Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 43: Ngaahi Fakaʻilonga ʻo e Hāʻele ʻAngaua Maí


Vahe 43

Ngaahi Fakaʻilonga ʻo e Hāʻele ʻAngaua Maí

ʻĪmisi
The resurrected Jesus Christ (wearing white robes with a magenta sash) standing above a large gathering of clouds. Christ has His arms partially extended. The wounds in the hands of Christ are visible. Numerous angels (each blowing a trumpet) are gathered on both sides of Christ. A desert landscape is visible below the clouds. The painting depicts the Second coming of Christ. (Acts 1:11)

ʻE Toe Foki Mai ʻa Sīsū Kalaisi ki he Māmaní

  • Ko e hā ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hāʻele ʻAngaua Maí?

Naʻe fakahā ʻe he Fakamoʻuí kia Siosefa Sāmita, “Te u fakahā au ʻe au mei he langí ʻi he mālohi mo e fuʻu nāunau lahi … ʻo nofo ʻi he māʻoniʻoni fakataha mo e tangatá ʻi he māmaní ʻi ha taʻu ʻe taha afe, pea ʻe ʻikai ke tuʻu ʻa e kau angahalá” (T&F 29:11; vakai foki ki he vahe 44 mo e 45 ʻi he tohí ni). Kuo fakahā mai ʻe Sīsū ʻe ʻi ai ha ngaahi fakaʻilonga mo ha ngaahi meʻa makehe ʻe hoko ʻe fakatokanga mai ai kiate kitautolu ʻoku ofi ʻa e taimi ʻo ʻEne Hāʻele ʻAngaua Maí.

Kuo laui afe ʻa e ngaahi taʻu ne nofo ʻamanaki mai ai e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí ki he Hāʻele ʻAngaua Maí, ʻo pehē ko ha taimi ʻo e melino mo e fiefia. Ka kimuʻa pea hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí, ʻe aʻusia ʻe he kakai ʻo e māmaní ha ngaahi ʻahiʻahi mo ha fakatamaki lahi. ʻOku finangalo ʻetau Tamai Hēvaní ke tau teuteu atu ki he ngaahi faingataʻa ko ʻení. ʻOkú ne finangalo foki ke tau mateuteu fakalaumālie ʻi he taimi ʻe hāʻele mai ai ʻa e Fakamoʻuí ʻi Hono nāunaú. Ko ia ai, kuó Ne ʻomi ha ngaahi fakaʻilonga ke fakahaaʻi mai ai ʻoku ofi e Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí. Kuo fakahā mai e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení ʻe he ʻOtuá ki Heʻene kau palōfitá ʻi he ngaahi kuonga kotoa pē. Kuó Ne folofola mai ʻe ʻiloʻi ʻe he kau muimui faivelenga ʻo Kalaisí ʻa e ngaahi fakaʻilongá pea te nau nofo ʻo tokanga ki ai (vakai, T&F 45:39). Kapau ʻoku tau talangofua mo tui faivelenga, te tau ako ʻa e folofolá pea tau ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakaʻilongá.

Kuo ʻosi fakahoko pe ʻoku lolotonga fakahoko ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga ne tomuʻa fakahā mai ʻo kau ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE fakahoko ha niʻihi ʻi he kahaʻú.

Faiangahalá, Taú mo e Moveuveú

ʻOku fakailifia mo fakalilifu ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilongá. Kuo fakatokanga mai ‘a e kau palōfitá ʻe hoko ki he māmaní ha moveuveu lahi, faiangahalá, fetauʻakí pea mo e faingataʻaʻiá. Naʻe pehē ʻe he palōfita ko Tanielá ko e kuonga ko ia ki muʻa ʻi he Hāʻele ʻAngauá, ko ha taimi ia ʻo e puputuʻu lahi kuo teʻeki ʻiloʻi ʻi he māmaní (vakai, Taniela 12:1). Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “ ʻE fakaʻau ʻo momoko ʻa e ʻofa ʻa e tangatá, pea ʻe hulu ʻa e fai angahalá” (T&F 45:27). “Pea ʻe moveuveu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē; pea … ʻe hoko mai ʻa e ilifia ki he kakai kotoa pē” (T&F 88:91). ʻE lava ke tau ʻilo ʻe hoko mai ha ngaahi mofuike, mahaki fakaʻauha, honge, matangi mālohi, fatulisi mo e mana (vakai, Mātiu 24:7; T&F 88:90). ʻE fakaʻauha ʻe he ʻuha maká ʻa e ngaahi ngoue ʻi he māmaní (vakai, T&F 29:16).

Naʻe fakahā ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá ʻe fakafonu ʻa e māmaní ʻe he ngaahi tau: “Te mou fanongo ki he ngaahi tau mo e ongoongo ʻo e tau. … ʻE tuʻu hake ʻa e kakai ki he kakai, mo e puleʻanga ki he puleʻanga” (Mātiu 24:6–7). Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá: “ ʻOua naʻa mou lotosiʻi ʻi heʻemau fakamatala atu ʻa e ngaahi taimi faingataʻá, he ʻe vavé ni mai ʻenau hokó, he ʻoku tuʻunuku mai ʻa e heletaá, mo e hongé, mo e ngaahi meʻa fakamamahí. ʻE hoko ha fakaʻauha lahi ʻi he funga ʻo e fonuá, kae ʻoua naʻa mou mahalo ʻe ʻikai hoko ha kihiʻi kupu pe tohi ʻo e ngaahi kikite kotoa ʻa e kau palōfita māʻoniʻoní, pea ʻoku kei toe ha ngaahi meʻa lahi ʻoku teʻeki fakahoko” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 289).

