Konifelenisi Lahi
Manatuʻi ʻa Hoʻo Kāingalotu ʻOku Mamahiʻiá, ʻE Homau ʻOtua
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2021


Manatuʻi ʻa Hoʻo Kāingalotu ʻOku Mamahiʻiá, ʻE Homau ʻOtua

ʻOku hanga ʻe hono tauhi e ngaahi fuakavá, ʻo fakaʻatā ʻa e mālohi ʻo e feilaulau fakalelei ʻo Sīsū Kalaisí ke ʻomi ha mālohi pea aʻu pē ki ha fiefia kiate kimoutolu ʻoku faingataʻaʻiá.

ʻOku kau ʻi he palani ʻo e fiefia ʻa e Tamai Hevaní ha aʻusia fakamatelie ʻa ia ʻe siviʻi kotoa ai ʻEne fānaú pea fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa.1 ʻI he taʻu ʻe nima kuohilí ne ʻilo ai naʻá ku kanisā. Ne u ongoʻi pea ʻoku ou kei ongoʻi pē ʻa e mamahi mei he ngaahi tafá, faitoʻo kanisaá, mo e nunuʻa ʻo e faitoʻó. Kuó u aʻusia ha ngaahi faingataʻa fakaeloto lolotonga e ngaahi pō taʻe-mamohé. ʻOku fakahā ʻe he sitetisitika fakafaitoʻó mahalo te u mālōlō kimuʻa he taimi ne u ʻamanaki ki aí, ʻo ʻi ai ha ʻuhinga ke u mavahe mei he fāmili ʻoku mahuʻinga taha kiate aú.

Neongo pe ko e fē e feituʻu ʻoku mou nofo aí, ka ko e mamahi fakatuʻasino pe fakaeloto mei ha ngaahi faingataʻa kehekehe mo e ngaahi vaivai fakamatelié, ʻe hoko ia ko ha konga homou moʻuí ʻi ha ʻaho.

ʻE lava ke tupu e mamahi fakatuʻasinó mei he fakaʻau ʻo motuʻá, ngaahi mahaki taʻeʻamanekiná, fakatuʻutāmakí; fiekaiá pe tukuhausiá; pe ngaohikoviá, fetāʻakí, mo e taú.

ʻE lava ke tupu e mamahi fakaelotó mei he loto-hohaʻá pe loto-mafasiá; kākā ʻa ha hoa mali, mātuʻa pe taki falalaʻanga; mole ʻa e ngāué pe paʻangá; fakamāuʻi taʻe-totonu ʻe he niʻihi kehé; ko e ngaahi fili ʻoku fai he ngaahi kaungāmeʻá, fānaú, pe kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí; ngaohikovia kehekehé; ngaahi fakaʻānaua ke mali pe maʻu fānau kuo ʻikai ke hokó; puke lahi pe mate vave ʻo ha ʻofaʻanga; pe ko ha ngaahi meʻa kehe.

Te mou lava fēfē nai ʻo kātakiʻi ʻa e mamahi makehe mo faʻa fakamamahi ʻoku hoko mai kiate kitautolú?

Fakafetaʻi, ʻoku maʻu e ʻamanaki leleí ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea lava foki ke hoko ʻa e ʻamanaki leleí ko e konga hoʻo moʻuí. Te u vahevahe he ʻahó ni ha tefitoʻi moʻoni ʻe fā ʻo e ʻamanaki leleí ʻoku maʻu mei he folofolá, ngaahi akonaki fakaepalōfitá, ʻaʻahi ngāue fakaetauhí, pea mo ʻeku fefaʻuhi mo e faingataʻaʻia fakaemoʻui leleí. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono ʻaonga fakalūkufua e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, ka ʻoku matuʻaki fakataautaha foki.

ʻUluakí, ʻoku ʻikai ʻuhinga e faingataʻaʻiá ʻoku ʻikai hōifua mai ʻa e ʻOtuá ki hoʻo moʻuí. ʻI he taʻu ʻe uaafe kuohilí, ne vakai atu e kau ākonga ʻa Sīsuú ki ha tangata kui ʻi he temipalé pea fehuʻi, “Lāpai, ko hai naʻe faiangahalá, [ko] e tangatá ni, pe ko ʻene mātuʻá, naʻe fanauʻi kui ai iá?”

