2018
Ngaohi Hoʻo Moʻuí ko ha Hala Fononga Fakalaumālie ʻo e Tupulaki Fakatāutahá
Tīsema 2018


Ngaohi Hoʻo Moʻuí ko ha Hala Fononga Fakalaumālie ʻo e Tupulaki Fakatāutahá

ʻOku ʻi he uho ʻo e tupulaki ki hotau tuʻunga malava fakalangí ʻa e akó, moʻui ʻaki, mo hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
looking up at stars

Ngaahi ʻAta mei he Getty Images

Ko ha taimi fakafiefia ʻeni ʻete hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní! ʻI heʻeku fakakaukau ki he ngaahi fakalakalaka kimuí ni mai ʻi he puleʻanga ʻo e ʻEikí, ʻoku hā mahino ai hono tataki kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi ha hala fononga fakalaumālie ʻoku ʻi ai ha ngaahi tafungofunga mo ha ngaahi teleʻa mo ha ngaahi ʻata fakaʻofoʻofa ʻaupito ʻoku ʻikai ke tau faʻa lava ʻo mafakakaukaua kae ʻoua kuo tau kaka ʻo kiʻi māʻolunga hake pea tau toki lava leva ai ʻo vakai lelei kiate kinautolu.

ʻI he taʻu pē ne toki maliu atú, kuo tau fakamāvae mo ha palōfita ʻofeina pea tau hikinimaʻi ha taha foʻou ʻi he ʻofa. Kuo tau maʻu ha founga foʻou ki he fakataha ʻa e Kau Fineʻofá mo e kōlomu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, mo ha fakamamafa lahi ange he fealēleaʻaki fakataha ke fakahoko e ngāue ʻa e ʻEikí. ʻI he laumālie tatau ko iá, kuo tau mātā hono fakatahaʻi ʻe he ʻEikí e kau taulaʻeiki lahí mo e kaumātuʻá ʻi ha kōlomu ʻe taha mo fakamoʻoniʻi ha liliu lahi ʻi he founga ngāue fakaetauhi ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí mo e kau fineʻofá ki he fānau ʻa e ʻOtuá. Kapau ʻoku teʻeki feʻunga ia ke ke ofo ai, fakakaukau ki he fanongonongo ne toki fai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí fekauʻaki mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni foʻou ke poupouʻi e ako folofola fakatāutahá mo e fakafāmilí, fakataha mo ha ngaahi liliu ki he nāunau ʻa e Palaimelí mo e Lautohi Faka-Sāpaté—taʻekau ai e ngaahi fakalakalaka taʻetūkua he tafaʻaki ʻo e ngāue fakafaifekaú, fekumi hisitōlia fakafāmilí, mo e ngāue fakatemipalé.

Pea ʻoku lahi mo ha ngaahi meʻa ke hoko mai. Hangē ko hono fakahaaʻi mai ʻe heʻetau tefito ʻo e tui fika hivá, “ʻOku mau tui ki he ngaahi meʻa kotoa pē kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá”—ʻoku faʻa hoko maʻu pē ia ko e konga faingofuá. ʻOku fie maʻu ha faʻahinga tui makehe ia ke “tui te Ne kei fakahā mai ʻamui ha ngaahi meʻa lalahi mo mahuʻinga ʻo kau ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá,” pea ke mateuteu leva ke tali kinautolu, neongo pe ko e hā kinautolu. Kapau ʻoku tau maʻu ha loto fiemālie, ʻe tataki kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau aʻusia ha ngaahi meʻa taʻe ʻamanekina—neongo kuo tau ʻilo lahi ki he ngaahi meʻa ʻe ala malavá. ʻOku māʻolunga ange ʻEne ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi foungá ʻi he ʻatautolú (vakai, ʻĪsaia 55:8–9). ʻI ha founga ʻe taha, ʻoku ou pehē ʻoku ʻikai ke tau toe kehe meiate kinautolu ʻi Ketilani ne lea ki ai e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo pehē, “ʻOku ʻikai toe lahi ange hoʻomou ʻilo fekauʻaki mo e ikuʻanga ʻo e Siasí mo e puleʻangá ʻi ha kiʻi pēpē ʻoku kei huki ʻi he funga ʻo ʻene faʻeé.”1

