2018
Ko ha ʻUhinga ke Fakafiefia
Tīsema 2018


Ko ha ʻUhinga ke Fakafiefia

ʻĪmisi
Palesiteni Dallin H. Oaks
ʻĪmisi
youth at Be One celebration

Ki he Kāingalotu ne nau matuʻotuʻa ʻi he taimi ko iá, ne hoko e fakahā ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he 1978 ko ha meʻa ʻe manatuʻi maʻu pē.

I.

Ne u maʻu e ongoongo ko iá ʻi ha telefoni ne tātātaha pē ʻene tatangí. Ne u lolotonga ngāue mo hoku ongo fohá ʻi homau ʻapi he moʻungá ʻa ia naʻa mau langa ke mau mālōlō ki ai mei hoku ngaahi fatongia lahi ʻi heʻeku hoko ko e palesiteni ʻo e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi. Ko e tokotaha naʻe tā angé ko ʻEletā Poiti K. Peeka. Naʻá ne fakahoko mai kiate au ʻa e fakahā fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia naʻe toki ʻosi hono fanongonongó. Ne ma pōtalanoa fiefia, peá u foki ki heʻeku ngāué. Naʻá ku tangutu ʻi ha funga kelekele naʻa mau tata peá u taʻalo atu ki hoku ongo fohá. ʻI heʻeku fakamatala ange ʻe malava he taimí ni ke fakanofo e mēmipa tangata taau kotoa pe ʻi he Siasí ki he lakanga fakataulaʻeikí, naʻe tō hoku loʻi matá ʻi he fiefia.

Ko e hā naʻe hoko ai e fakahā ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko ha meʻa fakafiefiá? ʻI heʻeku kei talavoú, naʻá ku ako mo ngāue fakalao mo nofo ʻi he konga loto faka-Hihifo mo Fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi ha taʻu ʻe 17. Naʻá ku sio tonu mo vahevahe e mamahi mo e puputuʻu ne maʻu ʻe ha niʻihi ne nau faingataʻaʻia ʻi he ngaahi fakangatangatá mo kinautolu ne nau siosiofi, fakaangaʻi mo fekumi ki ha ngaahi ʻuhinga fekauʻaki mo iá. Naʻá ku ako e ngaahi ʻuhinga naʻe ʻomi ʻi he taimi ko iá pea ne ʻikai ke u ongoʻi ha fakapapau fekauʻaki mo e moʻoni ʻo hanau taha. Naʻe kau ʻi heʻeku ako ʻi he faʻa lotú, ʻa ʻeku ʻilo, ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi ʻuhinga ki he ngaahi fekaú mo e fakahinohino ʻokú Ne tuku mai ki Heʻene kau tamaioʻeikí. Naʻá ku fakapapau ai ke u līʻoa ki hotau kau taki fakapalōfitá mo lotu—ʻo hangē ko ia ne talaʻofa talu mei he kamata ʻo e ngaahi fakangatangata ko ʻení—ke hoko mai ʻa e ʻaho ʻe lava ke maʻu ai ʻe he taha kotoa pē ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé. ʻI he ʻaho 8 ʻo Sune, 1978, ne hoko mai ai e ʻaho ko iá, pea ne u tangi ʻi he fiefia.

II.

ʻI heʻetau fakakaukau ki he meʻa ne hokó mo ia ʻoku hoko ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní pea mo e moʻui ʻa e kau mēmipá talu mei he 1978, ʻoku ʻi ai leva ha ʻuhinga ai ke tau fiefia.

