A’an xwakli chi yo’yo rik’in k’irtesink sa’eb’ lix xik’:

Chiqajunilo laa’o nawulak chiqu li seraq’ chirix li kole’k. Qab’ihomeb’ seraq’ chirixeb’ kristiaan li neke’kole’ xyu’am us ta chanchan naq ch’a’aj raj li kole’k, ut moko naqakanab’ ta xpatz’b’al qib’, “Ma xinru raj chixb’aanunkil a’an laa’in?”

Najultiko’ we laj Ernest Shackleton re Gran Bretaña ut eb’ lix komon sa’ li jukub’ HMS Endurance, li kisub’e’ sa’ li kehil palaw aran Antartida, ut li wiib’ chihab’ ke’kana aran. Lix chaab’ilal ut lix kawilal xch’ool laj Shackleton jo’ aj jolominel kixkol xyu’ameb’ lix komon, us ta li ch’a’ajkilal ke’wan wi’.

Najultiko’ we li ch’uut Apolo 13 li ke’el sa’ ruchich’och’ re xik sa’ li po! A’b’an ink’a’ chik ke’ru chi xik xb’aan naq kipuk’e’ jun xna’aj li iq’. Xb’aan naq maak’a’ li iq’, eb’ laj astronauta ut eb’ li yookeb’ chi ilok re li k’anjel a’an ke’xyal xq’e ut ke’xkub’siheb’ li oxib’ aj astronauta chi maak’a’ ke’xk’ul.

Sachso inch’ool xb’aaneb’ li kristiaan ut eb’ li junkab’al li ke’kole’ sa’ li ninqi pleet, li k’eeb’ileb’ sa’ tz’alam malaj li neke’eelelik sa’ lix tenamiteb’, li neke’wan royb’enihom rik’in xkawileb’ xch’ool re xtenq’ankileb’ rib’ chirib’il rib’, li neke’xk’ut xchaab’ilal naq nawan li tawasiik, ut li neke’xyal xq’e chixtenq’ankileb’ li ras riitz’in chi kuyuk us tal yal jun kutanaq chik.

Ma texruuq raj laa’ex malaj laa’in chi kole’k sa’ junaq reheb’ li hoonal a’an?

Maare naq nekerab’iheb’ li seraq’ chirixeb’ li neke’kole’, lee raam naxk’e chereek’a naq wankex sa’ junaq hoonal ra anajwan maare yoo chi muxe’k eeru, maare ink’a’ ilb’ilex, maare nekextawasiik sa’ eskweel malaj sa’ lee rochoch, malaj yalaq chi k’a’ru chi na’leb’. Wankex sa’ junaq hoonal chanchan li sub’e’k sa’ palaw malaj jo’ li xyalb’al wulak sa’ li po b’ar wi’ yookex chixyalb’al eeq’e chi kole’k. Ma texkole’q ta wi’; ma texruuq chi kole’k chiru lee ch’a’ajkilal?

Lix sumenkil, a’an hehe’. Naru texkole’q. Yaal ajwi’ naq ak xexxoke’; ak xkole’ eerix—xb’aan li ak xnumsi chaq li k’a’ru yookex chixnumsinkil laa’ex ut li kinumta’ ajwi’ sa’ xb’een li yot’e’k.¹ Li Jesus kixq’ax ru li muxe’k sa’ li ruchich’och’² re xk’eeb’al eewankil moko ka’ajwi’ ta re kole’k, re b’an naq sa’ jun kutan, sa’ xk’ab’a’ a’an, toonumtaaq ut toonume’q chi uub’ej—toj reetal naq toonume’q sa’ xb’een li rahilal, li neb’a’il, li yot’e’k, ut te’jalmanq ru a’an rik’in tuqtuukilal.

