Hisitōlia ʻo e Siasí
ʻEmeline B. Uele


“ʻEmeline B. Uele,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“ʻEmeline B. Uele”

ʻEmeline B. Uele

Naʻe fāʻeleʻi ʻa ʻEmeline Pelenisī Utiuooti ʻi Pitasami, Masasūseti, ʻi he 1828, naʻá ne fakahaaʻi ʻi he konga kimuʻa ʻo ʻene akó haʻane talēniti ʻi he faʻu tohí. ʻI hono taʻu 14 nai, ne kau ʻene faʻeé mo hono ongo tokoua īkí ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Ne fefaʻuhi ʻa ʻEmeline mo ʻene fili pē ʻaʻaná pe te ne muimui nai ʻiate kinautolu. Naʻá ne manavasiʻi ʻi he fakafepaki mālohi ne hoko ʻi hono koló ki he Siasí ka nae tohoakiʻi ʻene tokangá ki he pōpoaki ʻo e Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. Naʻá ne fili ke papitaiso ia ʻi ha kiʻi vaitafe ʻaisi ʻi Māʻasi ʻo e 1842.1 Hili e fakaʻosi e feinga ako ʻa ʻEmeliné peá ne faiako ʻi ha teemi ʻe tahá,naʻá ne mali mo Sēmisi Havi Hālisi peá ne hiki mo e fāmili Hālisí ki Nāvū. ʻI he taimi naʻá ne hifo ai mei he vaka sitimá ki Nāvū ʻi Mē 1844, naʻe ʻi ai ʻa Siosefa Sāmita ke talitali ʻa e kau tūʻuta foʻou maí. Naʻá ne tohi kimui ʻo pehē, “Ko meʻa pē ʻe taha naʻá ne ʻomi ha fiefia lahi kiate aú, ko ʻeku mamata ki he Palōfita ʻa e ʻOtuá.”2

ʻĪmisi
tā valivali ʻo ʻEmeline B. Uelé

Tā ʻo ʻEmeline B. Uele.

Naʻe ʻahiʻahiʻi mamahi e tukupā mo e ivi ʻo ʻEmeliné ʻi he ngaahi māhina siʻi ne hoko aí: ne fakapoongi ʻa Siosefa Sāmita, ne ʻikai ke toe tui ʻa e fāmili Hālisí ki he Siasí, ne mate ʻa ʻene ʻuluaki fānaú hili ha taimi nounou pē mei hono fāʻeleʻi maí, pea naʻe mavahe ʻa hono husepāniti ko Sēmisí mei Nāvū ke kumi ngāue pea ʻikai ke ne toe foki mai. Naʻe tokoniʻi ʻa ʻEmeline ʻe he Kāingalotu Nāvuú, tautautefito ki he fāmili ʻo Niueli K. mo ʻIlisapeti ʻAna Uitenií. ʻI he 1845, naʻe silaʻi ia ko e taha ʻo e ngaahi uaifi tokolahi ʻo Niuelí, peá ne fononga ʻi he ngaahi potu tokaleleí mo e fāmili Uitenií. Ka neongo iá, naʻe mate ʻa Niueli ʻi he 1850, ko e tamai ia ʻa e ongo ʻofefine motuʻa taha ʻa ʻEmeliné. Naʻe fakahā ʻe ʻEmeline ʻene laumālie tauʻatāiná ʻi heʻene kole mali pea mali mo Taniela H. Uelé (ne hoko kimui ko e tokoni kia Pilikihami ʻIongi ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí) ʻo ne hoko ai ko e uaifi fika tolu ʻo hono ngaahi uaifi tokolahí.3 Naʻá na maʻu ha fānau fefine ʻe toko tolu. Naʻá ne hiki ʻi heʻene tohinoá ʻa e ngaahi faingataʻa ʻo e nofomali tokolahi ki ha husepāniti ne ʻi ai hano ngaahi fatongia fakapuleʻanga mo fakasiasi ne fakamoleki lahi ki ai hono taimí.

ʻI he 1873, hili ha ngaahi taʻu ʻo e tauhi ʻe ʻEmeline ʻa hono fāmilí, naʻá ne ha ngāue maʻuʻanga moʻui ʻi he faiongoongó ʻi heʻene fakahū ha fakamatala ki he nusipepa ne toki fokotuʻu ko e Womanʻs Exponent. ʻI he 1875 naʻá ne hoko ko ha tokoni ʻētita ki he Exponent pea naʻe ʻikai fuoloa kuó ne hoko ko e pule ʻētita. ʻI he taʻu ʻe fāngofulu mā fā ʻo e ngāue ʻa ʻEmeline ʻi he Exponent, ʻo ne pulusi ʻa e ngaahi fakamatala fakaʻētitá, ngaahi ongoongó, māú, mo e ngaahi piokalafi ʻo ha kau fafine tokolahi, naʻá ne fakalotoa ai ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí mo e kau fafine ʻo e ngaahi tui fakalotu kehé, ʻo paotoloaki ai e ngaahi ngāue fakapuleʻangá mo e fakalotú fakatouʻosi. Naʻá ne pulusi foki ʻene ngaahi maau ne fakatahatahaʻí ʻi ha voliume naʻe ui ko e Musings and Memories.

