2018
Ko ha Kihiʻi Leʻo Siʻi ʻi ha Ngaahi Fili Lalahi
Tīsema 2018


Kakai Lalahi Kei Talavoú

Ko ha Kihiʻi Leʻo Siʻi ʻi ha Ngaahi Fili Lalahi

Mei ha lea ʻi ha fakatahaʻanga lotu, “Muimui ki he Leʻo ʻo e ʻEikí,” naʻe fai ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–ʻAitahoó ʻi he ʻaho 17 ʻo ʻOkatopa 2017.

Kapau ʻokú ke taau, he ʻikai tuku koe ʻe he Tamai Hēvaní ke ke fai ha ngaahi fehalaaki lalahi taʻe te Ne ʻoatu ha fakatokanga.

ʻĪmisi
climbing a mountain

Ngaahi ʻAta mei he Getty Images

ʻI heʻeku hoko ko ia ko ha palesiteni fakamisiona foʻou ʻi he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 2011, naʻá ku fiefia ke ʻaʻahi mo e kau faifekaú. Naʻá ku fakakaukau mo hoku uaifi ko ʻEmelií, ke ma ʻaʻahi ʻo vakaiʻi e ʻapi nofoʻangá kae pehē foki ki he ngaahi hoa faifekau kotoa pē ʻi he misioná.

ʻI heʻema fononga atu mei he Kolo ko Kuatemalá ki ha taha homau ngaahi souni mamaʻo tahá, ʻa ia ko Sololá, naʻá ma ʻilo ai ʻoku tāpuni e hala ʻi muʻa ʻiate kimauá koeʻuhí ko ha laka fakahāhā. ʻOku faʻa lau houa e ngaahi laka fakahāhā ʻi Kuatemalá, pea ʻoku ʻikai ke toe faʻa ʻi ai ha founga ia ke te hao ai mei ai. Ka ʻi heʻema ʻekeʻeke holo ha founga ʻe tahá, ne ma ʻilo ai mo ha toe foʻi hala kehe. Ka, ne ʻi ai e ngaahi fakatokanga ia ʻo e hala ko iá:

  • ʻOku ʻikai ko ha hala ʻoku sai.

  • Fakapapauʻi pē ʻoku ʻikai ke ke fononga ʻi he halá he taimi poʻulí.

  • ʻOku faʻa ʻi ai ha kau kaihaʻa ʻi he halá.

Pea hangē foki ko ha palesiteni misiona foʻou vēkeveke mo hono malí, ne hoko atu ʻema fononga mo ʻEmilií. Hili ha ngaahi taimi ʻema fakaʻulí, ne ma aʻu atu ki ha konga he foʻi hala kelekelé ne ʻi ai ha foʻi ta-hifo. Ne fakakata mai ʻa ʻEmelī ke toʻo hake e meʻa faitaá ʻo faitaaʻi ʻema kaka he tafatafaʻakí.

ʻI he ngaahi taʻu kuohilí, lolotonga ʻeku ngāue fakafaifekau ʻi Kuatemala ʻi heʻeku kei talavoú, naʻá ku ʻilo ai ko e taimi ʻoku lī ai ha vaʻa-ʻakau ʻi he loto halá ʻoku ʻuhinga ia ke te “lele mo tokanga.” Mahalo ʻe ʻi ai ha taimi ʻe ʻuhinga ia ke te “tuʻu.” Ne u sio ki ha vaʻa-ʻakau ka naʻe ʻikai ke mahino ia kiate au.

Hili ha taimi nounou mei ai, ne ma fihia ʻi ha tafaʻaki ʻo ha luo ne fute-20 (6 m) hono lolotó ʻa ia ne motu mei ha hala fakakavakava. Naʻá ku kaka hake mei hoku tafaʻakí, ka naʻe ʻikai lava ʻa ʻEmilī ke fakaava ʻene matapaá. ʻI heʻene feinga ke kaka hake mei he seá ʻo hū mai ki tuʻa ʻi hoku matapaá, naʻe kamata ke sēlue ʻa e meʻalelé. Ne mahino ko ha momeniti ia naʻe fuʻu fakailifia.