ʻOkú Ne Finangalo ke Liliu Hotau Lotó

ʻI heʻene peheé, ʻi heʻetau vakai ki mui ki hotau kuohilí, ʻoku ou fakatauange pē ʻoku tau lava ʻo sio ki ha ngaahi meʻa kehe mei he ngaahi tuʻutuʻuni kuo liliú, ngaahi polokalama foʻoú, mo e ngaahi tohi lēsoni toe vakaiʻí. Kuo mahuʻinga maʻu pē e kakaí ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí, kae ʻikai ko e ngaahi polokalamá. Neongo pe ko e hā ha ngaahi liliu ʻokú Ne fakahoko ʻi ha houalotu pe ha taimi-tēpile pe ha nāunau fakalēsoni, ko e meʻa ʻokú Ne fakaʻamu moʻoni ke liliú ko koe pea mo au. ʻOkú Ne finangalo ke liliu hotau lotó pea fakatupulaki hotau kahaʻú.

ʻIkai, ʻoku teʻeki ke tau lava ʻo mamata ki he ngaahi meʻa lelei mo mahuʻinga ʻoku toka mei muʻá. Ka ʻoku tau maʻu ha ʻilo fekauʻaki mo e ikuʻanga taupotu tahá:

“ʻOku teʻeki hā mai pe te tau hoko ko e hā: ka ʻoku tau ʻilo ʻo ka hā mai ia, te tau tatau pē mo ia; he te tau mamata tonu kiate ia” (1 Sione 3:2).

“Ko e hā ʻa e anga ʻoku taau mo [e kakai tangatá mo fafiné]? Ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ke mou hangē pē ko aú” (3 Nīfai 27:27).

“Te mou maʻu mei hono fonú, pea ʻe fakalāngilangiʻi ʻa kimoutolu ʻiate au ʻo hangē ko au ʻi he Tamaí; ko ia, ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, te mou maʻu ʻa e ʻaloʻofa hoko mo e ʻaloʻofa” (T&F 93:20).

ʻOku ʻikai ke u ʻilo kiate kimoutolu, ka kiate au ʻoku hangē ia ha hala fononga lōloa—kae fakafiefia! Ko e taumuʻa fakalangi peheé, neongo ʻene taukakapá, ʻoku ʻi he uho ia ʻo e meʻa ʻokú ne ʻai e ongoongolelei kuo toe fakafoki mai ko ʻení ke manakoa mo tataki fakalaumālié. ʻI hotau laumālié ʻoku ʻi ai ha kihiʻi leʻo—ko ha manatu melie—ʻokú ne talamai kiate kitautolu ko e ʻuhinga ʻeni ne tau omi ai ki he māmaní. Naʻa tau tomuʻa tali e palani ʻetau Tamai Hēvaní koeʻuhí ne tau loto ke hangē ko Iá. Ne tau ʻiloʻi ko ha taumuʻa faingataʻa ia he ʻikai teitei faingofua ke aʻusia. Ka naʻe ʻikai ke tau fiemālie ki ha meʻa siʻi hifo ai. Ne fakatupu hotau ngaahi laumālié ke tupulaki, pea naʻe oʻi kitautolu he taimi ko iá pea mo e taimí ni ke tau fakahoko ʻa e fonongá.

