Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 35: Talangofuá


Vahe 35

Talangofua

ʻĪmisi
An angel appearing to Adam and Eve as they prepare to offer a lamb as a burnt offering. The illustration depicts the angel explaining to Adam and Eve that the animal sacrifice was symbolic of the sacrifice to be made by Jesus Christ.

ʻOku Totonu ke Tau Talangofua Loto Fiemālie ki he ʻOtuá

  • Ko e hā ha faikehekehe ʻoku hoko he taimi ʻoku tau talangofua loto fiemālie ai kae ʻikai ʻi he loto taʻefiemālié?

ʻI he kei ʻi māmani ʻa Sīsuú, naʻe fai ange kiate Ia ʻe ha loea ʻa e fehuʻi ko ʻení:

“ ʻEiki, ko e fekau fē ʻi he fonó ʻoku lahí?

“Pea tala ʻe Sīsū kiate ia, Ke ke ʻofa ki [he ʻEikí] ko ho ʻOtua ʻaki ho laumālie kotoa, mo hoʻo moʻui kotoa, mo ho loto kotoa.

“Ko e ʻuluaki pea ko e lahi ia ʻo e fekaú.

“Pea ko hono ua ʻoku tatau mo ia, Ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pe ko koé.

“Ko e fekaú ni ʻe ua ʻoku tautau ai ʻa e fono kotoa mo e kau palōfitá” (Mātiu 22:36–40).

ʻOku tau ako mei he ngaahi fakatātā ko ʻení ki hono mahuʻinga ke tau ʻofa ki he ʻEikí mo hotau kaungāʻapí. Ka ʻoku tau fakahaaʻi fēfē ʻetau ʻofa ki he ʻEikí?

Naʻe tali ʻe Sīsū ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi Heʻene folofola, “Ko ia ʻokú ne maʻu ʻeku ngaahi fekaú, ʻo fai ki ai, ko ia ia ʻoku ʻofa kiate au: pea ko ia ʻoku ʻofa kiate au, ʻe ʻofa ʻa ʻeku Tamaí kiate ia” (Sione 14:21).

ʻOku totonu ke tau takitaha fehuʻi loto pē kiate kitautolu pe ko e hā e ʻuhinga ʻoku tau talangofua ai ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Koeʻuhí nai ko ʻetau ilifia ki he tauteá? Koeʻuhí nai ko ʻetau fie maʻu e ngaahi pale ʻo ha moʻui ʻoku lelei ange? Pe koeʻuhí nai ko ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá mo Sīsū Kalaisí pea ʻoku tau fie tauhi kiate Kinaua?

ʻOku lelei ange ke talangofua ki he ngaahi fekaú koeʻuhí ko ʻetau ilifia ki he tauteá, ʻi ha ʻikai ke tau talangofua ki ai. Ka ʻoku toe fakafiefia ange ʻo kapau ʻoku tau talangofua ki he ʻOtuá koeʻuhí ko ʻetau ʻofa ʻiate Iá pea ʻoku tau fie talangofua kiate Ia. ʻI he taimi ʻoku tau talangofua loto tauʻatāina ai kiate Iá, te Ne faitāpuekina tauʻatāina kitautolu. Naʻá Ne folofola, “Ko au, ko e ʻEiki ʻoku ou, … fiefia ke fakalāngilangiʻi ʻa kinautolu ʻoku tauhi kiate au ʻi he māʻoniʻoní pea ʻi he moʻoní ʻo aʻu ki he ngataʻangá” (T&F 76:5). ʻOku tokoni foki ʻa e talangofuá ke tau fakalakalaka pea tau hoko ai ʻo hangē ko ʻetau Tamai Hēvaní. Ka ko kinautolu ʻoku ʻikai ke nau fai ha meʻa kae ʻoua ke toki fekauʻí pea nau tauhi taʻe loto fiemālie ʻa e ngaahi fekaú, ʻe mole meiate kinautolu ʻa honau palé (vakai, T&F 58:26–29).

  • Te tau fakatupulaki fēfē ʻetau loto holi ke talangofuá?

Te Tau Lava ʻo Talangofua Taʻe Maʻu Ha Mahino Ki Hono ʻUhingá

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ʻikai fie maʻu maʻu ai pē ke mahino kiate kitautolu e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí ka tau toki talangofuá?

ʻI heʻetau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau teuteu ai ki he moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻí. ʻOku ʻikai ke tau faʻa ʻilo he taimi ʻe niʻihi ʻa e ʻuhinga ʻo ha fekau tukupau. Ka ʻoku tau fakahaaʻi ʻetau tuí mo ʻetau falala ki he ʻOtuá he taimi ʻoku tau talangofua ai kiate Ia, taʻe ʻilo ki hono ʻuhingá.

