Konifelenisi Lahi
Hiki Hake Hoʻomou Māmá
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2021


Hiki Hake Hoʻomou Māmá

ʻOku faingofua pē ʻa ʻeku fakaafe ʻi he ʻaho ní: vahevahe ʻa e ongoongoleleí. ʻAi pē ho tōʻonga angamahení pea hiki hake ʻa e māmá.

ʻI haʻaku puna vakapuna ki Pelū he ngaahi taʻu siʻi kuohilí, ne u tangutu fakataha ai mo ha tokotaha naʻá ne pehē ʻoku ʻikai tui ʻOtua. Naʻá ne fehuʻi mai pe ko e hā ʻoku ou tui ai ki he ʻOtuá. ʻI he fepōtalanoaʻaki fiefia ne hokó, naʻá ku talaange ki ai ʻoku ou tui ki he ʻOtuá koeʻuhí naʻe mamata ʻa Siosefa Sāmita kiate Ia—ʻikai ngata aí naʻe maʻu foki ʻeku ʻilo ki he ʻOtuá mei ha aʻusia fakalaumālie fakafoʻituitui moʻoni. Ne u vahevahe ange ʻeku tui ko ia “ʻoku fakahā ʻe he meʻa kotoa pē ʻoku ʻi ai ha ʻOtua”1 pea fehuʻi ange pe naʻá ne tui naʻe founga fēfē ʻa e ʻi ai ʻa e māmaní—ʻa e maama ko ʻeni ʻo e moʻuí ʻi he ʻataá. Naʻá ne tali mai, ʻoku pau pē “ko e meʻa tupukosó” naʻe hoko ia ʻi ha ngaahi taʻu lahi. ʻI heʻeku fakamatalaʻi ange he ʻikai malava ke hoko ha “meʻa tupukoso” ʻi ha fokotuʻutuʻu fakaʻofoʻofa mo maau peheé, naʻá ne fakalongolongo ʻi ha kiʻi taimi peá ne tali lelei mai, “ʻOku ʻikai haʻaku tali ki ai.” Naʻá ku fehuʻi ange pe te ne lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne talamai ʻio, peá u ʻave leva haʻane tatau.

Hili ha ngaahi taʻu lahi mei ai naʻe maʻu haʻaku kaungāmeʻa foʻou lolotonga ʻeku ʻi ha malaʻe vakapuna ʻi Lakosi, Naisīliá. Naʻá ma maheni ʻi heʻene vakaiʻi ʻeku paasipōtí. Naʻá ku fehuʻi ange fekauʻaki mo ʻene ngaahi tui fakalotú, peá ne fakahā ha tui mālohi ki he ʻOtuá. Naʻá ku vahevahe e fiefia mo e fakaʻofoʻofa ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí pea fehuʻi ange pe te ne fie ako lahi ange mei he kau faifekaú. Naʻá ne talamai ʻio, pea naʻe akoʻi pea papitaiso ia. Hili ha taʻu ʻe taha pe ua mei ai, ʻi heʻeku lue atu ʻi he malaʻe vakapuna ʻi Laipīliá, ne u fanongo ki ha leʻo ʻoku ui hoku hingoá. Naʻá ku tafoki hake ki he talavou tatau ko iá ʻoku fakaofi mai mo e malimalí. Naʻá ma feʻiloaki fiefia peá ne talamai naʻá ne mālohi ʻi he Siasí pea ʻokú ne ngāue mo e kau faifekaú ke akoʻi hono kaumeʻá.