Ne lahi ha ngaahi meʻa ne u fakakaukau ki ai. Ne u ʻosi sio loto atu ki ha ngaahi ʻuluʻi ongoongo: “Ne Fakaʻuli ha Palesiteni Fakamisiona ʻi ha Konga Hala ne ʻIkai Ha Hala Fakakavakava, ʻo Lavea Lahi ai Hono Uaifí” pē “Ne Kaihaʻasi Fakamālohi e Koloa ʻa ha Palesiteni Fakamisiona Foʻou mo Hono Uaifí ʻi ha Hala naʻe Totonu Ke ʻOua Te Na ʻAlu Ai.”

ʻI he ʻikai ke u ʻilo e meʻa ke faí, naʻá ku kiʻi tuʻu ʻi he tafaʻaki ʻo e meʻalelé ʻo kole ki he Tamai Hēvaní, “Fakamolemole ʻo tokoni mai ʻi he taimi ko ʻeni ʻo ʻeku taʻetokangá.” ʻOkú ke tui nai ne ʻohovale pē kuo afe ange ha loli uta siaine ʻi mui ʻiate kimaua? Naʻe sio mai e fakaʻulí mo e kau pāsesé pea nau lue mai pē mo ʻenau katá ʻo mālieʻia ʻi he tuʻunga fakatamaki ʻo e pālangi taʻetokangá. Naʻa nau fakahinohino mai e vaʻa ʻakau ʻi he loto halá. Ko hono moʻoní, ko ha kiʻi vaʻakau siʻisiʻi pē ia.

Pea, ne hoko ia ko ha mana, naʻa nau toho hifo mei he lolí ʻa e seini pē taha ne u sio ai lolotonga e taʻu ʻe tolu ʻo ʻeku ngāue ʻi Kuatemalá. Kimuʻa pea nau ʻalú, naʻa nau tuʻusi hifo e fuʻu ʻakaú ʻo toho ki he loto halá. Mahalo naʻa nau loto ke fakapapauʻi ko e tama ʻAmelika Noate hoko ʻe haʻú he ʻikai te ne toe fai e fehalaaki tatau.

Talangofua ki he Ngaahi Ueʻí mo e Ngaahi Fakatokangá

ʻOku ou fai atu e talanoa ko ʻení ke fakamahinoʻi atu ʻa e fie maʻu ke tau talangofua ki he ngaahi fakatokangá, ngaahi ueʻí, mo e fakahinohino ʻoku ʻomi kiate kitautolu ʻe he leʻo ʻo e ʻEikí—neongo pē ko e hā hono mālohí pe siʻisiʻí. ʻE ala hoko mai e leʻo ko iá ʻi ha ngaahi tuʻunga kehekehe: ʻi he folofolá, ngaahi fekaú, lea ʻa e kau palōfita moʻuí, mo e faleʻi ʻa e mātuʻá, kau taki ʻo e Siasí mo ha ngaahi kaungāmeʻa lelei. ʻOku tau fakafanongo mo muimui ki he ngaahi ueʻí mo e ngaahi fakatokangá? Ko e hā nai e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke fai iá?

ʻOku tau lau ʻi he Lea Fakatātaá:

“Falala [ki he ʻEikí] ʻaki ho lotó kotoa; pea ʻoua naʻa faʻaki ki ho poto ʻoʻoú.

“Ke ke fakaongoongo kiate ia ʻi ho hala kotoa pē, pea ʻe fakatonutonu ʻe ia ho ngaahi ʻalungá.

“ʻOua naʻá ke pehē ʻi ho mata ʻoʻoú, ʻokú ke poto; ka ke manavahē ki he ʻEikí, pea tafoki mei he koví (Lea Fakatātā 3:5–7).

Kuo pau ke tau falala ki he ʻEikí ʻaki hotau lotó kotoa. Kuo pau ke mahino kiate kitautolu ʻoku ʻikai feʻunga ʻetau ʻilo fekauʻaki mo e meʻa ʻoku lelei taha maʻatautolú pea mo e niʻihi kehé foki. Kapau te tau falala kiate Ia, te Ne foaki mai ha talaʻofa fakaofo: te Ne tataki hotau ngaahi ʻalungá.