Li apostol aj Pablo naxpatz’:

“Ani taajachoq qe rik’in lix rahom li Kristo? Ma li rahilal, li ch’a’ajkilal, li rahob’tesiik, li we’ej, li t’usam, li xiik’ilal malaj li kamsiik? …

“A’b’an chixjunil a’in naqaq’ax ru chi chaab’il sa’ xk’ab’a’ li kirahok qe.”³

Maare jultik eere naq li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixye a’in sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’. Kixye: “Naq neketzoleb’ li loq’laj hu … , ninwaklesi eech’ool re teetz’iib’a xtusulal chixjunil li kixyeechi’i li Qaawa’ xb’aanunkil choq’ re Israel sa’ li sumwank. Nink’oxla naq k’a’jo’ naq taasachq eech’ool!”⁴

A’ineb’ junjunq reheb’ li xchaq’al ru yeechi’ihom naqataw jo’ junkab’al. K’oxlahomaq naq li Qaawa’ yoo chixyeeb’aleb’ li aatin a’in eere—eere laa’ex li yookex chixyalb’al eeq’e chixkolb’al eeyu’am— xb’aan naq a’aneb’ choq’ eere:

Mexxuwak.⁵

Ak xwileb’ lee rahilal ut jo’kan naq xinkub’e chaq chekolb’al.⁶

Ink’a’ texinkanab’ eejunes.⁷

Lin k’ab’a’ taawanq sa’ eeb’een, ut k’eeb’ilaq xtaqlankileb’ li anjel cherix.⁸

Tinb’aanu sachb’a-ch’oolej sa’ eeyanq.⁹

Chalqex wik’in; tzolonqex wik’in; ut laa’in texinhiltasi.¹⁰

Wankin sa’ eeyanq.¹¹

Wehex chik.¹²

Rik’ineb’ li na’leb’ a’an sa’ lee k’a’uxl, nawaj aatinak rik’ineb’ li neke’reek’a naq ink’a’ neke’ru chi elk sa’ lix yalb’aleb’ xq’e chixkolb’aleb’ xyu’am xmaak li nimla rahilal xb’aan xrahob’tesihomeb’ li jalan chik. Wi yookex chixyalb’al eeq’e chi jo’ka’in, nokoyaab’ak eerik’in. Naqoyb’eni naq teeq’ax ru li sachk, li xutaan, ut li xiw, ut naqatz’aama naq, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, texnume’q chi uub’ej.

Wi numenaqex sa’ junaq muxe’k, tawasiik, malaj nat’ab’aak, maare taakanaaq sa’ eek’a’uxl naq eb’ li k’a’aq re ru a’an yal eemaak ajwi’ naq kek’ul ut naq us naq taawanq eexutaan ut raalil eech’ool xb’aaneb’. Maare xek’oxla naq:

• Xinru raj xkolb’al wib’ chiru a’an.

• Li Dios ink’a’ chik nikinixra.

• Maa’ani taarahoq we jun sutaq.

• Maak’a’ chik xk’irtesinkil lin rahob’tesinkil.

• Lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kolonel nak’anjelak reheb’ jalan, a’b’an ink’a’ wik’in laa’in.

Eb’ li k’a’uxl ut eek’ahom a’an maare kexxram chixsik’b’al eetenq’ankil rik’ineb’ lee junkab’al, lee ramiiw, laj jolominel, malaj li wankeb’ xtzolb’al, jo’kan naq eejunes nekeyal eeq’e. Wi ak xesik’ eetenq’ rik’ineb’ li nekenaweb’ ru, maare toj yookex chixyalb’al eeq’e rik’in lee xutaan malaj xkub’sinkil eewankil eejunes. Lix toch’omeb’ li na’leb’ a’in naru nakana chiru k’iila chihab’. Nekeroyb’eni naq te’elq chixjunileb’ li yib’ aj eek’ahom a’an, a’b’an maare toj maji’ nawulak li kutan a’an.