Ne hangē ne maʻuhala ʻEne kau ākongá, ʻo hangē ko e kakai tokolahi ʻi he ʻahó ni, ko e ngaahi faingataʻa mo e mamahi kotoa ʻo e moʻuí ko e ola ia ʻo e faiangahalá. Ka naʻe tali ʻe he Fakamoʻuí, “Naʻe ʻikai fai angahala ʻa e tangatá ni, pe ko ʻene mātuʻá: ka ko e meʻa ke fakahā ʻiate ia ʻa e ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá.”2

Ko e ngāue ʻa e ʻOtuá ke fakahoko ʻetau moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá.3 Ka ʻe lava fēfe nai ʻe he ngaahi ʻahiʻahí mo e mamahí—tautautefito ki he mamahi ʻoku hoko koeʻuhí ko e ngāue taʻe-totonu ʻaki ʻe ha taha ʻene tauʻatāina ke filí4—ʻo paotoloaki e ngāue ʻa e ʻOtuá?

Naʻe fakahā ange ʻe he ʻEikí ki Heʻene kakai ʻo e fuakavá, “Kuó u fakamaʻa koe … ; kuó u fili koe mei he afi ʻo e mamahí.”5 Ko e hā pē ʻa e tupuʻanga hoʻomou ngaahi mamahí, ʻe lava ʻe hoʻomou Tamai Hēvani ʻofá ʻo fakaʻaongaʻi kinautolu ke fakamaʻa homou laumālié.6 ʻE lava ʻe he ngaahi laumālie kuo fakamaʻá ʻo fua e ngaahi kavenga ʻa e niʻihi kehé ʻi he kaungāongoʻi mo e manavaʻofa moʻoni.7 ʻOku mateuteu ʻa e ngaahi laumālie ko ia kuo nau “haʻu mei he mamahi lahi” ke nofo fiefia ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻo taʻengata, pea ʻe “holoholo ʻe he ʻOtuá ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau matá.”8

Uá, ʻoku ʻafioʻi moʻoni ʻe he Tamai Hēvaní hoʻomou mamahí. Lolotonga e ngaahi faingataʻá, ʻoku tau fakakaukau hala tokua ʻoku mamaʻo ʻa e ʻOtuá pea ʻikai tokanga mai ki heʻetau mamahí. Ne fakahaaʻi foki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e ongo ko ʻení lolotonga ha taimi faingataʻa ʻo ʻene moʻuí. ʻI hono tuku pōpula ia ʻi he Pilīsone Lipetií lolotonga ko iá naʻe tuli ha Kāingalotu ʻe lauiafe mei honau ngaahi ʻapí, naʻe feinga ʻa Siosefa ke maʻu ha mahino ʻi he lotú: “ʻE ʻOtua, ʻokú ke ʻi fē? Pea ʻoku ʻi fē ʻa e fale ʻoku ʻufiʻufi ʻa ho fufūʻangá?” Naʻá ne fakaʻosi ʻaki ʻa e tautapa ko ʻení: “Manatuʻi ʻa hoʻo kāingalotu ʻoku mamahiʻiá, ʻe homau ʻOtua.”9

Ne fakapapauʻi ʻe he tali ʻa e ʻEikí kia Siosefa mo e kakai kotoa pē ne mamahí:

“ʻE hoku foha, ke ʻi ho laumālié ʻa e melino; ʻe kiʻi fuofuoloa siʻi pē ʻa hoʻo faingataʻaʻiá pea mo hoʻo ngaahi mamahí;

“Pea ʻe toki hakeakiʻi koe ʻe he ʻOtuá ʻi ʻolunga, ʻo kapau te ke kātakiʻi ia ʻo lelei.”10