Ko Hono Akó mo Hono Fakaʻaongaʻí

ʻĪmisi
star-filled sky

ʻOku hoko hono akoʻi, ako, mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻi he uho ʻo ʻetau tupulaki ki hotau tuʻunga malava fakalangí mo hoko ʻo hangē ko ʻetau Mātuʻa Fakalangí. ʻOku tau ui e founga ko ʻení he taimi ʻe niʻihi ko e fakalakalaka taʻengatá. ʻOku tau ui ia he taimi ʻe niʻihi ko e uluí. ʻOku tau ui ia he taimi ʻe niʻihi ko e fakatomalá. Ka ko e hā pē te tau ui ʻakí, ʻoku kau ai ʻa e akó. Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Kuo pau ke mou ako ke mou hoko ko e ngaahi ʻotua, mo e ngaahi tuʻi pea mo e kau taulaʻeiki ki he ʻOtuá,… ʻaki haʻamou hiki mei he kihiʻi tuʻunga ʻe taha ki ha tuʻunga ʻe taha, pea mei ha kihiʻi fatongia siʻi ki ha meʻa ʻoku lahi ange. …

“Kapau te ke kaka ʻi ha tuʻunga, kuo pau ke ke kamata hake mei lalo, ʻo kaka ai ki ʻolunga, kae ʻoua kuó ke aʻu ki he tumuʻakí; pea ʻoku pehē pē mo e ngaahi tefitoʻi [moʻoni] ʻo e ongoongoleleí—kuo pau ke ke kamata mei he ʻuluakí, pea [hokohoko] atu ai kae ʻoua kuó ke ʻilo ʻa e ngaahi tefitoʻi [moʻoni] kotoa ʻo e hakeakiʻí.”2

Tau talanoa leva ki he akó. ʻI heʻeku manako ke hoko ko ha faiakó, ʻoku ou saiʻia ai he foʻi leá mo e fakakaukaú, neongo ʻoku ou tui ʻoku totonu ke tau fakaʻuhingaʻi lelei ange ia he angamahení. Ki he ngaahi taumuʻa ʻo e ongoongoleleí, ʻoku ʻikai ke u ʻuhinga pē ki he ngaahi ʻilo kuo maʻú, neongo ʻoku kau ai. ʻOku ʻikai foki ke u ʻuhinga pē ki he fanongo lelei ki ha ako pe ko hono maʻuloto ʻo e ngaahi moʻoniʻi meʻá. ‘Oku ou ‘uhinga ki he akó ʻi he tafaʻaki ʻo e tupulakí mo e liliú, ʻi he fakakaukau ʻoku tākiekina ki he fakalakalaká, ʻo e ʻilo e moʻoní, ʻa ia ʻokú ne tataki kitautolu ke ofi ange ki he ʻOtua ʻo e moʻoni kotoa peé.

Naʻe fakafehokotaki ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni e akó mo e liliu fakaului ko ʻeni ʻo e lotó ʻi heʻene akoʻi ko e taimi ʻoku “foaki ai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ha fakapapau ki he tokotaha fekumi fakamātoato ʻo e moʻoní,” ʻokú ne ohi ai ʻa e tuí, ʻa ia “ʻokú ne poupouʻi ʻa e fakatomalá mo e talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.” ʻOku liliu kitautolu ʻe he ngaahi tuʻunga mahuʻinga ko ʻeni ʻo e uluí “mei he ngaahi founga ʻa e māmaní ki he … ngaahi founga ʻa e ʻEikí,” ʻa ia “ʻokú ne ʻomi ha liliu lahi ʻo e lotó.”3

ʻOku ʻikai fekauʻaki ʻeni mo hono ʻiloʻi e hingoa ʻo e ngaahi hako ʻe toko hongofulu mā ua ʻo ʻIsilelí pe ko hano tā fakatātaaʻi e talanoa fakatātā ʻo e ʻulu ʻōlivé, neongo ʻenau ʻaongá. ʻOku fekauʻaki e faʻahinga ako ko ʻení mo hono liliu kitautolú, fekauʻaki mo ha hoko ʻo kehe (lelei ange) koeʻuhí ʻoku tau ʻilo lahi ange ki he meʻa ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá.