Moko yal xesik’ ta muxe’k ut maajun wa eemaakaq laa’ex, us ta laj muxunel malaj jalan chik kristiaan jalan li kixye. Naq nekenumsi rahilal, muxb’il eeru xb’aan junaq komon sa’ lee junkab’al, malaj yalaq chik yib’ aj na’leb’, moko laa’ex ta li tento teejal eek’a’uxl; moko eemaak ta a’an.

Moko tz’aj ta eeru, moko nak’os ta eewankil malaj ink’a’ ta raj nekexrahe’ jo’ kristiaan, malaj jo’ xrab’in malaj ralal li Dios, xb’aan naq jun chik kristiaan xye a’an eere.

Li Dios moko nekexril ta chi moko texril ta jo’ junaq kristiaan li tento tixmajewa. A’ yaal ta k’a’ru li xek’ul, a’an ink’a’ naxutaanak cherix chi moko naka’ch’ino’ xch’ool cherix. A’an nekexxra jo’ chanru toj maji’ nekek’e reetal. Ut teek’e reetal a’an naq teeroyb’eniheb’ lix yeechi’ihom ut teetzol xpaab’ankil naq naxye naq “jwal loq’at choq’ re [a’an].”¹³

Eb’ li k’a’aq re ru neke’uxman eere moko neke’xk’ojob’ ta anihex laa’ex. Relik chi yaal, k’ojob’anb’il anihex tz’aqal laa’ex jo’ ralal malaj xrab’in li Dios ut xb’aan lix rahom tz’aqal re ru ut li ink’a’ na’oso’ li xyo’ob’tesin chaq eere ut lix b’oqom choq’ eere naq texk’iraaq chi tz’aqal re ru.

Maare chanchan nekereek’a naq ink’a’ taaruuq, li k’iraak naru nachal jo’ jun sachb’a-ch’oolej rik’in xwankil lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo, li kiwakli wi’chik rik’in “k’irtesink sa’eb’ lix xik’.”¹⁴

Li qaKolonel aj uxtaan, li kinumta sa’ xb’een li aak’ab’ ut li yib’ ru aj na’leb’, wan xwankil re xyiib’ankil chixjunil li k’a’ru ink’a’ us, a’an jun yaal li naxk’e xyu’ameb’ li majewanb’ileb’ xb’aaneb’ jalan chik kristiaan.¹⁵

Chenawaq naq li Kolonel xkub’e rub’el chixjunil li k’a’aq re ru, jo’ ajwi’ li nekek’ul. Xb’aan a’an, a’an naxnaw chi tz’aqal re ru chan ru li xiw ut li xutaan nekereek’a, jo’ ajwi’ li junaatalil ut li yot’e’k.¹⁶ Chalen chaq xchamal li rahilal kixk’ul sa’ xtojb’al rix li maak, li Kolonel naxk’e eere li yo’onihom xesach raj chi junelik, li metz’ew maajo’q’e raj xek’oxla naq teek’ul, ut li k’irtesink maajun wa xek’oxla naq taachalq.

Maak’a’ xna’aj li tawasink—sa’ tib’elej, sa’ li sumalil, sa’ k’a’uxleb’aal, malaj rik’in aatin—sa’eb’ li junkab’al, tenamit, malaj wanjik. Maak’a’ junaq xyaalal naq junaq ixaqilb’ej, junaq alalb’ej, malaj junaq b’eelomej taatawasiiq. Maa’ani, sa’ junaq tenamit malaj wanjik, tixpatz’ ta raj naq taatawasiiq malaj taamuxe’q xb’aan junaq chik kristiaan malaj xb’aan junaq chik ak nim malaj kaw xmetz’ew.

