2015
ʻOku ʻIkai ko ha Angahala ʻa e Vaivai
ʻEpeleli 2015


ʻOku ʻIkai ko ha Angahala ʻke Vaivaí

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, USA.

ʻOku ʻikai ko ha angahala ʻa hotau ngaahi ngataʻangá mo e ongoʻi taʻe-tāú pea ʻoku ʻikai ke nau taʻofi kitautolu mei he maʻá mo e moʻui taau mo e Laumālié.

ʻOku ou taau moʻoni nai ke hū ki he fale ʻo e ʻOtuá? Te u lava fēfē kapau ʻoku ʻikai ke u haohaoa?

ʻE lava moʻoni nai ʻe he ʻOtuá ke ngaohi hoku vaivaí ko hoku mālohinga? Kuó u ʻaukai mo lotu ʻi ha ngaahi ʻaho lahi ke toʻo atu ʻa e palopalemá ni meiate au, ka ʻoku hangē ʻoku ʻikai ha liliú.”

“Naʻá ku moʻui ʻaki maʻu pē ʻa e ongoongoleleí ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻo laka ange ʻi ha toe taimi ʻi heʻeku moʻuí, ka kuo teʻeki ai ke u fakatokangaʻi lahi ange ʻeku ngaahi tōnounoú. Ko e hā, ne u faʻa ongoʻi loto lavea ai ʻi he taimi naʻá ku fiefia aí?”

ʻI heʻetau fakakaukau ki he faʻahinga fehuʻi peheé, ʻoku fuʻu mahuʻinga ke mahino neongo ʻoku taki kitautolu ʻe he angahalá ke tau mamaʻo mei he ʻOtuá, ka ʻe lava moʻoni ʻe he vaivaí, ke taki kitautolu kiate Ia.

ʻĪmisi
composite of 2 photo's of different landscapes

Faitaaʻi ʻe he iStock/Thinkstock

Ko hono fakafaikehekeheʻi ʻo e Angahalá mo e Vaivaiʻangá

ʻOku tau angamaheni ʻaki ke fakakaukau ki he angahalá mo e vaivaí ko ha ongo mele kehekehe ʻi he tupenu ʻo hotau laumālié, ko ha ongo maumaufono ʻoku kehekehe hono mamafá. Ka ʻoku pehē ʻe he folofolá ʻoku kehekehe moʻoni ʻa e angahalá mo e vaivaí, fie maʻu ki ai ha ngaahi faitoʻo kehekehe, mo malava ke maʻu ai ha ngaahi ola kehekehe.

Ko hotau tokolahi tahá ʻoku tau maheni ange mo e angahalá ʻi he meʻa ʻoku tau lava ke fakahaá, ka tau vakaiʻi: Ko e angahalá ko e fili ke talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pe ko e angatuʻu ki he Maama ʻa Kalaisi ʻoku ʻiate kitautolú. Ko e angahalá ko ha fili ke falala kia Sētane kae ʻikai ko e ʻOtuá, ʻo tau tuʻu fehangahangai mo ʻetau Tamaí. Naʻe hala moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi he angahala pea naʻe lava ke Ne fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá, kehe ia meiate kitautolu. Ko e taimi ʻoku tau fakatomala fakamātoato aí—kau ai e liliu ʻo ʻetau fakakaukaú, hotau lotó, mo e ʻulungāngá; ʻo fakahoko e kole fakamolemole pe vetehia ʻoku tāú; ʻo fai e totongi huhuʻí kapau ʻoku lava; pea ʻikai toe fai ʻa e angahala ko iá ʻi he kahaʻú—te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, fakamolemoleʻi ʻe he ʻOtuá, pea toe maʻa.

ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e maʻá koeʻuhí he ʻikai ke lava ha meʻa taʻemaʻa ʻo nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. Ka kapau ko ʻetau taumuʻá pē taha ke taʻehalaia ʻo hangē ko ia kimuʻa pea tau mavahe mei he ʻao ʻo e ʻOtuá, ta ne sai ange kapau ne tau tākoto pē ʻi hotau mohenga pēpeé ʻi he toenga ʻo ʻetau moʻuí. Ka, ne tau omi ki māmaní ke ako ʻi he ngaahi aʻusiá ke fakafaikehekeheʻi e leleí mei he koví, tupulaki ʻi he potó mo e pōtoʻi ngāué, moʻui ʻaki ha ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga ʻoku tau mahuʻingaʻia aí, pea mo maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo e anga faka-ʻOtuá—ko ha fakalakalaka he ʻikai ke tau lava ʻo fai mei he ʻātakai malu ʻo hotau kiʻi tāputá.

ʻOku fakahoko ʻe he ngaahi vaivai ʻo e tangatá ha meʻa mahuʻinga ʻi he ngaahi taumuʻa mahuʻinga ʻo e moʻui fakamatelié. Ko e taimi naʻe manavasiʻi ai ʻa Molonai naʻa hanga ʻe hono vaivai ʻi he tohí ʻo fakatupu ke manukiʻi ʻe he kau Senitailé ʻa e ngaahi meʻa toputapú, naʻe fakapapauʻi ange ʻe he ʻEikí ki ai ʻi he ngaahi lea ko ʻení:

“Pea kapau ʻe haʻu kiate au ʻa e tangatá te u fakahā kiate kinautolu ʻa honau vaivaí. ʻOku ou foaki ki he tangatá ʻa e vaivaí koeʻuhí ke nau loto fakatōkilalo; pea ʻoku feʻunga ʻeku ʻofa ki he tangata kotoa pē ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, he kapau te nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, pea tui kiate au, te u liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi kiate kinautolu (ʻEta 12:27; vakai foki, 1 Kolinitō 12:7–10; 2 Nīfai 3:21; mo e Sēkope 4:7).

Ko e ʻaonga ʻo e potufolofola ko ʻení ʻoku lahi fau pea ʻokú ne fakaafeʻi kitautolu ke tau fakafaikehekeheʻi ʻa e angahalá (ʻoku poupouʻi ʻe Sētané) mei he vaivaí (ʻoku fakamatalaʻi heni ko ha tuʻunga “kuo foaki” kiate kitautolu ʻe he ʻOtuá).

Te tau lava ʻo fakaʻuhingaʻi ʻa e vaivaí ko e ngataʻanga ʻo hotau potó, mālohí, mo e māʻoniʻoní ʻa ia ʻoku haʻu ʻi heʻetau hoko ko e tangatá. ʻOku fāʻeleʻi ngāvaivai kitautolu pea tau moʻui fakafalala ʻi hotau tuʻunga fakamatelié, fakataha mo ha ngaahi vaivaiʻanga mo ha ngaahi fakahehema fakatuʻasino. ʻOku ohi hake pea ʻākilotoa kitautolu ʻe ha kakai fakamatelie vaivai kehe, pea ko ʻenau ngaahi akonakí, ngaahi sīpingá, mo honau anga kiate kitautolú ʻoku ʻikai haohaoa mo fakatupu maumau he taimi ʻe niʻihi. ʻOku tau tofanga ʻi hotau tuʻunga vaivai mo fakamatelié ʻi ha ngaahi mahaki fakaesino mo fakaeloto, fiekaia, mo ongosia. ʻOku tau aʻusia ʻa e ngaahi ongo fakaetangatá hangē ko e ʻitá, mamahí, mo e ilifiá. ʻOku ʻikai ke tau maʻu ʻa e potó, pōtoʻi ngāué, ivi matuʻuakí, mo ha mālohi. Pea ʻoku tau moʻulaloa ki he ngaahi ʻahiʻahi kehekehe.