Te mou vakai ko e faʻahinga ako ʻoku ou lave ki aí ʻoku fuʻu lahi ia ke feʻunga mo ha loki ako pe ke fakalūkufua ʻi ha lēsoni miniti ʻe 45. ʻOku ʻomi kotoa ʻe he folofolá, kau palōfitá, mātuʻá, laʻaá, ngaahi ʻaho ʻuhá, ngaahi ueʻi fakalaumālié, pea mo e nāunau fakalēsoni fakaʻaho ʻo e moʻuí ʻiate ia pē ha ngaahi faingamālie ke tau ako ai fekauʻaki mo e ʻOtuá mo ʻEne palaní, he ko e moʻoni “ʻoku nau fakamoʻoni kotoa pē” kiate Ia (Mōsese 6:63). Te tau iku ai ʻo ʻilo ʻokú Ne finangalo lelei ke akoʻi kitautolu ʻo ʻikai ngata pē ʻi he lotú ka ʻi ha feituʻu mo ha taimi pē—ʻi he ngaahi taimi angamaheni mo ʻetau fānaú mo hotau ngaahi kaungāmeʻá, hotau kaungāʻapí pe kaungā-ngāué, ko e tangata pe fefine ʻoku tau sio ki ai ʻi he pasí pe ko e tokotaha ngāue ʻoku tokoni mai kiate kitautolu ʻi he māketí—ʻi ha feituʻu mo ha taimi pē ʻoku tau loto fiemālie ai ke ako.

Ka ko e kotoa ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻeni ʻoku feinga e ʻOtuá ke akoʻi mai he ʻaho kotoa peé ko ha ngaahi tenga pē ia ʻe niʻihi kuo tūtuuʻi ʻi ha kelekele makamaka pe ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi talatala ke tutu pe fakaʻauhá, tukukehe kapau te tau toʻo e faleʻi ʻa ʻAlamaá ke fafanga kinautolu ʻaki haʻo ʻahiʻahi e lea, pe ko ia ne lea ʻaki ʻe Sēmisí, ke fai ki he folofolá, pea ʻoua naʻa ngata ʻi he fanongó pē (vakai, Maʻake 4:1–20; Sēmisi 1:22; ʻAlamā 32:27–43). ʻI heʻetau ako e moʻoní pea fili ke ngāueʻi iá, ʻoku tupulaki ai ʻetau fakamoʻoní (vakai, Sione 7:17). Pea ʻi heʻetau fokotuʻu e moʻoní ke hoko ko ha konga ʻetau moʻuí ʻaki ʻetau feinga ke moʻui ʻaki ia he taimi kotoa neongo e faingataʻá, ʻokú ne liliu kitautolu pea ʻoku tau hoko ai ʻo hangē ko e Tamai ʻo e moʻoní.4

ʻOku Fakatefito Hono Ako e Ongoongoleleí ʻi he ʻApí

Ko hono ʻuhinga ʻeni ʻoku tau pehē ai ko hono akoʻi, ako, mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí kuo pau ke “fakatefito ia ʻi ʻapi pea poupouʻi ʻe he Siasí.”5 ʻUluakí, ko ʻapi ʻoku fakaʻaongaʻi lahi taha ai hotau taimí—ko hono moʻoní ʻoku lahi ange ia he taimi ʻoku tau fakaʻaongaʻi he lotú (tukukehe e kau pīsope ngāue māteakí). He ʻikai ke tau pehē ʻe lavaʻi hotau sinó ʻa e kai tuʻo taha pē ʻi ha uiké—neongo ko ha kai lelei ʻaupito. Meʻa tatau pē, kapau ko ha kalasi houa ʻe taha ʻi he lotú, neongo ha kalasi lelei ʻaupito ʻi he Siasí, ʻoku fakatefito ai ʻetau “keinanga ʻi he folofola ʻa Kalaisí” (2 Nīfai 31:20), ta ʻoku tau ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻo e fasimanava fakalaumālié.

Uá, ʻoku hoko ʻa e ʻapí ko ha loki ako mo ha ʻapingāue, ‘a ia ‘oku fakatahaʻi ai ‘a e akó mo hono moʻui ʻaki ʻo e ongoongoleleí ʻo ʻikai ke na fuʻu faikehekehe. He ʻikai lava ke toe fakahoko e aʻusia ko ʻeni ʻi he ʻapingāué ʻi he lokiakó pē.