ʻI he taimi ní, ʻoku ʻikai ke u ʻilo pe naʻe lau koā ʻe hoku kaungāmeʻa ne ʻikai tui ʻOtuá ʻa e Tohi ʻa Molomoná pe kau ki he Siasí. Ka naʻe fakahoko ia ʻe hoku kaungāmeʻa hono uá. Naʻe tatau ʻa hoku fatongia2mo e faingamālie—kiate kinauá: hiki hake ʻa e maama ʻo e ongoongoleleí—ke ʻofa, vahevahe, mo fakaafeʻi kinaua takitaha ʻi ha founga angamaheni mo fakanatula.3

Kāinga, kuó u aʻusia e ngaahi tāpuaki ʻo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí, pea ʻoku fakaofo ia. Ko ha niʻihi ʻeni:

ʻOku ʻOmi ʻa e Fiefiá mo e ʻAmanaki Leleí ʻi hono Vahevahe ʻa e Ongoongoleleí

ʻOku tau ʻiloʻi naʻa tau nofo ko e fānau ʻo ʻetau Tamai Hēvaní kimuʻa pea tau omi ki he māmaní4 pea naʻe fakatupu ʻa e māmaní ki he taumuʻa ke foaki ki he tokotaha takitaha ʻa e faingamālie ke maʻu ha sino, aʻusia, ako, pea fakalakalaka kae lava ke ne maʻu e moʻui taʻengatá—ʻa ia ko e moʻui ia ʻa e ʻOtuá.5 Naʻe ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní te tau mamahi pea faiangahala ʻi he māmaní, ko ia naʻá Ne fekauʻi mai ai Hono ʻAló, ʻa ia naʻe hanga ʻe Heʻene “moʻui taʻemafakatatauá”6 mo e feilaulau fakalelei taʻefakangatangatá7 ʻo fakaʻatā ke fakamolemoleʻi, fakamoʻui, pea ngaohi ai kitautolu ke kakato.8

ʻOku liliu moʻui hono ʻiloʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení! ʻI he taimi ʻoku ʻilo ai ʻe ha taha ʻa e taumuʻa nāunauʻia ʻo e moʻuí, maʻu ha mahino ʻoku fakamolemoleʻi mo tokoniʻi ʻe Kalaisi ʻa kinautolu ʻoku muimui ʻiate Iá, pea fili leva ke muimui ʻia Kalaisi ki he ngaahi vai ʻo e papitaisó, ʻoku liliu ʻa e moʻuí ʻo lelei ange—ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ʻikai lelei ai e ngaahi tūkunga ʻo e moʻuí.

Ne talamai ʻe ha fefine fofonga fiefia ne u fetaulaki mo ia ʻi ʻOnitisa, Naisīlia, talu mei he taimi naʻá ne ako ai e ongoongoleleí pea papitaisó, (pea ʻi he ngaahi lea ʻaʻaná), “ʻoku lelei ʻa e meʻa kotoa pē kiate au. ʻOku ou fiefia. ʻOku ou ʻi hēvani.”9 ʻOku hanga ʻe hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí ʻo ʻomi ʻa e fiefia mo e ʻamanaki lelei ki he laumālie ʻo e tokotaha vahevahé mo e tokotaha ʻokú ne talí fakatouʻosi. Ko hono moʻoní, “hono ʻikai ke lahi pehē fau ʻa [hoʻo] fiefiá”10 ʻi hoʻo vahevahe ʻa e ongoongoleleí! Ko hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí ko e fiefia ia hoko mo e fiefia, ʻamanaki lelei hoko mo e ʻamanaki lelei.11

ʻOku ʻOmi e Mālohi ʻo e ʻOtuá ki Heʻetau Moʻuí ʻi hono Vahevahe ʻa e Ongoongoleleí

ʻI heʻetau papitaisó, naʻa tau takitaha fakahoko ai ha fuakava tuʻuloa12 mo e ʻOtuá “ke tauhi kiate ia mo tauhi ʻene ngaahi fekaú,”13 ʻa ia ʻoku kau ai e “tuʻu ko e kau fakamoʻoni [kiate Ia] ʻi he taimi kotoa pē pea ʻi he meʻa kotoa pē, pea ʻi he feituʻu kotoa pē.”14 ʻI heʻetau “nofo ʻiate” Ia ʻi hono tauhi e fuakavá ni, ʻoku tafe mai meia Kalaisi ʻa e mālohi fakaivia, poupou, mo fakamāʻoniʻoni ʻo e anga faka-ʻOtuá ki heʻetau moʻuí, ʻo hangē ko e maʻu ʻe ha vaʻa ʻa e ivi mei he vainé.15