Neongo naʻe ʻikai ha angahala ʻa Sīsū Kalaisi ka naʻá Ne kau kakato mo kitautolu ʻi he tuʻunga ʻo e ngaahi vaivai fakalaumālié (vakai, 2 Kolinitō 13:4) Naʻe ʻaloʻi Ia ko ha valevale ngāvaivai ʻi ha sino fakamatelie pea ohi hake ʻe ha kau tauhi naʻe ʻikai haohaoa. Naʻe pau ke akoako ʻalu, ako talanoa, ako ngāue, pea vālelei mo e niʻihi kehé. Naʻá Ne fiekaia mo helaʻia, maʻu ʻa e ngaahi ongo ʻa e tangatá, mo malava ke puke, faingataʻaʻia, tautaʻa toto, pea pekia. Naʻe “ʻahiʻahiʻi tatau pē ia ʻi he meʻa kotoa pē [ʻo hangē ko kitautolú], ka naʻe ʻikai haʻane angahala,” ʻo fakamoʻulaloaʻi Ia ki he matelié koeʻuhí “ke fonu hono lotó ʻi he ʻaloʻofa” mo tokoniʻi kitautolu ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá pe vaivaí (Hepelū 4:15; vakai foki, ʻAlamā 7:11–12).

He ʻikai ke tau lava ʻo fakatomala ʻataʻatā pē ʻi heʻetau vaivaí—pe ngaohi kitautolu ʻe he vaivaí ke tau taʻemaʻa. He ʻikai ke tau lava ʻo tupulaki fakalaumālie kae ʻoua ke tau tekeʻi ʻa e angahalá, pea ʻoku ʻikai foki ke tau tupulaki fakalaumālie kae ʻoua ke tau tali hotau tuʻunga ʻo e vaivai fakaetangatá, ngāueʻi ia ʻi he loto fakatōkilalo mo e tui, pea ako ʻi hotau vaivaí ke falala ki he ʻOtuá. Naʻe ʻikai talaange ʻe he ʻOtuá kia Molonai ke fakatomala ʻi he taimi naʻe lāunga ai fekauʻaki mo ʻene vaivai ʻi he tohí. Ka, naʻe akoʻi ia ʻe he ʻEikí ke loto fakatōkilalo mo tui kia Kalaisi. ʻI heʻetau angamalū mo faivelengá, ʻoku foaki mai ai ʻe he ʻOtuá ha ʻaloʻofa—ʻikai ko e fakamolemole—ke faitoʻo ʻaki e vaivaí. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Bible Dictionary ko e ʻaloʻofá ko ha mālohi malava mei he ʻOtuá ke fakahoko ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke tau lava ʻiate kitautolu peé (vakai, Bible Dictionary, “Grace”).

Ko hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Loto Fakatōkilaló mo e Tuí

Talu mei he kamataʻanga ʻo e Siasí, mo hono akoʻi kiate kitautolu ʻa e ngaahi ʻelemēniti mahuʻinga ʻo e fakatomalá, ka ʻoku tau tanumaki fēfē ʻa e loto fakatōkilaló mo e tuí? Fakakaukau ki he ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Fakalaulauloto mo lotu. Koeʻuhí ko ʻetau vaivaí, mahalo he ʻikai ke tau fakatokangaʻi pe ʻoku tau fefaʻuhi mo e angahalá (ʻo fie maʻu ha liliu moʻoni ʻi he fakakaukaú, lotó, mo e ʻulungāngá) pe ʻi he vaivaí (ʻo fie maʻu ke loto fakatōkilalo, poupou, ako, mo fakalakalaká). ʻE lava ke fakafalala ʻa e anga ʻo ʻetau vakai ki he ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he anga hotau ohi haké mo ʻetau tuʻunga matuʻotuʻá. ʻE lava pē ke ʻi ai ha ʻelemēniti ʻo e angahalá mo e vaivaí fakatouʻosi ʻi ha foʻi ʻulungaanga. Ko hono taku ko ia ko e angahalá ko ha vaivai moʻoni pē iá, ʻoku iku ia ki he kumi ʻuhingá kae ʻikai ko e fakatomalá. Ko hono taku ko ia ko e vaivaí ko e angahalá, ʻe lava ke iku ia ki he maá, tukuakiʻí, mole ʻo e ʻamanakí, mo ʻikai toe falala ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOku tokoni ʻa e fakalaulaulotó mo e lotú ke tau ʻilo ʻa e ngaahi faikehekehe ko ʻení.