Mahalo ko e meʻa mahuʻingá, ko e ʻapí—pe ʻe lava ke hoko—ʻo hēvani, ko ha fakamanatu ʻo e taumuʻa taʻengata ne tau omi ke fakahokó. Hangē ko hono fakalea ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí: “Neongo ʻoku ʻikai haohaoa e ngaahi fāmili fakaemāmaní, ka ʻoku maʻu ai ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá e faingamālie lelei taha ke talitali kinautolu ki he māmaní ʻi he ʻofa pē ko ia ʻoku ofi taha ki he meʻa ne tau ongoʻi ʻi he langí—ʻa e ʻofa fakaemātuʻá. Ko e ngaahi fāmilí foki ʻa e founga lelei taha ke paotoloaki mo tukuʻau hifo ai e ngaahi ʻulungaanga maʻá mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni, ʻa ia te ne ala tataki kitautolu ke tau toe foki hake ai ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.”6

Kuó u fakailifiaʻi nai kimoutolu ngaahi mātuʻa? Fakaʻamu ange pē ʻoku ʻikai. ʻOku ʻikai fakataumuʻa e fakamamafa ko ʻeni ʻo e akoʻi, akó, mo hono moʻui ʻaki ʻi ʻapí ko ha fakalahi kavenga ki he niʻihi fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí. Ko hono moʻoní, ko hono fehangahangaí ia—ʻoku mau fakatauange ʻi hono fakamaʻalaʻala mo poupouʻi hoʻomou ngaahi ngāue ʻi ʻapí, te tau lava ai ʻi ha founga ʻo fakamaʻamaʻa e kavenga ʻoku mou fuesiá. Pe toe lelei angé, mahalo te mau fakamālohia kimoutolu ke mou “fua faingofua [ia]” (Mōsaia 24:15).

Poupouʻi Hono Ako ʻo e Ongoongoleleí ʻi he Lotú

ʻĪmisi
climbing and building a ladder

ʻOku ʻikai ʻuhinga e toe vakai lahi ange ko ʻeni ki hono tali ʻo e ongoongoleleí ʻi tuʻa he loki akó ʻoku ʻikai mahuʻinga ʻa e loki akó. Ko e moʻoní ʻoku tau fakaʻamu ʻoku kei hoko e ako ʻuhingamālié ʻi he lotú. Ko hono moʻoní, ʻoku mahuʻinga e fatongia ki hono poupouʻi e ngaahi kalasi ʻi he Siasí ki he ako ʻoku fakatefito ʻi ʻapí. Ka ke tokoni ki hono liliu e ngaahi moʻuí, he ʻikai lava ke fakahoko ʻataʻatā pē ʻa e ako ʻoku fai ʻi he lotú ʻi he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he ngaahi moʻui ko iá. Kuo pau ke fenāpasi ia pea fakahoko mei he ngaahi aʻusia ʻa e faiakó mo e tokotaha akó fakatouʻosi.

ʻE toki hā mahino leva ai, mahalo ʻoku ʻikai ko e meʻa mahuʻingá ʻa e tokanga taha ki he tohi lēsoní pe ko ha palakipoe pe ko hono fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi seá, naʻa mo ha ngaahi fehuʻi fealēleaʻaki lelei. Kuo pau ke hoko e fakalakalaka taʻengata ʻa e fānau fakafoʻituitui ʻa e ʻOtuá ko e taumuʻa ʻo ʻetau ngāué mo e tokoní. Ko ʻetau feingá ke liliu e ngaahi moʻuí, pea ʻoku tau toki fakaʻaongaʻi pē ʻa e ngaahi seá pe sioká pe ngaahi nāunau tokoni ki he ʻatá kapau ʻe tokoni ke liliu ha moʻui. ʻI hono toe ʻoatu e meʻa ne folofola ʻaki ʻe he Fakamoʻuí, he ko e hā hano ʻaonga ki ha faiako pe ko ha kalasi kapau ʻokú ne ʻomi e lēsoni fakatokāteline lelei taha ʻi he māmaní kae ʻikai hāsino ha tokāteline ai ʻi he moʻui mo e ʻofa, ʻi he fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻa e mēmipa fakafoʻituitui, ʻa e tokotaha ʻoku finangalo lahi e ʻOtuá ke fakamoʻui mo hākeakiʻí?

