Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 28: Ngāue Tokoní


Vahe 28

Ngāue Tokoní

ʻĪmisi
Jesus Christ with the twelve apostles. Christ (depicted wearing a white robe with a yellow sash), is kneeling before one of the apostles as He washes the feet of that apostle. The other eleven apostles are gathered around a table (having just completed the last supper). They are watching Christ. (John 13:1-20)

Ko e Hā Ha Founga Te Tau Ala Tokoni Ai

  • Fakakaukau angé ki he ngaahi founga kuo tokoniʻi ai koe mo ho fāmilí ʻe he kakaí.

Naʻe pehē ʻe Sīsū, “ ʻOku ou ʻiate kimoutolu ʻo hangē ko ia ʻoku tauhí” (Luke 22:27). ʻI heʻetau hoko ko ha kau muimui moʻoni ʻo Sīsuú, kuo pau foki ke tau tokoni ki he niʻihi kehé.

Ko e ngāue tokoní, ko e tokoni ia ki ha niʻihi ʻoku fie maʻu tokoni. ʻOku tupu ʻa e tokoni faka-Kalaisí mei hono maʻu ʻo ha ʻofa moʻoni ki he Fakamoʻuí pea mo ʻofa mo tokanga ki he niʻihi kuó Ne foaki mai ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi faingamālie mo ha fakahinohino ke tau tokoniʻí. ʻOku mahulu ange ʻa e ʻofá ʻi he foʻi ongó pē; ʻi heʻetau ʻofa ki he niʻihi kehé, ʻoku tau fie tokoni kiate kinautolu.

Kuo pau ke tau loto fiemālie kotoa pē ke tokoni, neongo pe ko e hā hono lahi ʻetau paʻanga hū maí, hotau taʻu motuʻá pe tuʻunga fakasōsialé. ʻOku tui ha niʻihi ko e masivá pē mo e kau māʻulaló ʻoku totonu ke nau fai e tokoní. ʻOku fakakaukau ha niʻihi ko e tokoní ʻoku totonu ke fai pē ia ʻe he koloaʻiá. Ka naʻe kehe ʻa e akonaki ia ne fai mai ʻe Sīsuú. ʻI he taimi naʻe kole ai ʻe ha faʻē ʻa ha toko ua ʻo ʻEne kau ākongá kiate Ia ke Ne fakalāngilangiʻi hono ongo fohá ʻi Hono puleʻangá, naʻe tali ange ʻa Sīsū, “Ko ia ʻoku loto ke lahi ʻiate kimoutolú, ke hoko ia ko homou tauhi; pea ko ia ʻoku loto ke ʻeiki ʻiate kimoutolú, ʻe hoko ia ko hoʻomou tamaioʻeiki” (Mātiu 20:26–27).

ʻOku lahi ha ngaahi founga ke tau tokoni ai. ʻE lava ke tau tokoni ki he niʻihi kehé ʻi he tafaʻaki fakapaʻanga, fakasōsialé, fakatuʻasinó mo e fakalaumālié. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke tau vahevahe atu ʻetau meʻakaí mo e ngaahi meʻa kehé ki he niʻihi ʻoku nau fie maʻu iá. ʻE lava ke tau tokoni ki he niʻihi ʻoku faingataʻaʻiá ʻaki hono fai ʻo ha foaki ʻaukai ʻoku lahí. ʻE lava ke tau hoko ko ha kaumeʻa ki ha sola. ʻE lava ke tau tō ha ngoue ʻa ha taha toulekeleka pe tokangaʻi ha taha ʻoku puke. ʻE lava ke tau akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki ha taha ʻokú ne fie maʻu e moʻoní pe fakafiemālieʻi ha taha ʻoku mamahi.

ʻE lava ke tau fai ha fanga kiʻi ngāue tokoni iiki mo lalahi. ʻOku totonu ke ʻoua ʻaupito naʻa tau taʻe tokoni ki ha taha koeʻuhí ko e ʻikai lava ke tau fai ha ngaahi meʻa ʻoku lalahí. Naʻe fakamatala ha uitou ʻo fekauʻaki mo ha ongo kiʻi tamaiki ne na omi ki hono matapaá hili pē ʻene hiki atu ki ha feituʻu foʻou. Naʻe ʻomi ʻe he ongo kiʻi tamaikí ha kato ne faʻo ai haʻane kai hoʻatā pea mo ha kiʻi tohi naʻe pehē ai, “Kapau ʻokú ke fie maʻu ha taha ke fai haʻo fekau, peá ke ui kimaua.” Naʻe fiefia ʻa e uitoú ʻi he kiʻi angaʻofa ko ʻení pea kuo teʻeki ke ngalo ai.