  • Fakamuʻomuʻa e meʻa mahuʻingá. Koeʻuhí ʻoku tau vaivai, he ʻikai ke tau lava ʻo fakahoko fakaʻangataha ʻa e liliu ʻoku fie maʻú. Ko e taimi ʻoku tau ngāueʻi ai ʻi he loto fakatōkilalo mo faivelenga hotau vaivai fakaetangatá ʻo fakakongokongá, te tau lava māmālie ke fakasiʻisiʻi ʻa e taʻeʻiló, tōʻonga moʻui ʻaki e tā sīpinga leleí, fakatupulaki ʻetau tuʻunga moʻui fakaesinó mo fakaemoʻui leleí, pea mo fakamālohia ʻetau falala ki he ʻEikí. ʻE lava ke tokoni mai ʻa e ʻEikí ke tau ʻiloʻi ʻa e feituʻu ke tau kamata aí.

  • Palani. Koeʻuhí ʻoku tau vaivai, ʻe fie maʻu ʻi he feinga ke mālohí ha meʻa lahi ange ʻi ha holi pē ke angatonu pea mo mapuleʻi lahi ange kita. ʻOku fie maʻu foki ke tau palani, ako mei he ngaahi fehalaākí, fakatupulaki ha ngaahi founga ngāue lelei ange, toe vakaiʻi ʻetau palaní, mo toe feinga. ʻOku tau fie maʻu tokoni mei he folofolá, ngaahi tohi ʻaongá, mo e kakai kehé. ʻOku tau kamata siʻisiʻi, fiefia ʻi he fakalakalaká, mo loto lahi (neongo ʻoku nau ʻai ke tau ongoʻi uesia ngofua mo vaivai). ʻOku tau fie maʻu ha ngaahi poupou ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi he fai ʻo e ngaahi fili leleí ʻo aʻu ai pē ki he taimi ʻoku tau ongosia pe loto foʻi aí pea mo ha palani ke toe foki ki he halá ʻi he taimi ʻoku tau hekea aí.

  • Ngāue ʻaki ʻa e faʻa kātakí. Koeʻuhí ʻoku tau vaivai, mahalo ʻe kiʻi fuoloa ʻa e liliú. ʻOku ʻikai ke tau liʻaki ʻa e vaivaí ʻo hangē ko ʻetau liʻaki ʻa e angahalá. ʻOku loto fiemālie ʻa e kau ākonga loto fakatōkilaló ke fai ʻa e meʻa ʻoku fie maʻú, ako ke vilitaki, feinga pē, pea ʻoua ʻe foʻi. ʻOku tokoni ʻa e loto fakatōkilaló ke tau faʻa kātaki pea kātakiʻi mo kinautolu foki ʻoku vaivaí. Ko e faʻa kātakí ko e fakafōtunga ia ʻo ʻetau tui ki he ʻEikí, fakahoungaʻi ʻEne falala kiate kitautolú, mo falala ki Heʻene ngaahi talaʻofá.

Naʻa mo e taimi ʻoku tau fakatomalaʻi fakamātoato ai heʻetau ngaahi angahalá, maʻu ha fakamolemole, pea toe hoko ʻo maʻá, ʻoku tau kei vaivai pē. ʻOku tau kei moʻulaloa pē ki he mahamahakí, ongo ʻo e lotó, taʻeʻiló, ngaahi fakahehemá, ongosiá, mo e ʻahiʻahí. Ka ʻoku ʻikai ko ha angahala ʻa e ngaahi ngataʻangá mo e ongoʻi taʻe-tāú pea ʻoku ʻikai ke nau taʻofi kitautolu mei he maʻa mo taau mo e Laumālié.