Naʻe fekau kia ʻĀtama mo ʻIvi ke na fai ha ngaahi feilaulau ki he ʻOtua. Naʻe hā mai ha ʻāngelo he ʻaho ʻe taha kia ʻĀtama ʻo fehuʻi ange pe ko e hā ʻokú ne fai feilaulau aí. Naʻe tali ange ʻe ʻĀtama ʻoku ʻikai ke ne ʻilo ʻa hono ʻuhingá. Naʻá ne fai pē ia he naʻe fekau mai ʻe he ʻEikí ke ne fai ia. (Vakai, Mōsese 5:5–6 pea mo e fakatātā ʻi he vahe ko ʻení.)

Naʻe akoʻi ange ʻe he ʻāngeló kia ʻĀtama ʻa e ongoongoleleí mo ne fakahā kiate ia ʻo kau ki he Fakamoʻui ʻe hāʻele maí. Naʻe nofoʻia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa ʻĀtama pea naʻe kikite ʻa ʻĀtama ʻo kau ki he kakai ʻo e māmaní ʻo aʻu ki he toʻu tangata fakaʻosí. (Vakai, Mōsese 5:7–10; T&F 107:56.) Naʻe hoko mai e ʻilo mo e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ko ʻení kia ʻĀtama koeʻuhí ko ʻene talangofuá.

ʻE Teuteu ʻe he ʻOtuá ha Founga

ʻOku fakahā mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná, naʻe ʻi ai ha ngāue faingataʻa moʻoni naʻe ʻomi mei he ʻEikí kia Nīfai mo hono ongo taʻoketé (vakai, 1 Nīfai 3:1–6). Naʻe lāunga hono ongo taʻoketé ʻo na pehē ʻoku faingataʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kinautolú. Ka naʻe pehē ʻe Nīfai, “Te u ʻalu ʻo fai ʻa e ngaahi meʻa kuo fekau ʻe he ʻEikí, he ʻoku ou ʻilo ʻoku ʻikai tuku mai ʻe he ʻEikí ha fekau ki he fānau ʻa e tangatá kae ʻikai te ne teuteu ha hala maʻanautolu ke nau lava ai ʻo fai ʻa e meʻa kuó ne fekau kiate kinautolú” (1 Nīfai 3:7). ʻI he taimi ʻoku faingataʻa ai ke tau talangofua ki ha fekau ʻa e ʻEikí, ʻoku totonu ke tau manatuʻi e ngaahi lea ʻa Nīfaí.

  • Ko e fē nai ha taimi naʻe teuteu ai ʻe he ʻEikí ha founga maʻau ke ke talangofua ai kiate Ia?

ʻOku ʻIkai ha Fekau ʻe Fuʻu Siʻisiʻi pe Fuʻu Lahi ke Talangofua Ki Ai

ʻOku tau fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai fuʻu mahuʻinga ha fekau ia. ʻOku fakamatala ʻa e folofolá ki ha tangata ko Neamani naʻe fakakaukau pehē. Naʻá ne fokoutua ʻi ha mahaki fakalilifu pea naʻá ne fononga mei Sīlia ki ʻIsileli ke kole ki he palōfita ko ʻIlaisá ke ne fakamoʻui ia. Ko Neamaní ko ha tangata mahuʻinga ʻi hono fonuá, ko ia naʻá ne ʻita he taimi naʻá ne maʻu ai e pōpoaki ʻa ʻIlaisá: kaukau tuʻo fitu ʻi he vaitafe Soataní. Naʻá ne pehē ange, “ ʻIkai ʻoku lelei hake [ko e] vaitafe ʻi Tamasikusí, ʻi he ngaahi vai kotoa pē ʻo ʻIsilelí? ʻikai te u faʻa kaukau ʻi ai, peá u maʻa ai?” Naʻá ne mavahe mei ai heʻene ʻitá. Ka naʻe fakahā ange ʻe heʻene tamaioʻeikí kiate ia: “Ka ne tala ʻe he palōfita ke ke fai ha meʻa lahi, ʻikai kuó ke fai ia? kae muʻa hake ʻeni, ʻa ʻene pehē mai kiate koe, Kaukau, pea te ke maʻa ai?” Naʻe maʻu ʻe Neamani ha poto feʻunga ke mahino kiate ia ʻa hono mahuʻinga ke talangofua ki ha palōfita ʻa e ʻOtuá, neongo ʻene hā ngali siʻisiʻí. Ko ia naʻá ne kaukau ʻi Soatani pea naʻe fakamoʻui ia. (Vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 5:1–14.)

