Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 27: Ngāué mo e Fatongia Fakatāutahá


Vahe 27

Ngāué mo e Fatongia Fakatāutahá

ʻĪmisi
A man working indoors on a lathe.

Ko ha Tefitoʻi Moʻoni Taʻengata ʻa e Ngāué

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia kuo fakahaaʻi atu ai kiate koe ʻa hono mahuʻinga ʻo e ngāué?

Kuo fakahaaʻi mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi Heʻena ngaahi tā sīpingá mo e akonakí, ʻoku mahuʻinga ʻa e ngāué ʻi langi mo māmani. Naʻe ngāue ʻa e ʻOtuá ke fakatupu ʻa e ngaahi langí mo e māmaní. Naʻá Ne ngaohi ke fakatahataha ʻa e vaí ki he feituʻu ʻe taha kae ʻasi hake ʻa e kelekele mōmoá. Naʻá Ne ngaohi ke tupu e mohuku mei he kelekelé, mo e ʻakau iiki mo e ʻakau ʻoku fuá. Naʻá Ne ngaohi ʻa e laʻaá, māhiná mo e ngaahi fetuʻú. Naʻá Ne ngaohi ʻa e meʻa moʻui kotoa pē ʻi tahi mo ʻuta. Naʻá Ne tuku mai leva ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ki he māmaní ke na tokangaʻi ia pea mo pule ki he meʻa moʻui kotoa pē. (Vakai, Sēnesi 1:1–28.)

Naʻe folofola ʻa Sīsū, “ ʻOku kei ngāué ni ʻa ʻeku Tamaí, pea ʻoku ou ngāue foki” (Sione 5:17). Naʻá ne toe pehē foki, “ ʻOku totonu ke u fai ʻa e ngaahi ngāue ʻo ia naʻá ne fekau au” (Sione 9:4).

ʻOku Fekau Mai ke Tau Ngāue

Kuo hoko ʻa e ngāué ko e founga moʻui ia ʻa e māmaní talu mei he mavahe ko ia ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mei he Ngoue ko ʻĪtení. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia ʻĀtama, “Te ke kai ʻa e meʻakai ʻi he kakava ʻo ho mata” (Sēnesi 3:19). Naʻe ngāueʻi ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e kelekelé ke na lava ʻo tokonaki maʻa ʻena ngaahi fie maʻú pea mo e fie maʻu ʻa ʻena fānaú (vakai, Mōsese 5:1).

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ki he kakai ʻo ʻIsilelí, “Ko e ʻaho ʻe ono ke ke ngāue ai” (ʻEkesōtosi 20:9).

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi he ngaahi ʻaho ko ia ne kamakamata ai e Siasi kuo toe fakafoki maí, “Ko ʻeni, ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u loko leleiʻia ʻi he kakai ʻoku nofo ʻi Saioné, he ʻoku ʻi ai ʻa e kau nofo noa ʻiate kinautolu” (T&F 68:31).

Kuo pehē ʻe ha palōfita ʻa e ʻOtuá, “Kuo pau ke toe fakafoki ʻa e ngāué ke hoko ia ko e tefitoʻi moʻoni pule ki he moʻui ʻa e kāingalotu hotau Siasí” (Hiipa J. Kalānite, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Hiipa J. Kalānite [2002], 132).

Fatongia Fakafāmilí

  • Ko e hā ha ngaahi fatongia ʻoku maʻu ʻe he tamaí, faʻeé mo e fānaú ke pukepuke ʻaki ʻa e ʻapí? Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau vahevahe ai ʻa e ngāué?

ʻOku ngāue fakataha ʻa e mātuʻá ke tokonaki fakatuʻasino, fakalaumālie mo fakaeloto maʻá e lelei ʻa honau fāmilí. ʻOku ʻikai ʻaupito totonu ke nau ʻamanaki ʻe fai ʻe ha taha kehe ʻa e fatongia ko ʻení maʻanautolu. Naʻe tohi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻo pehē, “Kapau ʻoku ʻikai ke tokonaki ʻe ha toko taha ki hono kāingá, pea kiate kinautolu tonu ʻi hono falé, kuo siʻaki ʻe ia ʻa e lotú” (1 Tīmote 5:8).