Mei he Vaivaí ki he Mālohí

ʻĪmisi
composite of young man in sillouette and landscape

Faitaaʻi ʻe he iStock/Thinkstock

Neongo ʻoku vēkeveke ʻa Sētane ke fakaʻaongaʻi hotau vaivaí ke tauheleʻi ai kitautolu ki he angahalá, ka ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e vaivai fakaetangatá ke akoʻi, fakamālohia, mo faitāpuekina kitautolu. Neongo ia, ʻoku ʻikai ke ngaohi maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻa e “ngaahi meʻa vaivaí ke hoko [ʻo] mālohi” kiate kitautolu ʻaki hano toʻo kotoa hotau vaivaí, ʻo kehe ia mei he meʻa ʻoku tau ʻamanaki pe fakaʻamu ki aí. Ko e taimi naʻe toutou lotu ai ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ke toʻo ʻe he ʻOtuá ha “tolounua ʻi he kakanó” naʻe ngāue ʻaki ʻe Sētane ke fafanga ʻaki iá, ne folofola ange ʻa e ʻOtuá kia Paula, “Ko ʻeku tokoní ʻe lahi maʻau: he kuo fakakakato ʻeku mālohí ʻi ho vaivaí” (2 Kolinitō 12:7, 9).

ʻOku lahi ʻa e ngaahi founga ʻoku ngaohi ai ʻe he ʻEikí ʻa e “ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohí.” Neongo te Ne ala toʻo kotoa ʻa e vaivaí ʻi he faitoʻo aofangatuku ʻoku tau ʻamanaki ki aí, ka ko ha meʻa hāhāmolofia ʻeni ʻi he anga ʻo ʻeku aʻusia fakatāutahá. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻikai ke u fakatokangaʻi ha fakaʻilonga ne toʻo fakaʻaufuli ʻe he ʻOtuá ʻa e vaivai ʻo Molonai ʻi he faitohí ʻi he ʻosi ko ia ʻo e veesi manakoa he ʻEta 12. ʻE ala ngaohi foki ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ke mālohi ʻaki Haʻane tokoni mai ke tau ngāueʻi hotau ngaahi vaivaí, maʻu ha ongoʻi fiefia pe fakakaukau ʻoku taau ki ai, pea fakaleleiʻi māmālie kinautolu ʻi ha vahaʻataimi. ʻIkai ngata ai, ka ʻoku faʻa fekauʻaki ʻa e mālohí mo e ngaahi vaivaí (hangē ko e mālohi ʻo e vilitakí mo e vaivai ʻo e taʻe-fieauná), pea te tau lava ʻo ako ke fakamahuʻingaʻi ʻa e mālohí mo holoki ʻa e vaivai ʻoku ʻalu fakataha mo iá.

ʻOku ʻi ai mo ha meʻa ʻe taha, ko ha founga ʻoku toe mālohi ange ʻoku ngaohi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ke mālohi kiate kitautolu. ʻOku folofola ʻa e ʻEikí kia Molonai ʻi he ʻEta 12:37, “Pea ko e meʻa ʻi hoʻo ʻiloʻi ho vaivaí, ko ia, ʻe ngaohi koe ke ke mālohi, ʻo aʻu ki hoʻo nofo hifo ʻi he potu kuó u teuteu ʻi he ngaahi nofoʻanga ʻo ʻeku Tamaí.”

ʻOku ʻikai pehē heni ʻe he ʻOtuá ke liliu ʻa e vaivai ʻo Molonaí, ka ke liliu ʻa Molonai. ʻE lava ʻe Molonai—mo kitautolu—ʻi heʻetau ngāueʻi ʻa e palopalema ʻo e vaivai fakaetangatá—ke ʻilo ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí, ʻofa mamahí, angamaluú, faʻa kātakí, loto-toʻá, kātaki fuoloá, potó, vilitakí, fakamolemolé, tuʻu taʻeueʻiá, fakahoungaʻí, mohu foungá, pea mo ha ngaahi ʻulungaanga lelei lahi kehe ʻoku nau ʻai ke tau tatau ange mo ʻetau Tamai Hēvaní. Ko e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻeni ne tau omi ai ki māmani ke maʻú, ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku nau teuteuʻi kitautolu ki he ngaahi nofoʻanga ʻi ʻolungá.

ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe toe hā mahino ange ai ʻa e ʻofa, poto, mo e mālohi huhuʻi ʻo e ʻOtuá ka ʻi Heʻene malava ke liliu ʻa ʻetau fefaʻuhi mo e vaivai fakaetangatá ke hoko ko e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi mālohi faka-ʻOtua mahuʻinga ke ne ngaohi kitautolu ke tau tatau ange mo Ia.