ʻOku ʻikai ko e meʻafua totonu ʻo e ikuná ʻa e lelei ʻo e lēsoní, ʻa ʻetau fakaʻaongaʻi lelei e taimí, ʻa e ngaahi fakamatala fakahīkihikiʻi ne maʻu ʻe he faiakó ʻi he ʻosí, pe naʻa mo e tokolahi ʻo e kau mēmipa ʻo e kalasí ne kau maí. ʻOku makatuʻunga e lavameʻá ʻi he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he moʻui ʻa e tokotaha akó. Naʻe maʻu nai ʻe Misa Hilelo ha meʻa ʻi he folofolá he kalasi ʻo e uike kuoʻosí, ʻa ia naʻe tokoni kiate ia ke ne ikunaʻi e ngaahi pole kuó ne fehangahangai mo iá? Pe, naʻe hoko nai ha meʻa ʻi he kalasí naʻá ne fakatupulaki ʻene malava ke fekumi lolotonga e uiké ki he ngaahi tali ʻokú ne fie maʻú? ʻI heʻene vahevahe e aʻusia ko iá he uike ní, naʻe maʻu nai ʻe Sisitā Simiti ʻa e ʻamanaki lelei mo e tui naʻá ne fie maʻu ke tui ai ʻe tokoniʻi mo ia ʻe he ʻOtuá? (Vakai, “He ʻIkai Te Ke Longomoʻui ʻi Hono Siofi e Niʻihi Kehé.”)

ʻE lava ke ʻuhinga e ngaahi meʻá ni kotoa, kapau ko ha faiako koe, ko e meʻa ʻokú ke vakai ki ai ʻi he taha ʻo ʻetau ngaahi maʻuʻanga tokoni fakafaiako foʻoú ʻe kiʻi kehe ia mei he meʻa kuó ke angamaheni he sio ai ʻi heʻetau ngaahi tohi lēsoni motuʻá. ʻE siʻi ange e fakahinohino pau fekauʻaki mo e meʻa ke faí mo e founga hono fakahokó. Naʻe faʻu pē ia ke pehē, ke poupouʻi koe ke ke lotua, fekumi, mo fakaʻaongaʻi hoʻo ngaahi aʻusiá mo e ngaahi ueʻi fakalaumālié, kae pehē ki haʻanautolu ʻo e kakai ʻokú ke akoʻí. (Vakai, “ʻOkú ke Solo pe Tataki e Kuaeá?”)

Sai, tau pehē ko e kalasí ʻi he Fuakava Foʻoú pea ko au ʻa e faiako Lautohi Faka-Sāpaté, ʻoku ʻikai ke u haʻu au ki he kalasí mo ha ngaahi fakamatala kehekehe fekauʻaki mo e tūkunga ʻo e Mātiu 5, ngaahi fakamatala fakalaumālie mei ha kakai poto fekauʻaki mo e Malanga ʻi he Moʻungá, mo ha ngaahi ʻekitivitī fakamānako fekauʻaki mo e founga ke hoko ai ko ha tokotaha faʻa fakaleleí, ʻo fokotuʻutuʻu kotoa mo taimiʻi ke lele pē ʻo toki ʻosi he toe ha miniti ʻe nima pea tukú. Ka, ʻoku ou ako mo moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Mātiu 5 ʻo hangē pē ko ʻeku ʻamanaki ʻe fakahoko ʻe he kau akó. Ko hono faikehekehé pē mahalo te u fakakaukau ki ai mo lotu lahi ange fekauʻaki mo ʻeku kau akó takitaha mo e founga ʻe ʻuhingamālie ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení kiate kinautolú. ʻI he kalasí leva, fakatatau mo e tākiekina ʻa e Laumālié, ʻoku ou poupouʻi kinautolu ke nau fefakamaamaʻaki mo fepoupouʻaki ʻi heʻenau feinga ke ako mo moʻui ʻaki ʻa e Mātiu 5. ʻOku ou tokoniʻi kinautolu ke nau vakai ki he ngaahi fehokotaki ʻi heʻenau moʻuí pea mo e tokāteline mahuʻinga ʻi he folofolá. Kae mahulu angé, ʻoku ou lotua ha ueʻi fakalaumālie ʻi he taimi ko iá ke liliu ha foʻi moʻoni ki he tui pea liliu ha fehuʻi ki ha fekumi.