ʻOku Maluʻi Kitautolu mei he ʻAhiʻahí ʻi hono Vahevahe ʻa e Ongoongoleleí

ʻOku fekau ʻe he ʻEikí:

“Hiki hake hoʻomou māmá ke ulo atu ki he māmaní. Vakai ko au ʻa e maama ke mou hiki haké—mou fai ʻa e meʻa kuo mou mamata naʻá ku faí. …

“… Kuó u fekau ke … mou haʻu kiate au, koeʻuhi ke mou ala mo mamata; ke pehē hoʻomou fai ki he māmaní; pea ko ia ia ʻokú ne maumauʻi ʻa e fekaú ni ʻokú ne tuku ke taki atu ia ki he ʻahiʻahí.”16

ʻI he fili ko ia ke ʻoua ʻe hiki hake e maama ʻo e ongoongoleleí ʻoku tau ʻunu ai ki he fakapoʻulí, ʻa ia ʻoku tau tō ngofua ai ki he ʻahiʻahí. Ka ko e meʻa mahuʻingá, ʻoku moʻoni ʻa e fakamatala fehangahangaí: ʻi he fili ko ia ke hiki hake e maama ʻo e ongoongoleleí ʻoku tau ʻunu ofi ange ai ki he maama ko iá mo e maluʻi mei he ʻahiʻahí ʻokú ne ʻomí. He toki tāpuaki maʻongoʻonga moʻoni ia ʻi he māmani ʻo e ʻaho ní.

ʻOku ʻOmi ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono Vahevahe ʻa e Ongoongoleleí

Naʻe tali ʻe Sisitā Tefanī Mailoane ʻa e fakaafe ke tokoni ki he kau faifekaú neongo e ngaahi fefaʻuhi fakataautaha mātuʻaki mafatukitukí, kau ai e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo ʻene tuí. Naʻá ne toki talamai kimuí ni kuo fakafoʻou ʻa ʻene tuí mo ongoʻi lelei ange ʻi heʻene tokoni ki he kau faifekaú. Naʻá ne pehē, “ʻOku fakamoʻui ʻaupito ʻa e ngāue fakafaifekaú.”17

Fiefiá. ʻAmanaki lelei. Mālohi fakaivia mei he ʻOtuá. Maluʻi mei he ʻahiʻahí. Fakamoʻuí. Ko e ngaahi meʻá ni kotoa—pea lahi ange (kau ai ʻa e fakamolemoleʻi ʻo e ngaahi angahalá)18ʻe mokulu ia kiate kitautolu mei he langí ʻi heʻetau vahevahe ʻa e ongoongoleleí.

Ko Hotau Faingamālie Leleí Leva

ʻE kāinga, “ʻoku ʻi ai ʻa e tokolahi … ʻi he ngaahi … faʻahi, [siasi,] mo e ngaahi lotu kotoa pē … ʻoku kei taʻofi ʻa kinautolu mei he moʻoní koeʻuhí he ʻoku ʻikai pē te nau ʻilo ʻa e feituʻu ke ʻiloʻi ai iá.”19 Kuo teʻeki ai ha taimi ʻe lahi ange ai e fiemaʻu ko ia ke hiki hake ʻetau māmá ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e tangatá. Pea kuo teʻeki ha taimi ʻe maʻu ngofua ange ai e moʻoní ka ko e taimí ni.

Naʻe ueʻi ʻa Simi Toni, ʻa ia naʻe tupu hake ʻi he tui faka-Putá, ʻe ha fāmili ne nau vahevahe ʻenau moʻuí ʻi he YouTube. ʻI heʻene ʻilo ko e kau mēmipa kinautolu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, naʻá ne ako ʻa e ongoongoleleí ʻi he ʻinitanetí ʻiate ia pē, lau e Tohi ʻa Molomoná ʻi he app, pea papitaiso hili ʻene fetaulaki mo e kau faifekaú ʻi he ʻunivēsití.20 ʻOku hoko ʻa ʻEletā Toni he taimí ni ko ha faifekau taimi kakato.