Li neke’tawasin ut neke’xyal xmuqb’al lix maak naru neke’xmuq rib’ junpaataq. A’b’an li Qaawa’, li naril chixjunil, naxnaw li k’a’ru naqab’aanu, naqak’oxla, ut li rajom li qaam.¹⁷ A’an jun Dios re tiikilal, ut lix tiikilal taak’eemanq chi k’anjelank.¹⁸

Li Qaawa’ a’an ajwi’ jun Dios aj uxtaan rik’ineb’ li neke’xjal xk’a’uxl chi anchaleb’ xch’ool. Li neke’muxuk—li maare ke’muxe’ ru ajwi’ junxil—li neke’xch’olob’ ut neke’xkanab’ xmaak ut neke’xyal xq’e chixb’aanunkil chixjunil li naru chiruheb’ re xtuqub’ankil lix wanjikeb’, te’ruuq chi kuye’k xmaak sa’ xk’ab’a’ lix wankil lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kristo.

Choq’ reheb’ li neke’raqe’ aatin chirix chi ink’a’ tiik, li q’ajkamunk choq’ reheb’ li neke’q’aab’ank toj taawulaq. A’b’an neke’osob’tesiik ajwi’ a’an sa’ xk’ab’a’ li rahilal kixnumsi li Kolonel ut te’xnaw naq sa’ xraqik toj taanumtaaq ajwi’ li yaal.

A’b’an li neke’tawasin li ink’e’ neke’xjal xk’a’uxl te’xaqliiq chiru li Qaawa’ re te’xch’olob’ li maa’usilal ke’xb’aanu.

Li Qaawa’ naxch’olob’ chi saqen ru naq wan xtojb’a-maak li majewank chi yalaq chan ru: “A’b’an ani taaluktesinq xch’ool junaq reheb’ li kok’ a’in … jwal us raj choq’ re naq taat’uyub’aaq chi xkux junaq xpekul li ke’leb’ li neke’xsurisi eb’ li b’uur, ut taasub’e’q sa’ xchamal li palaw.”¹⁹

Ex raarookil wamiiw li nekextawasiik chi tz’aqal—ut yalaq chik ani naxk’ul rahilal sa’ li yu’am a’in moko tiik ta—laa’ex naru neketikib’ jun ak’ yu’am. Sa’ Getsemani ut sa’ li Kalvario, li Jesus “kixk’ul sa’ xb’een … chixjunil li rahil ch’oolejil li xk’ulman aawik’in laa’at ut wik’in laa’in,”²⁰ ut kinumta sa’ xb’een chixjunil. Chi teetokeb’ lix tel, li Kolonel naxyeechi’i eere li maatan re k’iraak. Rik’in kawil ch’oolej, kuyum, ut tiikilal chirix a’an, chi seeb’ texruuq chixk’ulb’al li maatan a’in chi tz’aqal re ru. Naru neketz’eqtaana lee rahilal ut naru nekekanab’ rub’el roq’ a’an.

Lee Kolonel kixye, “Laj elq’ ka’ajwi’ elq’ak, kamsink ut sachok naraj naq nachalk: Laa’in xinchalk re naq [taawanq eeyu’am] ut taawanq chi numtajenaq.”²¹ Laa’ex li nekexkole’, naru nekexk’ira ut naru nekepaab’ naq rik’in lix wankilal ut li rusilal li Jesukristo texnumtaaq ut texnume’q chi uub’ej.

Li Jesus naxyiib’ tz’aqal li chanchan naq ink’a’ chik naru. Kik’ulun arin re xb’aanunkil li chanchan naq ink’a’ naru, li chanchan naq ink’a’ naru natoje’, re xk’irtesinkileb’ li ra wankeb’, re xb’aanunkil li k’a’ru tiik, re xyeechi’inkil li chanchan naq ch’a’aj.²² Ut naxnaw tz’aqal xb’aanunkil a’an. Chi yaal naq a’an tz’aqal re ru chixb’aanunkil a’an. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, laj K’irtesinel qe, amen.

Re xtawb’al xkomon chik, chi’ilmanq “Abuso o maltrato” sa’ Ayuda para la vida sa’ ChurchofJesusChrist.org ut sa’ li aplicacion Biblioteca del Evangelio.