Kuo tokolahi ha Kāingalotu ne mamahi kuo nau vahevahe mai kiate au ʻenau ongoʻi e ʻofa ʻa e ʻOtuá lolotonga honau ngaahi faingataʻaʻiá. ʻOku ou manatuʻi lelei ʻeku aʻusia ʻi heʻeku fefaʻuhi mo e kanisaá ʻi he teʻeki ai ke ʻilo ʻe he kau toketaá ʻa e tupuʻanga ʻo ha mamahiʻia lahi. Naʻá ku tangutu mo hoku uaifí ke fai e meʻa angamaheni ko hono tāpuakiʻi ʻema meʻatokoni hoʻataá. Ka naʻá ku tangi pē mo pehē, “Tamai Hēvani, tokoniʻi ange muʻa au. ʻOku ou fuʻu puke lahi.” Naʻe ʻōʻōfaki au ʻi Heʻene ʻofá he sekoni ʻe 20 pe 30 hono hokó. Ne ʻikai ʻomi ha ʻuhinga ʻo ʻeku puké, ʻikai ha fakaʻilonga ʻo e ikuʻangá, pea ʻikai ha fakafiemālie mei he mamahí. Naʻá ku ongoʻi pē ʻa ʻEne ʻofa haohaoá, pea naʻe feʻunga pē ia.

ʻOku ou fakamoʻoniʻi ko ʻetau Tamai Hēvaní, ʻa ia ʻokú Ne ʻafioʻi e tō ha foʻi manupuná, ʻokú Ne ʻafioʻi hoʻomou mamahí.11

Tolú, ʻoku foaki mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa Hono mālohi fakaiviá ke tokoniʻi kimoutolu ke maʻu e mālohi ke kātakiʻi lelei hoʻomou mamahí. ʻOku lava ke maʻu e mālohi fakaivia ko ʻení ʻo fakafou ʻi Heʻene Fakaleleí.12 ʻOku ou manavasiʻi naʻa ʻoku fakakaukau ha kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí kapau pē te nau kiʻi loto-toʻa ange, te nau lavaʻi ha faʻahinga mamahi pē. Ko ha founga faingataʻa ʻeni ke moʻui ai. He ʻikai teitei lava ʻo fakatatau ho mālohi fakataimí ki he maʻuʻanga mālohi taʻe-fakangatangata ʻo e Fakamoʻuí ke fakamālohia ho laumālié.13

ʻOku akoʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻe hanga ʻe Sīsū Kalaisi ʻo “toʻo kiate ia” ʻa ʻetau ngaahi mamahí, mahamahakí, mo e ngaahi vaivaí kae lava ke Ne tokoniʻi kitautolu.14 Te mou fakaʻaongaʻi fēfē nai e mālohi ʻoku foaki ʻe Sīsū Kalaisi ke tokoniʻi mo fakamālohia kimoutolu ʻi he ngaahi taimi ʻo e mamahí? Ko e meʻa mahuʻingá ke haʻi koe ki he Fakamoʻuí ʻaki hono tauhi e ngaahi fuakava kuó ke fakahoko mo Iá. ʻOku tau fai e ngaahi fuakava ko ʻení ʻi heʻetau maʻu e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.15

Naʻe fakahoko ʻe he kakai ʻo ʻAlamaá e fuakava ʻo e papitaisó. Ne nau mamahi kimui ange ʻi he nofo pōpulá pea tapui ke nau moihū ʻi he kakaí pe lotu leʻolahi. Ka naʻa nau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá ʻi he lelei taha ne nau lavá ʻaki ʻenau tangi fakalongolongo pē ʻi honau lotó. Ko hono olá, ne nau maʻu ha mālohi fakalangi. “Naʻe fakamālohi ʻa kinautolu ʻe he ʻEikí koeʻuhí ke nau lava ʻo fua faingofua ʻa ʻenau ngaahi kavengá.”16

ʻOku fakaafe mai ʻa e Fakamoʻuí ʻi hotau kuongá ni ke “Sio pē kiate au ʻi he fakakaukau kotoa pē; ʻoua ʻe tālaʻa, ʻoua ʻe manavahē.”17 ʻI heʻetau tauhi ʻetau fuakava ʻi he sākalamēnití ke manatu maʻu pē kiate Iá, ʻokú Ne talaʻofa mai ʻe ʻiate kitautolu ʻa Hono Laumālié. ʻOku ʻomi ʻe he Laumālié ha mālohi ke tau kātekina e ngaahi faingataʻá pea fai e meʻa he ʻikai ke tau malava ʻo fai ʻiate kitautolu peé. ʻE lava ʻe he Laumālié ʻo fakamoʻui kitautolu, neongo ʻoku hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausí, “ʻE malava ke fakahoko ha niʻihi ʻo e fakamoʻuí ʻi he maama ka hokó.”18