ʻĪmisi
putting puzzle pieces together

Ko e moʻoni, mahalo ʻe kiʻi kehe hoku fatongiá ʻi he Palaimelí. Ka ʻoku ʻikai ko ʻeku taumuʻá ke fakafiefiaʻi e kauleka īkí ʻi ha miniti ʻe 45 pe tauhi kinautolu ke nau fakalongolongo koeʻuhí kae lava ke u lea ʻaki e meʻa ʻoku ou fie lea ʻakí taʻetoe motuhi. Ko ʻeku taumuʻá ke langaki hake kinautolu ke nau hoko ko ha kau ako ʻoku ʻikai fakafalala pē, ke tokoni ke nau vakai ki he founga ʻoku fakakoloa ai ʻe he ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻenau moʻuí, pea ke poupouʻi ʻenau mātuʻá—ʻa ʻenau kau faiako mahuʻinga taha ʻo e ongoongoleleí.

Ko ia, ʻi heʻeku fakaʻohovaleʻi e ngaahi mātuʻá, mahalo kuó u fakailifiaʻi e kau faiakó. Kapau ʻoku pehē, tuku ke u toe fakapapauʻi atu ʻaki ha foʻi fakakaukau ʻe ua: (1) ʻOkú ke akoʻi ʻa e kakaí, ka ʻoku ʻikai ko e lēsoní, pea ʻokú ke ʻilo e kakaí ʻo laka ange ʻi ha toe tohi lēsoni. (2) Ko homou ngaahi feinga fakataautaha ke ako mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí ʻa e teuteu mahuʻinga taha ke akoʻi ai e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé. Manatuʻi ko e founga lelei taha ke fakaafeʻi ai e Laumālié ki heʻetau moʻuí—pea ki heʻetau faiakó—ko ʻetau ako mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí. Ko e Laumālié ʻa e faiako tuʻukimuʻa taha ʻi he Siasi ko ʻení, kae meʻamālié, ʻoku ʻikai ha fakangatangata ki he tākiekina ko iá.

Naʻá Ne Fakaʻilongaʻi pea Taki ʻa e Halá

Ko e tumutumu ia ʻetau fakatuʻamelié, ke hiki hake kitautolu ʻe he ʻEikí ki ha ngaahi tuʻunga foʻou ʻo e tupulaki fakalaumālié ʻo fakafou ʻi ha ngaahi founga foʻou ʻo e ako mo hono moʻui ʻaki ʻo e ongoongoleleí. ʻI Heʻene tokoní, te tau vahevahe ai e ongoongoleleí mo hotau ngaahi kaungāmeʻá, ʻikai koeʻuhí ʻoku tau ongoʻi ko ha fatongia ka koeʻuhí ʻoku hoko ʻa e ongoongoleleí ko ha konga ʻo ʻetau moʻui fakaʻahó, pea he ʻikai ke tau lava ʻo fakaava hotau ngutú ʻo ʻikai ke tau lea ʻaki ha foʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí! Ko hono moʻoní, ʻe sio hotau ngaahi kaungāmeʻa mei he ngaahi tui fakalotu kehé ki ha maama kuo tupulaki ʻi heʻetau moʻuí pea te nau kumi ʻa e kau faifekaú—neongo ʻoku teʻeki maʻu kinautolu ʻe he kau faifekaú—ke maʻu maʻa honau ngaahi fāmilí ha konga ʻo e meʻa kuo nau vakai ki aí. Ko e mali temipalé, ngāue hisitōlia fakafāmilí, mālohi mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, moʻui maʻá, tokanga ki he masivá—te nau hoko kotoa kinautolu ko e ola faitāpuekina ʻo e kau ākonga kuo ului moʻoni kia Kalaisí ʻo ako mo moʻui fakaʻaho ʻaki e ongoongoleleí, ʻaki ha poupou kakato mo lelei mei he ngaahi kalasi ʻi he Sāpaté. Ko e taumuʻa ia ʻoku tataki kitautolu ki ai ʻe he ʻEikí, pea ʻoku hoko moʻoni ia ko ha hala fononga fakalaumālie!

