Hisitōlia ʻo e Siasí
Temipale Ketilaní


“Temipale Ketilaní,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Temipale Ketilaní”

Temipale Ketilaní

Naʻe fekau ʻe he ʻEikí e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ha fakahā ʻi ʻAokosi 1833 ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ke “kamata ha ngāue ʻa ia ko hono palani mo teuteuʻi ha kamataʻanga mo e tuʻunga ki he kolo ʻo e siteiki ʻo Saioné, ʻi heni ʻi he fonua ko Ketilaní, ʻo kamata ʻi hoku falé.”1 ʻI he taʻu ʻe tolu ka hokó, naʻe fakatapui ʻe he Kāingalotú honau taimí mo e talēnití ke langa e Fale ʻo e ʻEikí ʻa ia ne ʻiloa kimui ange ko e Temipale Ketilaní.2

ʻĪmisi
Ko ha laʻitā kimuʻa ʻo e Temipale Ketilaní

Ko ha laʻitā kimuʻa ʻo e Temipale Ketilaní.

Naʻe mamata ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluaki ʻi he taimi ko iá—ʻa Siosefa Sāmita, Sitenei Likitoni, mo Feletiliki G. Uiliamisi—ki he falé ʻi ha mata meʻa-hā-mai ʻi he 1833 pea nau tokangaʻi hono fakatoka e fakavaʻe ʻo e temipalé ʻi ha ouau naʻe fakahoko he ʻaho 23  ʻo Siulaí. Naʻe fokotuʻu mai ʻe he fakahaá ke fute ʻe 55 maokupu pea fute ʻe 65 lōloa mo ha loki fakatahaʻanga he fungavaka ʻuluakí ki hono fakahoko e sākalamēnití, malangá, ʻaukaí, mo e lotú, pea mo ha holo lahi ʻe taha ʻi he fungavaka hono uá ki ha akoʻanga ʻo e kaumātuʻá. Naʻe fakatatau ʻa e tafaʻaki ki tuʻá mo e founga langa Palotisani ʻo Niu ʻIngilaní, ka naʻe ʻi ai ha ngaahi meʻa makehe ʻi he tafaʻaki ki lotó, tautautefito ki hono fokotuʻutuʻu ʻo ha tuʻunga malanga ʻe ua ʻoku tuʻunga ʻe fā ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e loki fakatahaʻangá ko ha nofoʻanga ʻo e kau palesitenisī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. 3

ʻĪmisi
Tā ʻo e ongo tuʻunga malanga ʻi he holo fakatahaʻanga he fungavaka ua ʻo e Temipale Ketilaní

Tā ʻo e ongo tuʻunga malanga ʻi he holo fakatahaʻanga he fungavaka ua ʻo e Temipale Ketilaní

Naʻe ʻomi ha maka mei ha keliʻanga maka lahe ʻi ha maile siʻi mei he temipalé ki he ngaahi holisi ʻo e temipalé, pea maʻu e papa ki he konga ki lotó mei he fahiʻanga papa ne langa pea fakalele ʻi he ngāue fakatapui ʻa e Kāingalotú. Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ha kau tufunga taukei, kau ai ʻa Sēkope Pamu, Tulūmeni ʻEniseli, mo Pilikihami ʻIongi, ʻenau ngāue fakameaʻá ke fakamatamataleleiʻi e falé. Naʻe tānaki ʻe he fānaú e ʻū naunau ngaohi kai mafahifahi kuo liʻaki ne ngaohi mei he ʻumeá mo e maká ke fio fakataha mo e palasitā ke fakaʻaongaʻi ki he tafaʻaki ki tuʻa ʻo e temipalé.4

ʻI he meimei ʻosi e temipalé, ne fakataha ʻa Siosefa Sāmita mo e kau tangata ʻo e Siasí kuo fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻi Sānuali mo Fēpuelí, ke teuteu ki he fakatapuí. Naʻe fakataha mai ʻa e kau tangatá ʻo lotu fakataha, aʻusia ha ngaahi fakahā fakalaumālie, maʻu e sākalamēnití, mo kau atu ki ha ngaahi ngāue toputapu, ʻo kau ai e ouau fufulú mo e paní. ʻI he ʻaho 21 ʻo Sānuali, 1836 , naʻe aʻusia ʻe Siosefa Sāmita ha meʻa-hā-mai ʻo e nāunau fakasilesitialé ʻa ia ʻoku hā he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137.

Naʻe fakataha e Kāingalotú he ʻaho 27  ʻo Māʻasi, 1836, ki hono fakatapui ʻo e temipalé. Naʻe maʻu ʻe he Kāingalotú e sākalamēnití mo fanongo ki ha ngaahi malanga. Naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ha lotu fakatapui naʻá ne maʻu ʻi he fakahā (ko e TF 109 he taimi ní), pea hoko atu ki he Kalanga Hōsana ʻa e Kāingalotú mo hono hivaʻi ʻo e “Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá,” ko ha himi ne faʻu ʻe Uiliami W. Felipisi ki he polokalamá. Ne hoko e lotu fakatapuí, Kalanga Hōsaná, mo e himi ʻa Felipisí ko ha ngaahi meʻa pau ia ke fai ʻi he ngaahi fakatapui kotoa ʻo e ngaahi temipale ʻo e Siasí ne hoko atu aí.5

Hili e ouau fakatapuí pea ʻi he ngaahi fakataha he ngaahi uike ne hoko atu aí, ne aʻusia ʻe he Kāingalotu ʻo e Siasí ha taumalingi lahi mai ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní mo ha ngaahi meʻa fakalaumālie fakaofo ʻi loto ʻi he temipalé, ʻa ia ne fakahoko ai ha talaʻofa ʻi he ngaahi fakahā kimuʻá, ʻe “fakakoloa” ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ʻaki ha “mālohi mei ʻolunga.”6 Ko e mahuʻinga tahá, ko ha mata meʻa-hā-mai kia Sīsū Kalaisi mo ha kau palōfita lahi ʻo e Fuakava Motuʻá naʻe mamata ki ai ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele kuo nau kamata hono tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí mo fakafoki kakato mai e mālohi faisilá.7