ʻOku totonu ke feinga ʻa e ongo mātuʻá ke maʻu ha tataki fakalaumālie mei he ʻEikí pea ke na muimui ki he faleʻi ʻa e kau palōfitá ʻi he taimi ʻokú na fokotuʻu ai ʻa e ngaahi fatongia fakafoʻituituí. ʻOku mahuʻinga hono faʻu ʻo ha ʻapi ʻoku akoʻi fakaʻaho ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo mahu tafea ai e ʻofá mo e māú, ʻo mahuʻinga tatau pē ia mo hono tokonaki ʻo e ngaahi tefitoʻi fie maʻu hangē ko e meʻakaí mo e valá.

ʻOku totonu ke fai ʻe he fānaú honau fatongia ʻi he ngāue ʻa e fāmilí. Ko e fanga kiʻi ngāue ko ia ʻoku vahe ki he fānaú, ʻoku totonu ke feʻunga pē ia mo e meʻa te nau lavá. ʻOku fie maʻu ke fakahikihikiʻi kinautolu ʻi heʻenau ngaahi ngāue leleí. ʻOku ako ʻa e loto fiengāué, tōʻonga moʻuí mo e ngaahi taukei fakangāué mei he ngaahi meʻa lelei ko ia ʻoku hoko ʻi ʻapí.

ʻOku faʻa fehangahangai ha kakai mo ha ngaahi faingataʻa ʻi heʻenau feinga ko ia ke tokonaki maʻa honau ngaahi fāmilí. ʻE lava ke tānaki atu ki he ngaahi fatongia ʻi ʻapí, ha mahaki tauhi, mole ʻa e hoá, pe ko ha mātuʻa toulekeleka. ʻOku manatua ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi fāmili ʻoku ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení pea ʻokú Ne ʻoange ʻa e ivi ke nau fakahoko ʻaki honau ngaahi fatongiá. Te Ne faitāpuekina maʻu pē kinautolu ʻo kapau te nau kole kiate Ia ʻi he tui.

ʻE Lava Ke Tau Fiefia ʻi Heʻetau Ngāué

  • Ko e hā ha founga ʻoku hanga ai ʻe hotau lotó ʻo uesia ʻetau ngāué?

ʻOku ʻi ai ha kakai ia ʻoku hoko e ngāué ia ko ha fuʻu meʻa faingataʻa kiate kinautolu. ʻOku lau ia ʻe ha niʻihi ko ha konga fakafiefia ʻo e moʻuí. Ko e taha ʻo e ngaahi lelei fisifisimuʻa taha ʻo e moʻuí, ʻa ʻete ako ko ia ke manako ke faʻa ngāué.

He ʻikai lava ke tau fili kotoa pē ki he faʻahinga ngāue ʻoku tau faí. ʻOku ngāue taimi lōloa ha niʻihi ia ke maʻu ʻa e ngaahi fie maʻu vivili taha. ʻOku faingataʻa ke te fiefia he faʻahinga ngāue ko iá. Ka ko e kakai fiefia tahá, ʻa e kakai ko ia kuo nau ako ke fiefia ʻi heʻenau ngāué, neongo pe ko e hā e ngāue ko iá.

ʻE lava ke tau fetokoniʻaki ʻi heʻetau ngāué. ʻE lava ke toe maʻamaʻa ange ʻetau kavenga mamafa tahá, ʻi he taimi ʻoku vahevahe atu ai iá.