Ka ʻoku ʻi ai ha taimi kuo pau ke tau fai ha feilaulau lahi ke tokoni ki ha taha. Naʻe foaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa ʻEne moʻuí ke tokoni kiate kitautolu.

  • Fakakaukau ki he kakai ʻi ho fāmilí pe koló ʻoku nau fie maʻu tokoni fakapaʻanga, fakasōsiale, fakatuʻasino pe fakalaumālie. Fakalaulauloto ki ha meʻa te ke lava ʻo fai ke tokoniʻi kinautolu.

ʻUhinga ʻOku Finangalo Ai ʻa e Fakamoʻuí ke Tau Tokoniʻi e Niʻihi Kehé

  • Ko e hā ʻoku finangalo ai ʻa e ʻEikí ke tau tokoni ki he niʻihi kehé?

ʻOku fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi he tokoni ʻa e houʻeiki tangatá, fafiné, fānau tangatá mo e fānau fefiné. Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻo pehē: “ ʻOku ʻafioʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá, pea ʻokú Ne tokanga mai. Ka ʻokú Ne faʻa feau ʻetau ngaahi fie maʻú ʻo fakafou mai ʻi ha taha kehe” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 100).

Talu ʻetau tupu mo ʻetau fakafalala ki he tokoni ʻa e niʻihi kehé. ʻI heʻetau kei valevalé, naʻe fafangaʻi, fakavalaʻi mo tauhi kitautolu ʻe heʻetau mātuʻá. Ka ne ʻikai e tokanga ko ʻení, pehē kuo tau mate. ʻI heʻetau tupu haké, naʻe akoʻi mai ʻe ha kakai kehe ha ngaahi taukei mo ha ngaahi fakakaukau. Kuo fie maʻu ʻe hatau tokolahi ke tauhi kitautolu lolotonga haʻatau puke pe te tau fie maʻu ha paʻanga lolotonga ha faingatāmaki fakapaʻanga. ʻOku kole hatau niʻihi ki he ʻOtuá ke Ne tāpuakiʻi ʻa e kakai faingataʻaʻiá ka ʻoku ʻikai ke tau fai ha meʻa maʻanautolu. Kuo pau ke tau manatuʻi ʻoku ngāue ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻiate kitautolu.

ʻOku tau tokoni ki he ʻOtuá he taimi ʻoku tau fetokoniʻaki aí. Naʻe hanga ʻe he tuʻi maʻongoʻonga ko Penisimaní ʻi he kuonga ʻo e Tohi ʻa Molomoná, ʻo akoʻi ki hono kakaí ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻaki e founga naʻá ne moʻuiʻakí. Naʻá ne tokoniʻi kinautolu he kotoa ʻo ʻene moʻuí, ʻo ne ngāueʻi pē ʻene moʻui ʻaʻaná kae ʻikai ke tauhi ia ʻe hono kakaí. ʻI ha malanga fakalaumālie naʻá ne fai, naʻá ne fakamatalaʻi ai e ʻuhinga ʻo ʻene manako ke tokoní, ʻo ne pehē:

“ ʻO ka mou ka ʻi he tauhi ʻo homou kāingá, ʻoku mou ʻi he tauhi pē ʻo homou ʻOtuá. …

“Pea kapau ko au, ʻa ia ʻoku mou ui ko homou tuʻí, ʻoku ou ngāue ke tauhi ʻa kimoutolu, ʻoku ʻikai ʻapē ke taau ke mou ngāue ke fetauhiʻaki ʻiate kimoutolu?” (Mōsaia 2:17–18).

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke mateuteu ai ke feau e ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé?

ʻOku Tau Maʻu Ha Ngaahi Tāpuaki ʻo Fakafou he Ngāue Tokoní

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu ʻo fakafou ʻi he ngāue tokoni ki he niʻihi kehé?

ʻOku tau maʻu ha ngaahi tāpuaki he taimi ʻoku tau tokoni ai ki he niʻihi kehé. ʻOku fakatupulaki ʻetau ʻofá ʻi he taimi ʻoku tau tokoni aí. ʻOku ʻikai ke tau siokita ai. ʻI heʻetau fakakaukau ki he palopalema ʻa e niʻihi kehé, ʻoku ʻikai leva ke fuʻu mamafa ai ʻetau ngaahi palopalema ʻatautolú. Kuo pau ke tau tokoni ki he niʻihi kehé ka tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Kuo folofola ʻa e ʻOtuá ko kinautolu ʻoku nofo mo Iá, kuo pau ke nau ʻofa mo tokoni ki Heʻene fānaú (vakai, Mātiu 25:34–40).