ʻOku tau fakaʻaongaʻi ʻa e kupuʻi lea “Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí,” ka ʻoku ou fakatauange he ʻikai teitei hoko ko ha kupuʻi lea fakapoto pe angamaheni. Ko hono moʻoní, ko e meʻa ʻoku mau ʻuhinga ki aí ʻoku fie maʻu ke tau ʻulungaanga faka-Kalaisi, ʻi heʻetau hoko ko e kau faiakó pea mo e kau akó, ke feinga ke vahevahe e ongoongoleleí he founga naʻá Ne fakahoko ai iá. Ko ha faingamālie ʻeni ke tau kau fakataha ai mo e kau ākongá, ke tau muimui he ngaahi sīpinga ʻa Sīsuú, ʻo kumi ʻa e tokotaha ʻoku ngali heé. Ko ha faingamālie ʻeni ke tau kaka ai he Moʻunga ʻo e Ngaahi Tāpuakí mo e fuʻu kakai tokolahí pea tangutu fakataha mo kinautolu he matāfanga ʻo e tahi Kālelí. Ko ha faingamālie ʻeni ke tau ala kotoa ai ki he kapaʻi kofu ʻo e ʻEikí pea moʻui.

Kuó u manako maʻu pē he ngaahi lea fakapunake naʻe faʻu ʻe ʻIlisa R. Sinou ki ha taha ʻo e ngaahi himi mālie taha ʻi he Siasí:

[Naʻá Ne fakaʻilongaʻi pea taki ʻa e halá,

Pea lau ʻa e tuʻunga kotoa pē

Ki he maama mo e moʻui mo e ʻaho ʻoku ʻikai ngatá

ʻE ʻafio kakato ai e ʻOtuá.7

ʻĪmisi
opening a door to light

Kāinga, ʻoku hounga kiate au ke u laka fakataha mo kimoutolu ki he kahaʻu nāunauʻia kuo teuteu ʻe heʻetau Tamai ʻi he Langí maʻatautolú. ʻOku ou ʻiloʻi homou ngaahi lotó. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku mou ʻofa he ʻEikí mo loto ke fai Hono finangaló. ʻOku ou fakamoʻoni ʻi heʻetau ʻilo Hono finangaló, ʻi heʻetau tānaki fakataha ʻa e māmá mo e moʻoní pea fokotuʻu ia ko ha konga ʻo kitautolu he ʻaho kotoa peé, ʻe tupulaki ʻa e maama ko iá ʻiate kitautolu, “ʻo ngingila ange kae ʻoua ke aʻu ki he ʻaho haohaoa” (T&F 50:24; naʻe toki tānaki atu hono fakamamafaʻí) te tau toki lava ai ʻo fakataha mo Ia koeʻuhí te tau hangē ko Iá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 155.

  2. Ngaahi Akonaki: Siosefa Sāmita, 253, 308.

  3. Russell M. Nelson, “Jesus Christ—the Master Healer,” Liahona, Nov. 2005, 86.

  4. Vakai, Dallin H. Oaks, “The Challenge to Become,” Liahona, Jan. 2001, 40–43; vakai foki, David A. Bednar, “Ului ki he ʻEikí,” Liahona, Nōvema 2012, 106–9.

  5. Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí (2010), 1.4.

  6. Henry B. Eyring, “Ko Hono Tānaki e Fāmili ʻo e ʻOtuá,” Liahona, Mē 2017, 20.

  7. “Naʻe Lahi Fau ʻa e ʻOfa,” Ngaahi Himi, fika 105.