ʻOku mahuʻinga fau hotau loto fekauʻaki mo e ngāué. ʻOku fakahaaʻi atu ʻe he talanoa ko ʻení, ʻa e founga naʻe sio lōloa ange ai ha tangata mei heʻene ngāue fakaʻahó pē. Naʻe fakalaka mai ha tangata ʻi ha feituʻu tāʻanga maka peá ne vakai atu ki ha kau tangata ʻe toko tolu ʻoku fai haʻanau ngāue. Naʻá ne fehuʻi ki he tangata takitaha pe ko e hā ʻenau meʻa ʻoku faí. Naʻe fakahā ʻe he tali takitaha ʻa e kau tangatá ni, ʻa e loto kehekehe ne nau maʻu ki he ngāue tatau pē. “ ʻOku fai ʻeku tutuʻu maka,” ko e tali ia ʻa e ʻuluakí. Naʻe tali mai ʻe he fika uá, “ ʻOku ou ngāueʻi ha konga koula ʻe tolu ʻi he ʻaho.” Naʻe malimali ʻa e fika tolú mo ne pehē ange, “ ʻOku ou tokoni ke langa ha fale ʻo e ʻOtuá.”

Te tau lava ʻo tokoni ki he ʻOtuá ʻi ha faʻahinga ngāue pē ʻoku fakahoko ʻi he angatonu. Naʻe pehē ʻe he Tuʻi ko Penisimaní, ʻa ia ko ha palōfita Nīfai, “ ʻO ka mou ka ʻi he tauhi ʻo homou kāingá, ʻoku mou ʻi he tauhi pē ʻo homou ʻOtuá” (Mōsaia 2:17). Kapau ʻoku tokonaki feʻunga pē ʻe heʻetau ngāué ʻa ʻetau ngaahi fie maʻú mo e ngaahi fie maʻu ʻa hotau fāmilí, ta ʻoku tau kei tokoni pē ki he fānau ʻa e ʻOtuá.

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke fakaleleiʻi ʻaki ʻetau fakakaukau ki he ngāué?

ʻOku Fakahalaʻiaʻi ʻ e he ʻOtuá ʻa e Nofo Noá

ʻOku ʻikai hōifua ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku fakapikopiko pe nofo noá. Naʻá Ne folofola, “ ʻE ʻikai maʻu ʻe he tokotaha ʻoku nofo noá ha tufakanga ʻi he siasí, tuku kehe pē ʻo kapau te ne fakatomala pea liliu ʻene ngaahi tōʻonga moʻuí” (T&F 75:29). Naʻá Ne toe fekau mai foki, “ ʻOua naʻa mou nofo noa; he ko ia ia ʻoku fakapikopikó ʻe ʻikai ke kai ʻe ia ʻa e mā pe tui ʻa e ngaahi kofu ʻo e tangata ngāué” (T&F 42:42).

Talu mei he kamakamata mai ʻa e Siasí, mo hono akoʻi ʻe he kau palōfitá ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke ʻoua te nau moʻui fakafalala ka nau moʻui ʻiate kinautolu pē pea fakaʻehiʻehi mei he nofo noá. He ʻikai loto fiemālie ʻa e Kāingalotu moʻoni ia ʻo e Siasí ke toʻo atu meiate kinautolu ʻa e kavenga ko ia ko hono tauhi pē kinautolú. Te nau tokonaki pē maʻanautolu mo honau fāmilí ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí, ki he fuoloa taha te nau lavá.

ʻOku totonu ke tali lelei ʻe he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí, ʻa e fatongia ko ia ke tokangaʻi honau kāinga ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo tauhi pē kinautolú, ki he fuoloa taha te nau lavá.

  • Ko e hā ha founga ʻoku uesia ai ʻe he nofo noá ha taha? ha fāmili? pe kolo?

Ngāué, Fakafiefiá mo e Mālōloó

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tauhi ke potupotu tatau ʻa e ngāué, fakafiefiá mo e mālōloó?

ʻOku totonu ke tau feinga kotoa pē ke potupotu tatau ʻa e ngāué, fakafiefiá mo e mālōloó. ʻOku ʻi ai ha lea motuʻa ʻoku pehē: “Ko e ngāue faingataʻa tahá ʻa e nofo noaʻiá, he ʻoku ʻikai pē toe lava ke mālōlō ha taha ia mei ai.” Ka ʻikai e ngāué, ʻoku taʻeʻuhinga ʻaupito ʻa e mālōloó ia mo e fiemālié.

