Hisitōlia ʻo e Siasí
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá


“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá”

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá

Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko ha tohi folofola ia ʻoku tohi ai ʻa e ngaahi fakahā naʻe foaki kia Siosefa Sāmita pea mo e niʻihi ne nau hokohoko atu ‘i hono tuʻá ko e Palesiteni ʻo e Siasí. Naʻe ʻuluaki feinga ʻa e Siasí ke fakatahatahaʻi mo pulusi ʻa e ngaahi fakahā kia Siosefa Sāmitá ʻi he 1833, ka naʻe hanga ʻe hano ʻohofia ʻe he kau fakatangá ʻo fakahohaʻasi hono pulusi ʻo e ʻuluaki fakatahatahaʻi ko iá, ʻa ia naʻe ui ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. Hili ha meimei taʻu ʻe taha mei ai, naʻe toe kamata ʻe Siosefa Sāmita mo e kau taki kehé hono teuteuʻi ʻo e ngaahi fakahaá ke pulusí.1 Naʻe vaheʻi ʻe he Fakataha Alēlea Māʻolunga ʻi Ketilaní ha kōmiti naʻe kau ki ai ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí pea mo e Tokoni Palesiteni ʻo e Siasí ke fakatahatahaʻi ʻa e “ngaahi meʻa ʻo e tokāteline ʻo Sīsū Kalaisí” mei he ngaahi fakahā naʻe foaki kia Siosefa Sāmitá ki ha “tohi ʻo e ngaahi fuakavá.”2 Naʻe pulusi ʻe he kōmití ʻa e tohi ko ʻení ʻi he 1835 pea ui ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava ʻo e Siasi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻe hikinimaʻi ʻe ha fakataha lahi ʻa e Siasí ke tali ʻa e tohi ko ʻení “ko ha fono ki he siasí” pea mo ha “tuʻutuʻuni ʻi he tui mo e ngāue.”3

ʻĪmisi
Peesi talamuʻaki ʻo e pulusinga ʻi he 1835 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá

Peesi talamuʻaki ʻo e pulusinga ʻi he 1835 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

Naʻe tānaki atu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ki he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú ʻi ha ngaahi founga lahi: naʻe fakakau ʻe he kōmití ha ngaahi fakahā lahi naʻe ʻikai fakakau ʻi he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, teuteuʻi mo tānaki atu he ngaahi lea ki he tui fakalotú, pea mo fakafeʻiloaki ha ngaahi fakatonutonu iiki ki he fakamatalá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he hingoa Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa e ongo vahevahe ʻo e tohí. Ko e ʻuluakí, “ʻi he tokāteline ʻo e siasí,” naʻe kau ai ʻa e ngaahi lea fekauʻaki mo e tui fakalotú ʻa ia naʻe ʻiloa kimui ko e “Lectures on Faith.”4 Ko hono uá, ʻa e “Ngaahi Fuakava mo e Ngaahi Fekau ʻa e ʻEikí,” naʻe ʻi ai e ngaahi fakahaá. Naʻe fakalahi ʻa e tohí mei he “ngaahi vahe” ʻe 65 ʻi he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú ki he “ngaahi vahe” ʻe 103 ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.5

ʻI he ngaahi pulusinga naʻe muimui atu aí, ne nau takitaha fakafeʻiloaki ha ngaahi liliu ki hono fokotuʻutuʻu ʻo e tohí pea fakakau atu mo e ngaahi fakahā kehe. ʻI Nāvū, naʻe tokangaʻi ʻe Siosefa Sāmita ha pulusinga naʻe tānaki atu ki ai ha ngaahi vahe foʻou pea naʻe pulusi ia ʻi he hili siʻi pē ʻo ʻene pekia ʻi he 1844.6 Naʻe vakai ʻa e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Ua ʻi Pilitāniá ki hono fie maʻu ke maʻu ʻe he Kāingalotu ʻi Pilitāniá ʻa e ngaahi fakahaá pea teuteuʻi ai ha pulusinga ʻi ʻIulope ke ngāue ʻaki ki ha fonua muli ʻo makatuʻunga ʻi he pulusinga ʻo e 1844 ʻi Nāvuú. Naʻe fakanaunauʻi ʻe he ngaahi pulusinga ʻi Nāvuú mo ʻIulopé ha ngaahi tatau maʻá e kāingalotú ʻi he tupulaki ʻa e Siasí, ka ʻi he 1870 tupú, naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻa ʻOasoni Palati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ke fakatonutonu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Naʻe vahevaheʻi ʻe he pulusinga ʻo e 1876 ʻa e vahe takitaha ki ha ngaahi veesi pea tānaki atu mo ha ngaahi vahe foʻou ʻe 26, kau ai ha fakahā ki he mali fakasilesitialé, ko ha fakamatala ʻa Siosefa Sāmita pea mo ʻŌliva Kautele ki heʻena mata-meʻa-hā-mai kia ʻIlaisiā ʻi he Temipale Ketilaní, kikite ʻa Siosefa ki he taú, pea mo e ngaahi konga mei heʻene ngaahi faitohi mei he Fale Fakapōpula ʻi Lipetií.7

ʻI he senituli 20 naʻe fakaikiiki mo fakaleleiʻi ha pulusinga ʻe tolu ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Naʻe toʻo ʻe he pulusinga ʻo e 1921 ʻa e Lectures on Faith.8 ʻI he pulusinga ʻo e 1981 naʻe fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi ʻuluʻi vahé, fakafehokotaki e ngaahi veesi folofolá ki ha ngaahi tohi folofola kehe, pea tānaki atu mo ha ngaahi meʻa foʻou, ʻo kau ai ʻa e mata-meʻa-hā-mai ʻa Siosefa F. Sāmita ʻi he 1918 ki he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié pea mo e fakahā fakamuimuitaha he taimi ko iá ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ki hono fakaʻatā ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kotoa ʻo e kakai tangata taau mo feʻunga ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻo tatau ai pē pe ko e hā honau matakalí.9 ʻI he ʻalu pē ʻa e taimí, naʻe toe tānaki mai ha ngaahi fakamatala, pea ʻi he 2013, naʻe pulusi ai ʻe he Siasí ha pulusinga foʻou ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá fakataha mo ha ngaahi talateu fakahisitōlia ʻoku tonu angé maʻá e ngaahi vahe lahi.10

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Book of Commandments (Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú), Lectures on Theology (“Lectures on Faith”) [Ngaahi Lea ki he Tui Fakalotú (“Ngaahi Lea ʻi he Tuí)], Revelations of Joseph Smith (Ngaahi Fakahā ʻa Siosefa Sāmitá)