ʻI heʻetau fakakaukau atu ki he moʻui ʻa e kakai kuo ngāue taʻesiokitá, ʻe lava ke tau ʻiloʻi ai ko e meʻa ko ia ne nau maʻu aí, naʻe lahi ange ia he meʻa ne nau foakí. Naʻe pehē ha mēmipa ʻo e Siasí ko Paula, ʻa ia naʻe motu hono ongo vaʻé ʻi ha fakatuʻutāmaki. Mahalo naʻe mei ongoʻi tāufehiʻa mo taʻeʻaonga ha niʻihi ia, ka naʻe ʻikai fakakaukau pehē ʻa Paula ia. Naʻá ne ako ke fefakatauʻaki pea maʻu ai ha paʻanga feʻunga ke fakatau ʻaki hano fale. Naʻá na fakaʻataʻatā ai mo hono uaifí ha loki ke nofo ai e siʻi fānau tukuhāusia mo liʻekiná. Naʻe mamatea fakaesino ha niʻihi. Naʻe tokoni ʻa Paula ki he fānau ko ʻení mo ha niʻihi kehe ʻo aʻu ki heʻene mate he hili ʻa e taʻu ʻe 20. Ko hono olá, naʻe ʻofeina lahi ʻaupito ia, pea toʻo atu ai ʻene ngaahi fakakaukaú mei hono ongo vaʻe mamateá. Naʻá ne toe ofi ange ai ki he ʻEikí.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo, “ ʻOku tau toe faʻa fakaʻatuʻi ange ʻi heʻetau tokoni ki he niʻihi kehé—ko e moʻoni, ʻoku faingofua ange ke ‘ ʻiloʻi’ hotau anga totonú koeʻuhí he ʻoku toe lahi ange ʻa hotau ngaahi angatotonu ke tau fekumi ke ʻiloʻí!” Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo 105).

Ngaahi Faingamālie ke Tokoní

ʻOku ʻi ai hatau niʻihi ʻoku tau tokoni pē ki he niʻihi ko ia ʻoku tau fiefia he feohi mo iá ka tau fakaʻehiʻehi mei he toengá. Ka naʻe fekauʻi kitautolu ʻe Sīsū ke tau ʻofa mo tokoni ki he tokotaha kotoa pē. ʻOku lahi ha ngaahi faingamālie ke tau tokoni ai (vakai, Mōsaia 4:15–19).

ʻE lava ke tau tokoni ki hotau ngaahi fāmilí. ʻOku totonu ke feʻilongaki ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi heʻena ngaahi fie maʻú. ʻOku totonu ke tokoni ʻa e ngaahi mātuʻá ki heʻenau fānaú, ʻo ʻikai ngata pē ʻi hono fafanga mo fakavalaʻi kinautolú, ka ke akonekina foki kinautolu pea ke nau vaʻinga mo ngāue fakataha mo kinautolu. ʻE lava ke tokoni ʻa e fānaú, ʻaki ʻenau tokoni ʻi he ngaahi ngāue ʻi ʻapí mo tokoniʻi honau ngaahi tokouá mo e tuofāfiné pe tuongaʻané.

ʻOku fetauhiʻaki mo fetokoniʻaki ʻa e husepānití mo e uaifí. Te na lava ʻo fetokoniʻaki ʻi hono tauhi ʻo e fānaú, mo na fepoupouaki ʻi he ngaahi meʻa ʻokú na tokanga mo fāifeinga ki aí. Mahalo naʻa feilaulau ha faʻē mo ha tamai ke ʻave ha taha ʻo ʻena fānaú ʻo ngāue fakafaifekau. ʻE lava ʻe ha tamasiʻi ʻo fakafiemālieʻi hano kiʻi tuofefine siʻisiʻi ʻoku manavahē ʻi he fakapoʻulí pe tokoni ke ne poto he laukongá. Kuo fakahā mai ʻe hotau kau palōfitá ko e fāmilí ko e ʻiuniti mahuʻinga taha ia ʻo e sosaietí. Kuo pau ke tau tokoniʻi hotau ngaahi fāmilí (vakai, Mōsaia 4:14–15).