ʻI homau fāmilí, ʻoku ʻi ai haʻamau kiʻi lea kuo hoko ko ha meʻa mahuʻinga ʻo ʻemau ngāue fakafaifekaú. Kuo fuoloa hono akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e kupuʻi lea ko iá. Naʻá ne fai ia ʻi he founga ko ʻení: “ʻOku ʻomi ʻe he talangofuá e lavameʻá; pea ʻomi ʻe he talangofua kakató ha ngaahi mana.”1

Ne fakalea ia ʻe homau fāmilí ʻo pehē “ʻOku ʻomi ʻe he talangofuá e ngaahi tāpuakí, ka ʻoku ʻomi ʻe he talangofua kakató e ngaahi maná.”

ʻOku ʻikai mahino lelei kiate au ʻa e ʻuhinga ʻo e talangofua kakató, ka ko e meʻa ʻeni kuo mahino kiate aú. ʻOku ʻikai ko ʻeku ʻuhingá ʻoku mau talangofua kakato he taimí ni ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē, neongo te tau lava pē ke tau talangofua kakato ki ha ngaahi fekau lahi ʻa e ʻEikí. Ko ia ai, ʻoku hoko e fakatomalá ko ha konga mahuʻinga ʻo e talangofua kakató. ʻOku fie maʻu ʻe he talangofua kakató ʻa e līʻoa ki he ngaahi fakatokanga mo e ngaahi ueʻi mo e ngaahi fekau kotoa pē ʻoku ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní.

He ʻikai mahino kiate kitautolu he taimi ʻe niʻihi ʻa e ʻuhinga ʻoku fie maʻu mai ai ʻe he Tamai Hēvaní ha ngaahi meʻa pau meiate kitautolú. ʻE lava ke hoko e ngaahi taimi ko iá ko e ngaahi taimi faingataʻa taha ʻo e talangofua kakató. Manatuʻi, ʻi he taimi naʻe fehuʻi ai kia ʻĀtama, ko e taha ʻo e niʻihi maʻongoʻonga tahá, pe ko e hā e ʻuhinga ʻo ʻene feilaulaú: “Pea naʻe hili ʻa e ngaahi ʻaho lahi naʻe hā mai ʻa e ʻāngelo ʻa e ʻEikí kia ʻĀtama, ʻo pehē ange: Ko e hā ʻokú ke ʻoatu ai ʻa e ngaahi feilaulau ki he ʻEikí? Pea naʻe pehē ange ʻe ʻĀtama kiate ia: ʻOku ʻikai te u ʻilo, tuku kehe pē hono fekau ʻe he ʻEikí kiate au” (Mōsese 5:6).

ʻĪmisi
street signs

Lead, Kindly Light, tā fakatātā ʻe Simon Dewey; Christ’s Image, tā fakatātā ʻe Heinrich Hofmann

Muimui ʻi he Kau Palōfitá

Kuo hoko ʻa ʻEmelī ko ha sīpinga lelei ʻo e talangofua kakató neongo e taimi ʻoku ʻikai mahino ai kiate iá. ʻI he konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2000, naʻá ne fanongo ai he faleʻi ko ʻení meia Palesietni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008): “ʻOku ʻikai ke mau poupouʻi ʻa e tā-tataú kaeʻumaʻā foki ʻa e ‘fakaava ʻo e sinó ki ha ngaahi meʻa kehe mei he ngaahi founga fakafaitoʻó.’ Neongo ia, ʻoku ʻikai te mau lau ʻo kau ki hono fakaava ʻo e telingá ʻe he kakai fefiné ki ha foʻi hau—hoa pē ʻe taha.”2

ʻI he aʻu mai hoku uaifí ki ʻapí, naʻá ne fakamatalaʻi ki homa ʻofefine fika uá ʻa e mahuʻinga ʻo e muimui ʻi he kau palōfitá tatau ai pē pe ko e hā. ʻI heʻene leá, naʻe talangofua foki hoku uaifí. Naʻá ne toʻo hono foʻi hau hono uá, ko hono fakaʻosí ia. ʻOku ou tui ʻoku teʻeki pē mahino kiate ia hono ʻuhingá, ka ʻoku ou ʻilo ʻoku ʻikai mahuʻinga ki ai e ʻuhinga ko iá.

Mahalo ʻe ngali taʻeʻaonga ki hatau niʻihi, koeʻuhí ko ha kiʻi meʻa siʻisiʻi ia. ʻOku moʻoni. Ka neongo iá, ʻoku ʻikai ke u manatuʻi ha folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻo pehē, “Kapau ʻoku mou ʻofa kiate au, fai ʻeku ngaahi fekau mahuʻingá” (vakai, Sione 14:15).