Ne ngāue fakavavevave e ngaahi potu ngāue ʻo e Siasí fakatatau mo e fakahā ki he lakanga fakataulaʻeikí. Ne hoko vave mai ki ai mo e ngaahi ouau fakanofó mo e ngaahi lekomeni temipalé. Ne vave ʻaupito mo hono fakasītuʻaʻi e ngaahi ʻuhinga ne tuku mai kimuʻa ke fakamatalaʻi e ngaahi fakangatangata ki he kau mēmipa ʻAfiliká—kau ai mo ia ne toki ʻomi ʻe ha kau taki ne fakaʻapaʻapaʻi lahi ʻi he Siasí. Naʻe folofola e ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene palōfitá, pea ne talangofua Hono Siasí.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ne ʻikai vave hono tali fakamāmani lahi iá kae pehē foki ki he liliu e loto mo e moʻui ʻo e kau mēmipá. Naʻe tali vave mo nonga ʻe ha niʻihi e ngaahi liliu ne iku meí he fakahaá, pea tuai hono tali ʻe ha niʻihi, pea ko ha niʻihi leva, ʻi heʻenau moʻui fakafoʻituituí, ne hokohoko atu pē ʻenau lau lanú ʻo hoko ia ko ha fakamamahi ki he tokolahi ʻi he māmaní, ʻo aʻu pē ki he taʻu ʻe 40 kuohilí. Kuo loto ha niʻihi ke nau sio ki mui, ʻo tuku taha ʻenau tokangá ki hono vakavakaiʻi ʻo e kuohilí, ʻo kau ai hono kumi ha ngaahi ʻuhinga ki he ngaahi fakangatangata kuo ʻosi taʻofi maí. Ka ko e tokolahi ʻo e Siasí, kau ai hono kau taki māʻolungá, kuo tuku taha ʻenau tokangá ki he ngaahi faingamālie ʻi he kahaʻú kae ʻikai ko e ngaahi mamahi ʻi he kuohilí. Kuo falala ha tokolahi ki he poto mo e taimi ʻa e ʻEikí pea kuo nau tali e ngaahi fakahinohino ʻo ʻEne palōfitá. ʻI heʻetau fai iá, te tau fakatokangaʻi ai ʻa e mahuʻinga taʻengata ʻo ʻEne akonaki fakaepalōfitá ʻoku “mahuʻinga tatau ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi hono ʻaó ʻo hangē ko e taha kehé” (Sēkope 2:21). ʻI heʻetau fai iá, kuo tau maʻu ai ha ivi foʻou ke fakakakato ʻaki e fekau ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ke tau akoʻi e ongoongolelei taʻengatá ki he kotoa—ʻo e “ngaahi puleʻanga, ngaahi faʻahinga, ngaahi lea mo e kakai kotoa pē” (T&F 42:58).

III.

ʻE ala iku ʻetau tokanga ki he ngaahi meʻa kuo teʻeki fakahaá pē ko e ngaahi fakamatala kuo fai ʻe kinautolu ne nau fai ha meʻa taʻe te nau maʻu ha mahinó ke tau fakamahamahalo mo puputuʻu ai. Ki he tokotaha kotoa pē ʻokú ne maʻu e hohaʻa ko iá, ʻoku mau ʻoatu ʻemau ʻofa mo e fakaafe makehe ko ʻení. Tuku ke tau hanganaki atu ki muʻa ʻi he tui faaitaha mo falala ki he talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻa ia “ʻokú ne fakaafeʻi ʻa kinautolu kotoa pē ke nau haʻu kiate ia ʻo maʻu ʻi heʻene angaleleí; pea ʻoku ʻikai te ne taʻofi ha tokotaha ʻoku haʻu kiate ia, pe ko ha ʻuliʻuli pe hinehina, pe ko ha pōpula pe tauʻatāina, pe ko ha tangata pe fefine” (2 Nīfai 26:33).

ʻI heʻetau hanganaki atu ki he kahaʻú, ko e taha e ngaahi liliu mahuʻinga taha ʻo e fakahā kau ki he lakanga fakataulaʻeikí ko e ui fakalangi ko ia ke siʻaki e ʻulungaanga tāufehiʻa ki ha faʻahinga pē ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá. ʻOku tau maheni ʻaki he ʻahó ni e tupu e tāufehiʻá mei he lau lanú, pea ʻoku fie maʻu ke tau fakatomala kotoa mei ai. Ka ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá, ne fakatangaʻi mo fakamamahiʻi ha ngaahi kulupu tokolahi ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá ʻo tupu mei he tāufehiʻá, kau ai e ngaahi meʻa ko ia ne fakatefito he tuʻunga fakamatakalí, ʻulungaanga fakafonuá, kakaí, akó pē tūkunga fakaʻekonōmiká.

ʻI homau tufakanga ko e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku mau maʻu e ʻilo mo e ngaahi fatongia ʻo ʻEne palani lahi ʻo e fakamoʻuí, ʻoku totonu ke tau fakavavevave ke teuteuʻi ʻetau moʻuí mo ʻetau ngaahi ngāué—fakalūkufua mo fakataautaha—ke tuku ki mui e tāufehiʻa fakatāutahá. Hangē ko ia ne meʻa ʻaki ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi ha fakataha kimuí ni mai ko e kau taki fakafonua ʻo e Fakataha Fakafonua ki he Lelei ʻa e Kakai Kili Lanu Kehé: “ʻOku mau fakaafeʻi fakataha e kakaí kotoa, ngaahi potungāué, mo e [ngaahi] puleʻangá ke ngāue mālohi mo fakapotopoto ange ke taʻofi e faʻahinga kotoa pē ʻo e tāufehiʻá.”1