Naʻe hoko e temipalé ko ha senitā ʻo e moihū, ko ha faiʻanga lotu, mo ha fakatahaʻanga ʻaukai maʻá e Kāingalotu Ketilaní. Naʻe fakataha mai e kau taki ʻo e Siasí mo e kau faifekaú ke ako ha ngaahi kaveinga ʻo kau ai e laukongá, tohí, hisitōliá, mo e siokālafí. Naʻe fakahoko ʻi he temipalé ʻa e fakataha fakaʻosi ʻo e Akoʻanga ʻa e Kau Palōfitá (ne toe ui foki ko e Akoʻanga ʻo e Kaumātuʻá) ʻi Ketilaní.8

Hili ha taʻu ʻe taha mei hono fakatapui ʻo e temipalé, ne uesia e Kāingalotu ʻi Ketilaní ʻe ha palopalema fakapaʻanga.9 ʻI haʻanau ʻita ki he kau taki ʻo e Siasí, naʻe feinga ai ha kulupu naʻe taki ʻe ha taha angatuʻu ko Uāleni Peilisi, ke puke ʻa e falé. Hili ha ngaahi māhina mei ai, ne feinga ha tokotaha ke tutu e falé. Ne iku e ngaahi fakamanamana ki ha fetāʻakí mo e ngaahi faingataʻa kehé, ke mavahe ai e kau taki ʻo e Siasí mo ha Kāingalotu tokolahi mei ʻOhaiō ki Hihifo Mamaʻo, Mīsuli. Ko e niʻihi tokosiʻi ʻo e Kāingalotú ne kei nofo ʻi Ketilaní, naʻa nau hokohoko atu ke moihū mo fakataha ʻi he temipalé.10

Hili e pekia ʻa Siosefa Sāmita ʻi he 1844, ne kau atu e tokolahi taha ʻo e kāingalotu ʻi Ketilaní ki ha “Kautaha Foʻou,” ko ha liliu naʻe faifai pea hoko ko e Fokotuʻutuʻu Foʻou ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻa ia ne tataki ʻe he foha ʻo Siosefa ko Siosefa Sāmita ko e III. ʻI he 1880, naʻe pehē ʻe ha fakamaauʻanga ʻoku maʻu ʻe he kau ʻea-hoko ʻo Siosefa Sāmitá ʻa e totonu ki he falé, pea hili ha taʻu ʻe uofulu mei ai, naʻe maʻu ia ʻe he Siasi RLDS (kimui ange ko e Komiunitī ʻo Kalaisí) ‘i hano ʻeke fakalao ke hokohoko atu ʻenau fakaʻaongaʻí (ʻoku ʻiloa ko e maʻu fakaʻaufuli). Talu mei ai mo hono tokangaʻi ʻe he Komiunitī ʻo Kalaisí ʻa e falé.11

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Revelation, 2 August 1833–B [DC 94],” ʻi he Revelation Book 2, 64–65, josephsmithpapers.org; vakai foki, Tokāteline moe Ngaahi Fuakava 94:1.

  2. Ko e hingoa fakaʻofisiale ʻo e temipalé ko e Fale ʻo e ʻEikí; naʻe toe ui foki ʻe Siosefa Sāmita mo e Kāingalotu kehé ʻa e Fale ʻo e ʻEikí ʻi Ketilaní ko e “Falelotú” pea, ʻi he ngaahi taimi ʻe niʻihi, ko e “temipalé.” Vakai, “House of the Lord,” josephsmithpapers.org.

  3. Keith W. Perkins and Mark L. Staker, “Kirtland, Ohio, 1831–1838,” ʻi he Brandon S. Plewe, ed., Mapping Mormonism: An Atlas of Latter-day Saint History (Provo, Utah: Brigham Young University Press, 2012), 31.

  4. ʻOku ʻikai ha fakamatala fakahisitōlia kimuʻa ʻokú ne fakamatalaʻi hano fahi ʻe he Kāingalotú e meʻa ngaohi kai maká ʻo taumuʻa ke teuteuʻi ʻaki e ngaahi holisí. Mahalo ne hoko e feinga ʻa e fānaú ke tānaki e meʻa ngaohi kai maka ne liʻakí ko e tupuʻanga ʻo e talanoa faʻufaʻu ko ʻeni kimui ní. Mark Lyman Staker, Hearken, O Ye People: The Historical Setting of Joseph Smith’s Ohio Revelations (Salt Lake City: Greg Kofford Books, 2009), 437.

  5. Vakai, Ngaahi Tefitó: Ngaahi Fakatapui mo e Lotu Fakatapui ʻo e Temipalé, Ngaahi Fakataha Molumalú.

  6. “Revelation, 1 June 1833 [DC 95],” in Revelation Book 2, 59–60, josephsmithpapers.org; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:8; vakai foki ki he Ngaahi Tefito: Fakakoloaʻi ʻaki e Mālohí, Silá.

  7. Visions, 3 April 1836 [DC 110],” josephsmithpapers.org; vakai foki, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110.

  8. Vakai, Tefito: Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá.

  9. Vakai, Tefito: Sosaieti Malu ʻo Ketilaní.

  10. David J. Howlett, Kirtland Temple: The Biography of a Shared Mormon Sacred Space (Urbana: University of Illinois Press, 2014), 29–33.

  11. Howlett, Kirtland Temple, 39–47.