ʻOku tāpuekina foki kitautolu ʻe he ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau fakatemipalé, ʻa ia ʻoku fakahā ai “ʻa e mālohi ʻo e anga faka-ʻOtuá.”19 Naʻá ku ʻaʻahi ki ha fefine ne mālōlō hano ʻofefine taʻu hongofulu tupu ʻi ha fakatuʻutāmaki fakalilifu, pea mālōlō hono husepānití kimui ange ʻi he kanisaá. Naʻá ku fehuʻi ange pe ʻokú ne kātekina fēfē ha mole mo e mamahi pehē. Naʻá ne talamai naʻá ne maʻu e mālohi mei he ngaahi fakapapau fakalaumālie ʻo ha fāmili taʻengatá, ne maʻu ʻi he toutou moihū ʻi he temipalé. Hangē ko ia kuo talaʻofa maí, kuo hanga ʻe he ngaahi ouau ʻi he fale ʻo e ʻEikí ʻo fakamahafu ia ʻaki e mālohi ʻo e ʻOtuá.20

Faá, fili ke fiefia he ʻaho kotoa pē. ʻOku faʻa ongoʻi ʻe kinautolu ʻoku mamahí ʻoku ʻikai ha fakafiemālie pea he ʻikai ke toe ʻosi ia. ʻOku SAI PĒ ke tau tangi.21 Ka ʻo kapau te ke faingataʻaʻia ʻi he mamahí, ʻi hoʻo fili ko ia ke tuí, te ke maʻu ai ha ʻamanaki lelei mo e fiefia.22

Hangē ko ʻení, ne u ʻaʻahi ki ha faʻē kei talavou ne lolotonga fakahoko hono faitoʻo kanisaá, naʻe fakaʻeiʻeiki ʻene malimali mai ʻi hono seá neongo e mamahí mo e ʻikai hano louʻulú. Ne u feʻiloaki foki mo ha ongomeʻa mali ne na ngāue fiefia ko ha ongo taki ʻo e toʻu tupú neongo ne ʻikai maʻu haʻana fānau. Naʻá ku ʻaʻahi ki ha fefine—ko ha kui fefine, faʻē, mo e uaifi—ʻa ia ne siʻi mālōlō ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi mei ai, ka neongo e loʻimataʻia ʻa e fāmilí ne ʻi ai e kakata mo e manatu fakafiefia.

ʻOku fakataipe ʻe he Kāingalotu faingataʻaʻiá ni ʻa e meʻa kuo akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní:

“ʻOku siʻi ha kaunga ʻa e fiefia ʻoku tau maʻú, ki he tūkunga ʻetau moʻuí mo e meʻa kotoa pē ʻoku tukutaha ai ʻetau tokangá.

“ʻI hono tukutaha ʻetau tokangá he palani ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí, pea mo Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí … te tau lava ʻo ongoʻi fiefia ʻo tatau ai pē ko e hā e meʻa ʻoku hoko—pe ʻikai ke hoko—ʻi heʻetau moʻuí.”23

ʻOku ou fakamoʻoni24 ʻoku manatuʻi ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa Hono Kāingalotu ʻoku mamahí, ʻokú Ne ʻofa mo ʻafioʻi lelei kimoutolu. ʻOku ʻafioʻi ʻe hotau Fakamoʻuí ʻa e meʻa ʻokú ke ongoʻí. “Ko e moʻoni kuó ne fuesia ʻa hotau ngaahi mamahí, ʻo ne kātakiʻi ʻetau ngaahi loto-mamahí.”25 ʻOku ou ʻiloʻi—ʻi heʻeku maʻu fakaʻaho iá26—ʻoku hanga ʻe hono tauhi e ngaahi fuakavá, ʻo fakaʻatā e mālohi ʻo e feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ke ʻomi ha mālohi pea naʻa mo e fiefia kiate kimoutolu ʻoku mamahí.

Pea kiate kimoutolu kotoa ʻoku mamahí, ʻoku ou lotua, “ʻOfa ke toki tuku kiate kimoutolu ʻe he ʻOtuá ke maʻamaʻa hoʻomou ngaahi kavengá, ʻi he fiefia ʻi hono ʻAló.”27 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.