ʻOkú ne kau mo hono kaungā faifekau he funga ʻo e māmaní ʻi he kongakau ʻa e ʻEikí—ʻo hangē ko e lea ʻa hotau palōfitá.21 ʻOku makehe ʻa e kau faifekaú ni mei he meʻa ʻoku fakahehema ki ai ʻa e māmaní: neongo ʻoku lipooti ʻi he ngaahi fakatotoló ʻoku tafoki ʻa e Toʻu Tangata Kimui ní mei he ʻOtuá,22 ka ʻoku hanga ʻe heʻetau kau tau23 ʻo e kau ʻeletā mo e kau sisitaá ʻo fakatafoki ʻa e kakaí ki he ʻOtuá. Pea ʻoku tokolahi ange e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku nau ngāue faaitaha mo e kau faifekaú ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí, ʻi hono tokoniʻi ha ngaahi kaungāmeʻa tokolahi ange ke haʻu kia Kalaisi pea mo Hono Siasí.

Naʻe tokoni hotau Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Laipīliá ke papitaiso ha ngaahi kaungāmeʻa ʻe toko 507 lolotonga e māhina ʻe 10 ne ʻikai ngāue ai ha kau faifekau taimi kakato ʻi honau fonuá. ʻI he taimi naʻe fanongo ai ha taha ʻo ʻetau kau palesiteni fakasiteiki lelei ʻi aí ʻe toe foki atu e kau faifekau taimi kakató, naʻá ne pehē: “Ta ʻoku sai, te nau lava ʻo tokoni mai ʻi heʻetau ngāué.”

ʻOkú ne moʻoni: ko e tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí—ʻa e ngāue maʻongoʻonga taha ʻi he māmani ko ʻení24ko hotau fatongia fakafuakava ia. Pea ko hotau taimí ʻeni! ʻOku faingofua pē ʻa ʻeku fakaafe ʻi he ʻaho ní: vahevahe ʻa e ongoongoleleí. ʻAi pē ho tōʻonga angamahení pea hiki hake ʻa e māmá. Lotua ha tokoni fakalangi pea muimui ki he ngaahi ueʻi fakalaumālié. Vahevahe angamaheni mo fakanatula pē hoʻo moʻuí, fakaafeʻi ha taha kehe ke haʻu ʻo mamata, haʻu ʻo tokoni, pea haʻu ʻo kau.22 Pea fiefia ʻi hoʻo maʻu pea mo kinautolu ʻokú ke ʻofa aí ʻa e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí.

ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku malangaʻi ʻia Kalaisi ʻa e ongoongoleleí ni ki he angamaluú; ʻoku nonoʻo ʻia Kalaisi ʻa e loto-mafesí; ʻoku fakahā ʻia Kalaisi ʻa e tauʻatāina ki he kau pōpulá; pea ʻia Kalaisi pē, ʻoku ʻatu ʻa e hoihoifua kiate kinautolu ʻoku mamahí ko e fetongi ʻo e efuefú.26 Ko e ʻuhinga ia ʻo e fiemaʻu lahi ko ia ke fakahā ʻa e ngaahi meʻá ni!27

ʻOku ou fakamoʻoni ko Sīsū Kalaisi ʻa e kamataʻanga pea mo e ngataʻanga ʻo ʻetau tuí.28 Te Ne fakaʻosi, te Ne fakakakato ʻa e fakaʻaongaʻi ʻetau tuí—neongo ʻoku ʻikai haohaoa—ʻi hono hiki hake ʻa e maama ʻo e ongoongoleleí. Te Ne fakahoko ha ngaahi mana ʻi heʻetau moʻuí pea ʻi he moʻui ʻo kinautolu kotoa pē ʻokú Ne tānaki fakatahá, he ko e ʻOtua Ia ʻo e ngaahi maná.29 ʻI he huafa fakaofo ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.