki kitautolu takitaha ha ngaahi meʻafoaki kehekehé, ʻoku tau maʻu foki ha ngaahi faingataʻa kehekehe fakatuʻasino, fakaeʻatamai mo fakaeloto ʻa ia kuo pau ke tau ako ke mapuleʻi mo ikunaʻí.

  5. ʻAlamā 7:11–12. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he tokoniʻi kitautolu ʻe Kalaisi ke ikunaʻi ʻetau ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he fakatomalá, ka ʻokú Ne ʻafioʻi foki e founga ke fakafiemālieʻi ai kitautolu ʻi hotau ngaahi faingataʻá he ʻoku fakafou ʻi he Fakaleleí ʻa ʻEne ongoʻi mo ikunaʻi ʻa e mamahi kotoa pē ʻa e tangatá.

  6. ʻOku fakamanatu mai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā kiate kitautolu ʻoku tau ʻosi hoko ko e kau fakafofonga pea kuo pau ke tau ngāue maʻatautolu. ʻI he taimi ʻoku tau fakaʻuhingaʻi ai kitautolú ʻaki e ngaahi fakamatala ʻa e māmaní, ʻoku tau fakangatangata ai hotau ivi malava fakalangí, pea, ʻi heʻetau fai peheé, ʻoku tau fakangatangata ai pē hotau ivi malava ke filí. (Vakai, David A. Bednar, “And Nothing Shall Offend Them,” Liahona, Nov. 2006, 89–92.)

  7. Vakai, Russell M. Nelson, “The Love and Laws of God” (Brigham Young University devotional, Sept. 17, 2019), speeches.byu.edu. ʻI he fakataha lotu ko ʻeni ʻi BYU, ʻoku akoʻi ai ʻe Palesiteni Nalesoni, tuʻunga ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá mo Hono ʻAló ʻiate kitautolú, kuó Na ʻomi ai ha ngaahi fono mo ha ngaahi fiemaʻu ke tokoniʻi kitautolu. “ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ʻa ʻEne ʻofa haohaoa ʻiate kitautolu kotoá. ʻOku hanga ʻe Heʻene ngaahi fonó ʻo maluʻi fakalaumālie kitautolu pea tokoniʻi ke taʻengata ʻetau tupulakí” (peesi 2).

  8. Carlos A. Godoy, BYU–Pathway Connections Conference, Lima, Peru, May 3, 2018.

  9. 2 Nīfai 25:23.

  10. Naʻe fokotuʻu ʻe heʻeku ongomātuʻá ha moto ʻa e kāinga Kilipetí ke “FAKAHOKO HOʻO LELEI TAHÁ.” Ko ha founga ʻe taha ke fakamālohia ʻa e talanoa fakatātā ʻo e lainé ko hono fakamamafaʻi kapau te tau fai hotau lelei tahá, te tau lava ʻo falala ki he ʻOtuá ke Ne hū mai ʻo fakaleleiʻi ʻa e faikehekehé.

  11. Vakai, Clark G. Gilbert, “From Grit to Grace” (BYU–Pathway Worldwide devotional, Sept. 25, 2018), byupathway.org/speeches. ʻI he pōpoaki ko ʻení ʻoku ou fakamatalaʻi ai e fakakaukau, neongo ʻa e pau ke tau ako ke ngāue mālohí mo fakatupulaki ha tōʻonga lelei ʻo e mapuleʻi kitá, ka kuo pau ke tau ako ke maʻu ʻEne ʻaloʻofá kae lava ke tau ʻiloʻi hotau ivi malava totonu ʻia Sīsū Kalaisí.

  12. Rex E. Lee, “Some Thoughts about Butterflies, Replenishment, Environmentalism, and Ownership (Brigham Young University devotional, Sept. 15, 1992), 2, speeches.byu.edu; vakai foki, Teutalōnome 6:11.

  13. Vakai, Clayton M. Christensen, “How Will You Measure Your Life?,” Harvard Business Review, July–Aug. 2010, hbr.org. Naʻe ʻuluaki fai ʻa e lea ko ʻení ko ha lea ʻi ha ʻAho Kalasi ne kaunga ki he fakaʻosi ako ʻa e Akoʻanga Pisinisi ʻa Hāvatí. ʻI he pōpoaki ʻa Palōfesa Kulisitenisení, naʻá ne fakatokanga ki heʻene fānau akó ke ʻoua te nau fakamavahe ʻa e loto-falalá mei he loto-fakatōkilaló, ʻo fakamanatu ai kiate kinautolu ʻe fie maʻu ke nau loto-fakatōkilalo feʻunga ke fekumi ki ha fakatonutonu mo ako mei he niʻihi kehé, kae lava ke fakautuutu ʻenau tupulaki ʻi he moʻuí.

  14. D. Todd Christofferson, “Ko Kimoutolu ʻOku Ou ʻOfa aí, ʻOku Ou Valokiʻi mo Tauteaʻi Liahona, Mē 2011, 97.