ʻOku lolotonga fakahoko ha konga lahi ʻo e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení. ʻOku ʻi he feituʻu kotoa pē ʻa e angahalá. ʻOku toutou fetauʻaki ʻa e ngaahi puleʻangá. ʻOku hoko mai ha ngaahi mofuike mo ha ngaahi fakatamaki kehe. ʻOku lolotonga faingataʻaʻia ha kakai tokolahi ko e ola ʻo e ngaahi matangi mālohí, laʻalaʻaá, fiekaiá mo e mahakí. ʻE lava ke tau ʻiloʻi pau ʻe ʻalu ke toe kovi ange ʻa e ngaahi fakatamaki ko ʻení ki muʻa pea hāʻele mai ʻa e ʻEikí.

Ka neongo ia, ʻoku ʻikai ke fakalilifu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻe hoko ki muʻa ʻi he Hāʻele ʻAngauá. ʻOku ʻomi ʻe ha tokolahi ha fiefia ki he māmaní.

Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “ ʻE ulo atu ha maama ʻiate kinautolu ʻoku nofo ʻi he fakapoʻulí, pea ko e kakato ia ʻo ʻeku ongoongoleleí” (T&F 45:28). Naʻe tomuʻa fakahā pē ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá ʻa hono Toe Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí. Naʻe mamata ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ʻe toe fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí ʻe ha ʻāngelo (vakai, Fakahā 14:6–7). Naʻe haʻu e ʻāngelo ko Molonaí mo ha kau talafekau fakalangi kehe ke ʻomi ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí kia Siosefa Sāmita, ke fakahoko ai ʻa e kikite ko ʻení.

Ko Hono Tuku Mai ʻo e Tohi ʻa Molomoná

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ki he kau Nīfaí ʻo fekauʻaki mo ha fakaʻilonga ʻe taha: ʻe ʻomi ʻa e Tohi ʻa Molomoná ki honau hakó (vakai, 3 Nīfai 21). ʻI he ngaahi kuonga ʻo e Fuakava Motuʻá, naʻe tomuʻa mamata ai ʻa e ongo palōfita ko ʻĪsaiá mo ʻIsikeli ki hono ʻomi ʻo e Tohi ʻa Molomoná (vakai, ʻĪsaia 29:4–18; ʻIsikeli 37:16–20). ʻOku lolotonga fakahoko he taimí ni ʻa e ngaahi kikite ko ʻení. Kuo ʻomi ʻa e Tohi ʻa Molomoná pea kuo ʻoatu ia ki he tapa kotoa pē ʻo e māmaní.

Ko Hono Malangaʻaki ʻo e Ongoongoleleí ki he Funga ʻo e Māmaní

Ko ha toe fakaʻilonga ʻe taha ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí ko e “ongoongoleleí ni ʻo e puleʻangá ʻe malanga ʻaki ʻi māmani kotoa pē, ko e meʻa fakamoʻoni ki he puleʻanga kotoa pē” (Mātiu 24:14; vakai foki, Siosefa Sāmita—Mātiu 1:31). ʻE fanongo ʻa e kakai kotoa pē ki hono kakato ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻenau lea fakafonua pē ʻanautolú (vakai, T&F 90:11). Talu mei hono Toe Fakafoki mai ʻo e Siasí, mo hono malangaʻaki ʻe he kau faifekaú ʻa e ongoongoleleí. Kuo tupulaki e ngāue fakafaifekaú he taimí ni ʻo aʻu ki ha kau faifekau ʻe lau mano ʻoku nau malanga ʻi he ngaahi fonua lahi ʻi ha ngaahi lea fakafonua kehekehe. Kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAngauá pea lolotonga ʻa e Nofotuʻí, ʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi founga ke ʻoatu ʻaki e moʻoní ki he puleʻanga kotoa pē.

Ko e Haʻu ʻa ʻIlaisiaá

Naʻe kikite ʻa e palōfita ko Malakaí ʻe fekauʻi mai ʻa e palōfita ko ʻIlaisiaá ki he māmaní, kimuʻa pea Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻE toe fakafoki mai ʻe ʻIlaisiā ʻa e mālohi faisilá/faifakamaʻú kae lava ke silaʻi fakataha ʻa e ngaahi fāmilí. Te ne ueʻi foki ʻa e kakaí ke nau tokanga ki heʻenau ngaahi kuí mo honau hakó. (Vakai, Malakai 4:5–6; T&F 2.) Naʻe haʻu ʻa e palōfita ko ʻIlaisiaá kia Siosefa Sāmita ʻi ʻEpeleli ʻo e 1836. Talu mei he taimi ko iá, mo e tupulaki ʻa e tokanga ki he ngāue fakatohihohokó mo e hisitōlia fakafāmilí. ʻOku tau lava foki ʻo fakahoko ʻa e ngaahi ouau sila ʻi he temipalé maʻanautolu ʻoku moʻuí pea mo kinautolu kuo pekiá.