Pea neongo ʻetau kau fakataha ke taʻofi e ngaahi ʻulungaanga ʻo e tāufehiʻá, ʻoku totonu ke tau manatuʻi ʻoku ʻikai ko ha tāufehiʻa ʻa e feinga ko ia e Siasí ke fakamamafaʻi ha ngaahi lao pau ke fenāpasi mo e finangalo ʻa e ʻEikí ki he moʻui taau ke hū ki ha temipalé. Kuo fakahā ʻe he ʻEikí, ko e talangofua ki he ngaahi fuakavá mo e ngaahi fekaú, ko ha fie maʻu mahuʻinga ia ke fiefia ai he ngaahi tāpuaki toputapú. Ka ʻi ai ha faʻahinga feinga ke tamateʻi e ngaahi fie maʻu fakalangi ki he moʻui taʻengatá mo e fāmili taʻengatá, ʻoku hangē ia hano fokotuʻu e palani ʻa Sētané ke “fakamoʻui ʻa e faʻahinga kotoa pē.” Kuo tau fakafisingaʻi ʻi heʻetau hoko ko ha kakai fakamatelié ʻa e palani ʻa Sētané ʻi heʻetau moʻui he maama fakalaumālié. Naʻa tau fili e palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ʻa ia ʻokú ne ʻomi e tauʻatāina ke fili mo tauhi e ngaahi fuakava taʻengata mo e ngaahi fekau ʻoku tuʻunga tatau ki he tokotaha kotoa peé. Ko e tuʻunga tatau ki he ʻOtuá ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ʻe tatau e olá ki he tokotaha kotoa, ka ʻe tuʻunga tatau e faingamālié ki he tokotaha kotoa pē.

IV.

Ko ʻetau taumuʻa ʻi he polokalama fakamanatu ko ʻení ko hono fakafiefiaʻi e taʻu hono 40 ʻo e fakahā kau ki he lakanga fakataulaʻeikí, ʻaki ʻetau hanganaki atu ki muʻa. ʻI heʻetau fai iá, ʻoku mau fakahaaʻi ai e houngaʻia makehe ki hotau kau mēmipa ʻAfilika fakaʻofoʻofá, kae tautautefito ki hotau kau mēmipa ʻAfilika-ʻAmelika kuo nau vilitaki ʻi he tui mo e faivelenga ʻi ha vahaʻa taimi faingataʻa kuo hōloa ai e tāufehiʻá. ʻOku tau kau fakataha he taimi ni ʻi he tuku taha ʻetau tokangá ki he ngaahi taʻu talu mei he 1978 mo e ngaahi ola ʻo e fakahā ko iá ʻi heʻene tāpuekina e fānau ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní kotoa. Hangē ko ia ne fakahā ʻe hotau kau taki fakaepalōfita ʻo e kuonga ko iá:

“Kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa hono finangaló ki hono tāpuekina ʻo ʻene fānau kotoa pē ʻi he māmaní ʻa ia te nau tokanga ki he leʻo ʻo ʻene kau tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻí, pea teuteuʻi kinautolu ke nau maʻu ʻa e tāpuaki kotoa pē ʻo e ongoongoleleí.”2

Kuo langa ʻi he taimí ni ha ngaahi temipale ʻi ha ngaahi fonua lahi ke tāpuakiʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ʻi he ongo tafaʻaki ʻo e veilí fakatouʻosi. ʻOku tau fiefia fakataha, ʻi māmani mo langi foki. Ko ha konga ʻeni ʻo ʻetau teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua ʻo Ia ne fakahaaʻi ʻe ha palōfita ʻi he Tohi ʻa Molomoná “ʻoku ʻikai te ne fekau ki ha tokotaha ke ʻoua te ne maʻu ʻa ʻene fakamoʻuí” (2 Nīfai 26:24) peá Ne fakahaaʻi mai ʻi ha palōfita ʻi hotau kuongá “kapau ʻoku ʻikai te mou taha,ʻoku ʻikai ʻaʻaku ʻa kimoutolu” (T&F 38:27).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “First Presidency and NAACP Leaders Call for Greater Civility, Racial Harmony,” Mē 17, 2018, mormonnewsroom.org.

  2. Fanongonongo Fakamafaiʻi 2