ʻOku lahi ha ngaahi faingamālie ʻoku tau maʻu ke tau tokoni ai ki hotau ngaahi kaungāʻapí, kaungāmeʻá pea mo kinautolu ʻoku solá. Kapau ʻoku faingataʻa ki hotau kaungāʻapí ke utu ʻene ngoué ki muʻa ʻi ha matangi, ʻe lava ke tau tokoni ki ai. Kapau ʻoku puke ha faʻē, ʻe lava ke tau tokangaʻi ʻene fānaú pe tokoni ki he ngāue fakaʻapí. Kapau ʻoku hē atu ha talavou mei he Siasí, ʻe lava ke tataki fakafoki mai ia. Kapau ʻoku manukiʻi ha taha ʻo e fānaú, ʻe lava ke tau fakamaheni ki ai pea fakaʻaiʻai e niʻihi kehé ke nau angaʻofa. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke tau maheni mo e kakai ʻoku tau tokoniʻí. ʻOku totonu ke tau kumi ha ngaahi founga ke tau tokoni ai ki he tokolahi taha ʻo e fānau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ʻi he lahi taha te tau lavá.

Kapau ʻoku ʻi ai hatau ngaahi talēniti makehe, ʻoku totonu ke tau fakaʻaongaʻi kinautolu ke tokoniʻi ʻaki ʻa e niʻihi kehé. ʻOku tāpuekina kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻaki ha ngaahi talēniti mo ha ngaahi meʻa te tau lava ke tau tokoni ai ke toe lelei ange e moʻui ʻa e niʻihi kehé.

ʻOku tau maʻu ha ngaahi faingamālie ke tokoni ʻi he Siasí. Ko ha taumuʻa ʻe taha hono fokotuʻu ʻo e Siasí ke tau maʻu ai ha ngaahi faingamālie ke fetokoniʻaki. ʻOku tokoni e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi heʻenau fakahoko e ngāue fakafaifekaú, tali ha ngaahi uiuiʻi fakatakimuʻá, ʻaʻahi ki he kau mēmipa kehe ʻo e Siasí, faiako he ngaahi kalasí mo fai ha ngaahi ngāue kehe ʻa e Siasí. ʻOku ʻikai ha lakanga fakapalōfesinale ia ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ko ia kuo pau ke fuesia ai ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi ʻekitivitī kotoa pē ʻo e Siasí.

  • Te tau lava fēfē ʻo foaki ha taimi feʻunga ki hotau fāmilí, neongo e lahi fau hotau ngaahi faingamālie ke tokoni ʻi he Siasí mo e koló?

Ko Sīsū Kalaisí ko e Sīpinga Haohaoa Ia ʻo e Tokoní

  • Ko e hā ha ngaahi talanoa ʻokú ke manako taha ai he folofolá, ʻa ia naʻe tā ai ʻe he Fakamoʻuí ha sīpinga ʻo e tokoní?

Naʻe ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e sīpinga haohaoa ʻo e tokoní. Naʻá Ne folofola mai naʻe ʻikai ke Ne haʻu ki he māmaní ke tauhi Ia, ka ke Ne tokoni mo foaki ʻEne moʻuí maʻatautolu (vakai, Mātiu 20:28).

ʻOku ʻofa ʻa Sīsū Kalaisi kiate kitautolu hono kotoa, ʻo laka ange ia he meʻa ʻoku lava ke mahino kiate kitautolú. ʻI he taimi naʻá Ne ʻi māmani aí, naʻá Ne tokoni ki he masivá, taʻeʻiló, faiangahalá mo kinautolu ne fehiʻanekinaʻí. Naʻá Ne akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki he tokotaha kotoa pē naʻe fiefanongo ki ai, peá Ne fafanga ʻa e kakai fiekaia ne omi ke fanongo kiate Iá, fakamoʻui ʻa e mahakí mo Ne fokotuʻu ʻa e maté.

Ko Ia ʻa e Tupuʻanga ʻo e māmaní mo hotau Fakamoʻuí, ka naʻá Ne kei fai pē mo ha ngaahi ngāue tokoni ʻi he loto fakatōkilalo. Ki muʻa pea Tutuki Iá, naʻá Ne fakataha mo ʻEne kau ākongá. Hili ʻEne akoʻi kinautolú, naʻá Ne toʻo ha pēsoni vai mo ha tauveli ʻo ne fufulu honau vaʻé (vakai, Sione 13:4–10; vakai foki ki he fakatātā ʻi he vahe ko ʻení). ʻI he kuonga ko iá, naʻe hoko hono fufulu ʻo ha vaʻe ʻo ha taha naʻe ʻaʻahi mai, ko hano fakahaaʻi ia ʻo e fakaʻapaʻapa pea naʻe faʻa fai ia ʻe ha tamaioʻeiki. Naʻe fai ia ʻe Sīsū ko ha sīpinga ʻo e ʻofá mo e ngāue tokoní. ʻI he taimi ʻoku tau loto fiemālie ai ke tokoni ki he niʻihi kehé ʻi he laumālie ʻo e ʻofá, ʻoku tau hoko ai ʻo hangē ko Kalaisí.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngāue tokoní?

Ngaahi Potu Folofola Kehé