ʻOku ʻikai ngata pē heʻene fakalata mo fie maʻu ke tau mālōloó, ka ʻoku fekauʻi foki kitautolu ke tau mālōlō ʻi he ʻaho Sāpaté (vakai, ʻEkesōtosi 20:10; T&F 59:9–12). ʻOku hanga ʻe he ʻaho ko ʻeni ʻo e mālōlō hili ʻa e ʻaho ʻe ono ʻo e ngāué, ʻo fakafoʻou kitautolu ki he ngaahi ʻaho ka hokó. ʻOku talaʻofa mai foki ʻa e ʻEikí ʻa hono “mahu ʻo māmaní” kiate kinautolu ʻoku nau tauhi ʻa e ʻaho Sāpaté (vakai, T&F 59:16–20; vakai foki ki he vahe 24 ʻi he tohí ni).

ʻE lava ke tau fakaʻaongaʻi hatau taimi ʻi he ngaahi ʻaho kehe ʻo e uiké, makehe mei he ngāué, ke fakatupulaki ai hotau ngaahi talēnití, fiefia ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tau mānako aí, fai ha ngaahi meʻa ʻoku fakafiefiá pe ngaahi ʻekitivitiī ko ia te ne fakafoʻou kitautolú.

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke potupotutatau ai ʻa e ngāué, fakafiefiá mo e mālōloó? Ko e hā ha founga ʻe lava ke tokoni ai ʻa e mātuʻá ki heʻenau fānaú ke pukepuke ʻa e potupotutatau ko ʻení?

Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Ngāué

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he ngāue faitotonú?

Naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama, “Te ke kai ʻa e [mā] ʻi he kakava ʻo ho matá” (Sēnesi 3:19). ʻOku ʻikai ngata he hoko pē ʻa e fono ko ʻení ko ha fono fakatuʻasinó, ka naʻe fakataumuʻa foki e fonó ni ki hono fakamoʻui e laumālie ʻo ʻĀtamá. ʻOku ʻikai ha ʻā-vahevahe moʻoni ia ʻo e ngāue fakalaumālié, fakaʻatamaí mo e fakatuʻasinó. ʻOku mahuʻinga ʻa e ngāué kiate kitautolu takitaha ke tau tupulaki, fakalakalaka ai hotau ʻulungāangá, pea mo ha ngaahi lelei kehe pē he ʻikai teitei ʻilo ia ʻe kinautolu ʻoku nofo noá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei, “Tuku muʻa ke tau ʻiloʻi ko e faingamālie ke ngāué ko ha meʻaʻofa ia, pea ko e mālohi ke ngāué ko ha tāpuaki ia pea ko e ʻofa ʻi he ngāué, ko e lavameʻá ia” (Pathways to Happiness [1957], 381).

“ ʻOku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e fiefiá” (2 Nīfai 2:25). Ko e ngāué ko ha kī ia ki he fiefia kakato ʻi he palani ʻa e ʻOtuá. Kapau ʻoku tau angatonu, te tau toe foki ʻo nofo mo ʻetau Tamai Hēvaní pea ʻoku ʻi ai ha ngāue ke tau fai. ʻI heʻetau hoko ʻo hangē ko Iá, ʻe hangē pē ʻa ʻetau ngāué ko ʻEne ngāué. Ko ʻEne ngāué ke “fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39).

Ngaahi Potu Folofola Kehé

  • Mōsese 4:23–25 (Naʻe fakahā kia ʻĀtama te ne ngāue ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí ke maʻu ʻene meʻakaí)

  • T&F 56:16–17 (Naʻe fakatokanga mai ʻa e ʻOtuá ki he koloaʻiá mo e masivá telia ʻa e manumanú, meheká pea mo e fakapikopikó)

  • T&F 58:26–29 (ʻoku totonu ke femoʻuekina ʻa e tangatá ʻi ha ngāue lelei)

  • Mātiu 25:14–30 (talanoa fakatātā ʻo e ngaahi talēnití)

  • ʻEfesō 4:28 (ʻoua ʻe toe kaihaʻa kae ngāue)

  • 1 Tesalonika 4:11–12 (ngāue ʻaki ho ongo nimá)

  • 2 Nīfai 5:17 (akoʻi ʻe Nīfai hono kakaí ke nau ngāue mo faʻa ngāue)