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku haʻu ʻa e leʻo mahino ʻe taha ʻo e fakatokangá kuo pau ke tau tokanga maʻu pē ki aí mei he kau ʻaposetolo mo e kau palōfita ʻa e ʻEikí kuo filí. Mahalo he ʻikai manakoa ia he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e māmaní, ʻo hangē pē ko e kiʻi meʻa siʻisiʻi naʻe kole ʻe Palesiteni Hingikelií. Ka te ke lava ʻo—kuo pau ke ke—falala ʻoku haʻu ia mei he Tamai Hēvaní. Mahalo ko ha kiʻi vaʻa ʻakau siʻisiʻi pē, pe ko ha fuʻu ʻakau kakato ʻoku tō he loto halá. ʻOku ou naʻinaʻi atu ke mou lau mo fanongo ki he konifelenisi lahí mo fakakaukau ki he meʻá ni: Ko e hā ha ngaahi vaʻakau iiki pe fanga fuʻu ʻakau ʻoku fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻi hoku halá?

Falala ki he ʻEikí

Mahalo ʻe fakakaukau hamou niʻihi, “Sai, ʻoku lelei ia. Ka ko e hā te ke fai he taimi ʻokú ke fie maʻu ai ha ngaahi ueʻi fakalaumālie, faleʻi mei he ʻEikí, ngaahi fakatokanga, mo ha fakahinohino, ka ʻoku ʻikai pē ke ke ongoʻi ʻe koe ʻokú ke maʻu ha tali?”

Mahalo pē ʻoku mou maʻu e fehuʻi ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi fili mahuʻinga ʻi homou moʻuí. Manatuʻi e talaʻofa ke falala ki he ʻEikí ʻaki ho lotó kotoa pea te Ne tataki koe ʻi ho ngaahi halá.

ʻOku tau fie maʻu ha fakahinohino mahino fekauʻaki mo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi heʻetau moʻuí, pea mahalo ʻe faingataʻa hono maʻú. Ka kuo mahino kiate au kapau te u moʻui fakatomala, talangofua kakato, muimui ki he kau takí, pea fai e ngaahi fili leleí—pe ko hono fakalea ʻe tahá, kapau te u moʻui taau—he ʻikai tuku au ʻe he Tamai Hēvaní ke u fai ha ngaahi fehalaaki lalahi taʻe ʻi ai ha fakatokanga. Pe te Ne tuku koe ke ke fai pehē.

ʻE hoku ngaahi kaungāmeʻa kei talavou, ʻoku ʻi heni ʻa e Tamai Hēvaní ke taʻofi kitautolu mei hono fai ha ngaahi fehalaaki mamafá, ʻo kapau te tau muimui ki Heʻene ngaahi fakatokangá, ueʻí mo e ngaahi fakahā mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni kotoa pē ʻoku faingamālié—pea kapau te tau muimui mo ngāueʻi kinautolu. ʻOku tau maʻu e totonu ke tau maʻu maʻu pē ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, tautautefito ki he ngaahi taimi mahuʻinga pehé ni ʻo e moʻuí.

ʻOku ou ʻamanaki pē te ke fakatokangaʻi lelei e fakatokanga ʻo e ngaahi vaʻakau mo e ngaahi fuʻu ʻakau kuo fokotuʻu he Tamai Hēvaní ʻi ho ngaahi ʻalungá.

ʻOku ou fakamoʻoni ʻi heʻetau muimui ki he leʻo ʻo e ʻEikí, ʻi heʻetau maʻu ia mei he ngaahi maʻuʻanga tokoní mo feinga ke tau talangofua kakató, te tau maʻu ha moʻui ʻe iku ʻo “nau fiefia maʻu ai pē ʻo taʻengata.” ʻE toki lava pē ke hoko ia ʻi heʻetau moʻui ʻaki e tokāteline ʻo Kalaisí mo fai pea tauhi e ngaahi fuakava toputapú.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Russell M. Nelson, in R. Scott Lloyd, “Elder Nelson Delivers Spiritual Thanksgiving Feast to MTCs,” Church News section of LDS.org, Dec. 4, 2013, news.lds.org.

  2. Gordon B. Hinckley, “Great Shall Be the Peace of Thy Children,” Liahona, Jan. 2001, 68.