ʻE Hoko ʻa e Hako ʻo Līhaí ko ha Kakai Maʻongoʻonga

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ko e taimi ʻe ofi ai ki Heʻene hāʻele maí, ʻe hoko ʻa e kau Leimaná ko ha kakai angatonu mo fakaʻapaʻapaʻiaʻi. Naʻá ne pehē, “Ki muʻa pea hoko ʻa e fuʻu ʻaho lahi ʻo e ʻEikí, … ʻe matala ʻa e kau Leimaná ʻo hangē ko e losé” (T&F 49:24). Kuo tokolahi fau e ngaahi hako ʻo Līhai ʻoku nau maʻu he taimí ni ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí.

Ko Hono Langa Hake ʻo Selusalema Foʻoú

ʻI he fakaofi atu ki he taimi ʻe hāʻele mai ai ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe langa ʻe he Kāingalotu faivelengá ha kolo māʻoniʻoni, ko ha kolo ʻo e ʻOtuá, ʻo ui ko Selusalema Foʻou. ʻE pule tonu pē ai ʻa Sīsū Kalaisi. (Vakai, 3 Nīfai 21:23–25; Mōsese 7:62–64; Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:10.) Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻe langa ʻa e koló ʻi he vahefonua ko Mīsulí ʻi he ʻIunaiteti Siteití (vakai, T&F 84:2–3).

Ko ha niʻihi pē ʻeni ʻo e ngaahi fakaʻilonga kuo foaki mai ʻe he ʻEikí. ʻOku lahi mo ha toe ngaahi fakaʻilonga ʻoku fakamatalaʻi mai ʻe he folofolá.

  • Ko e hā ha fakamoʻoni ʻokú ke mamata ai ki hono fakahoko ʻo e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení?

ʻE Lava ke Tokoniʻi Kitautolu ʻe Heʻetau ʻIloʻi e Ngaahi Fakaʻilonga ʻo Taimí

  • ʻOku lava fēfē ke tau nonga pē mo fiemālie neongo kuo aʻu ki ha taimi ʻoku fakailifia mo fakalilifu ai ʻa e ngaahi fakaʻilongá?

ʻI ha folofola ʻa e ʻEikí ʻo fekauʻaki mo ʻEne Hāʻele ʻAngaua maí, naʻá Ne pehē ai, “ ʻOku ʻikai ke ʻiloʻi ʻe ha tangata ʻa e houá mo e ʻahó, pea ʻoku ʻikai foki ke ʻilo ia ʻe he kau ʻāngelo ʻi he langí” (T&F 49:7). Naʻá Ne akoʻi mai ʻeni ʻi he talanoa fakatātā ʻo e ʻakau ko e fikí. Naʻá ne pehē ko e taimi ʻoku tau mamata ai ki he failau mai ʻa e ʻakau ko e fikí, ʻe lava ke tau tala ʻoku mei hoko ʻa e faʻahitaʻu māfaná. Ko ia ʻoku pehē pē ʻa e taimi te tau mamata ai ki he ngaahi fakaʻilonga kuo fakamatalaʻi mai ʻi he folofolá, ʻe lava leva ke tau ʻiloʻi kuo ofi ʻEne hāʻele maí. (Vakai, Mātiu 24:32–33.)

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení ke tokoniʻi ai kitautolu. ʻE lava ke tau fakamāʻopoʻopo ʻetau moʻuí mo teuteuʻi kitautolu mo hotau ngaahi fāmilí ki he ngaahi meʻa ʻoku teu ke hoko maí.

Kuo fakatokanga mai kiate kitautolu telia ʻa e ngaahi fakatamakí pea mo fakahā mai ke tau teuteu atu ki ai, ka ʻe lava foki ke tau toe hanganaki fiefia atu ki he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí pea tau fiefia ai. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “ ʻOua ʻe puputuʻu, koeʻuhí, he ʻo ka hokosia ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa pē [ngaahi fakaʻilongá], te mou lava ʻo ʻilo ai ʻe fakahoko ʻa e ngaahi talaʻofa kuo fai kiate kimoutolú” (T&F 45:35). Naʻá Ne pehē he ʻikai fakaʻauha ʻa e kau māʻoniʻoní ʻi he taimi ʻe hāʻele mai aí “ka te nau kātakiʻi ʻa e ʻahó. Pea ʻe foaki ʻa e māmaní kiate kinautolu ke hoko ko e tofiʻa; … pea ʻe tupu hake ʻa ʻenau fānaú taʻe ʻi ai ha angahala. … He ʻe ʻi honau lotolotongá ʻa e ʻEikí, pea ʻe ʻiate kinautolu ʻa hono nāunaú, pea te ne hoko ko honau tuʻi mo honau tokotaha foaki fono” (T&F 45:57–59).

Ngaahi Potu Folofola Kehé