ʻI he ngāue ʻa ʻEmeline ʻi he Exponent, naʻá ne maheni lelei ai mo e kau taki ʻo e Fineʻofá, Kautaha Mutuale Fakalakalaka ʻa e Kakai Fefine Kei Talavoú, mo e Palaimelí. Naʻá ne fononga fakataha mo kinautolu ʻi he kotoa ʻo e vahefonuá, ʻo akonakiʻi mo akoʻi ʻa e kau taki fakalotofonuá. ʻI he 1876, naʻe ui ia ʻe Pilikihami ʻIongi ke ne tataki ha polokalama tauhiʻanga kēleni ʻa e Siasí fakaemāmani lahi.4 Naʻá ne tōtōivi foki ʻi he kau ki he feinga fakafonua ke maʻu ha totonu ʻa e kakai fefiné ke kau ki he fili fakapuleʻangá, ʻo ne fokotuʻu ai ha ngaahi vā fetuʻutaki mo e kau taki hangē ko Sūsana B. ʻAnitoní mo ʻIlisapeti Keti Sitenitoní. Naʻá ne fengāueʻaki mo e Ngaahi Kōsilio Fakafonua mo Fakavahaʻapuleʻanga ʻa e Kakai Fafiné, ʻo ne fakafofongaʻi ai e ngaahi kautaha ʻa e kakai fefine mei he Hihifó.5 Lolotonga ʻene ngāue fakapuleʻangá, naʻá ne fetaulaki ai mo e kau palesiteni ʻe 6 ʻo e ʻIunaiteti Siteití.6 Naʻe tohi ʻe ʻEmeline ʻi heʻene tohinoá ʻi he 1878 ʻo pehē, “ʻOku ou fakaʻamu ke fai e meʻa kotoa pē ʻi hoku mālohí ke tokoni ki hono hiki hake e tūkunga ʻo hoku kakaí, tautautefito ki he houʻeiki fafiné.”7

Hili hono fokotuʻu ʻo e poate lahi ʻa e Fineʻofá ʻi he 1880, ne hoko ʻa ʻEmeline ko ha sekelitali ki ha kau palesitenisī kehekehe ʻe toko tolu. ʻI he 1910 naʻe ui ia ke ne hoko ko e Palesiteni Lahi hono nima ʻa e Fineʻofá, pea ʻi he 1913, ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa Uelé, naʻe fokotuʻu ʻe he poate lahi ʻo e Fineʻofá ʻa e moto “ʻoku ʻikai fakaʻau ʻo ngata ʻa e ʻofá.”8 Naʻe hoko ʻa ʻEmeline ko e palesiteni ʻo aʻu ki ha taimi nounou kimuʻa peá ne mālōlō ʻi he 1921.

ʻĪmisi
tā valivali ʻo ʻEmeline B. Uelé

Tā ʻo ʻEmeline B. Uelé ʻi he konga kimui ʻo ʻene moʻuí.

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Fineʻofá, Young Women Organizations, Palaimeli, ʻŪ Nusipepa ʻa e Siasí, Women’s Suffrage

Ngaahi Fakamatalá

  1. Emmeline B. Wells travel diary 1885–1886, Dec. 18, 1885, L. Tom Perry Special Collections, Harold B. Lee Library, Brigham Young University, Provo, Utah.

  2. Emmeline B. Wells, in “Joseph Smith, the Prophet,” Young Woman’s Journal, vol. 16, no. 12 (Dec. 1905), 555.

  3. Emmeline B. Whitney [Wells] letter to Daniel Wells, Mar. 4, 1852, Daniel H. Wells Papers, Church History Library, Salt Lake City.

  4. Emmeline B. Wells, “The Mission of Saving Grain,” Relief Society Magazine, vol. 2, no. 2 (Feb. 1915), 47.

  5. Emmeline B. Wells, “A Glimpse of Washington: The Woman’s National Council,” Woman’s Exponent, vol 19, no. 17 (Mar. 1, 1891), 132–33; see also Jill Mulvay Derr, Carol Cornwall Madsen, Kate Holbrook, and Matthew J. Grow, eds., The First Fifty Years of Relief Society: Key Documents in Latter-day Saint Women’s History (Salt Lake City: Church Historian’s Press, 2016), 579–88.

  6. Ne fetaulaki ʻa ʻEmeline fakataha mo hono husepāniti ko Taniela H. Uelé, mo ʻIulisisi S. Kalanite mo Sēmisi A. Kāfila ʻi he 1875 (ko e taʻu ia ʻe 5 kimuʻa pea fili ʻa Kāfila ki he palesitenisī ʻo e ʻIunaiteti Siteití). Ne ʻi ai ha ngaahi fakataha angamaheni ʻa ʻEmeline mo Lutafooti B. Heisi ʻi he 1879, mo Kolova Kilivileni ʻi he 1886, pea mo Tiatoa Luseveti ʻi he 1902, pea ʻi he 1919 ne ʻaʻahi kiate ia ʻa Utilou Uilisoni ke fakamālō ange ʻi heʻene poupou ki he ngaahi feinga ʻi he taú lolotonga e ʻUluaki Tau Lahi ʻa Māmaní. Naʻá ne ʻalu foki ki he fakanofo ʻo Viliami Makinilií ʻi he 1901.

  7. Emmeline B. Wells diary, January 4, 1878, L. Tom Perry Special Collections, Harold B. Lee Library, Brigham Young University, Provo, Utah.

  8. Relief Society General Board Minutes, 1842–2007, July 3, 1913, Church History Library, Salt Lake City; Jill Mulvay Derr, Janath Russell Cannon, and Maureen Ursenbach Beecher, Women of Covenant: The Story of Relief Society (Salt Lake City: Deseret Book, 1992), 194.