ʻOku tau fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ʻoku fuʻu faingataʻa ha fekau ke tau talangofua ki ai. Hangē ko e ongo taʻokete ʻo Nīfaí, mahalo te tau pehē, “ʻOku faingataʻa e meʻa ʻoku fie maʻu meiate kitautolu ʻe he ʻOtuá.” Kae hangē ko Nīfaí, ʻe lava ke tau fakapapauʻi he ʻikai foaki mai ʻe he ʻOtuá ha fekau kiate kitautolu, taʻe te Ne teuteu ha founga ke tau talangofua ai kiate Ia.

Ko ha “meʻa faingataʻa” ia hono fekau ʻe he ʻEikí kia ʻĒpalahame ke ne feilaulauʻaki ʻa hono foha ʻofaʻanga ko ʻAisaké (vakai, Sēnesi 22:1–13; vakai foki ki he vahe 26 ʻi he tohi ko ʻení). Naʻe tatali ʻa ʻĒpalahame ʻi ha ngaahi taʻu lahi ki hono fāʻeleʻi mai ʻo ʻAisaké, ʻa e foha naʻe talaʻofa ange ʻe he ʻOtuá. ʻE anga fēfē leva ha mole hono fohá he founga ko iá? ʻOku pau pē naʻe faingataʻa ʻaupito kia ʻĒpalahame ʻa e fekau ko ʻení. Ka naʻá ne fili pē ke talangofua ki he ʻOtuá.

ʻOku totonu foki ke tau loto fiemālie ke fai ha faʻahinga meʻa pē ʻe fie maʻu mai ʻe he ʻOtuá. Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Naʻá ku fokotuʻu ai ʻeni ko haʻaku lao: Ko e taimi ʻoku fekau mai ai e ʻEikí, fai ia” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 184). ʻE lava foki ke hoko ʻeni ko haʻatau lao.

  • Ko e fē ha taimi kuó ke maʻu ai ha ngaahi tāpuaki ko e ola hoʻo talangofua ki ha ngaahi fekau ne ngali siʻisiʻi?

Naʻe Talangofua ʻa Sīsū Kalaisi ki Heʻene Tamaí

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻokú ke fakakaukau ki ai ʻi hoʻo fakakaukau atu ki he talangofua ʻa Sīsū Kalaisi ki Heʻene Tamaí?

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e sīpinga fakaʻeiʻeiki ʻo e talangofua ki heʻetau Tamai Hēvaní. Naʻá Ne pehē, “Naʻe ʻikai te u ʻalu hifo mei he langí ke fai hoku loto ʻoʻokú, ka ko e finangalo ʻo ia naʻá ne fekauʻi aú” (Sione 6:38). Naʻe tukutaha ʻEne moʻuí ʻi he talangofua ki Heʻene Tamaí; ka naʻe ʻikai faingofua maʻu pē kiate Ia. Naʻe ʻahiʻahiʻi Ia ʻi he ngaahi founga kotoa pē ʻo hangē ko e kakai fakamatelié (vakai, Hepelū 4:15). Naʻá Ne lotu ʻi he Ngoue ko Ketisemaní ʻo pehē, “ ʻA ʻeku Tamai, kapau ʻe faʻa fai, pea ʻave ʻa e ipú ni ʻiate au: kae ʻoua naʻa faʻiteliha pe au, ka ko koe pē” (Mātiu 26:39).

ʻOku malava ke tau maʻu kotoa pē ʻa e fakamoʻuí koeʻuhí he naʻe talangofua ʻa Sīsū ki he finangalo ʻo e Tamaí ʻi he meʻa kotoa pē.

  • ʻE tokoni fēfē ʻetau manatuʻi e sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke tau talangofua ai?

Ngaahi Ola ʻo e Talangofuá mo e Talangataʻá

  • Ko e hā e ngaahi ola ʻo e talangofua pe talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí?

ʻOku puleʻi e puleʻanga ʻo e langí ʻe he fonó pea ko e taimi ʻoku tau maʻu ai ha faʻahinga tāpuaki, ʻoku fakafou ia ʻi heʻetau talangofua ki he fono ʻoku fekauʻaki mo iá (vakai, T&F 130:20–21; 132:5). Kuo folofola mai ʻa e ʻEikí ʻe lava ke tau maʻu ʻa e ʻiló mo e ʻatamai potó ʻo fakafou ʻi heʻetau talangofua mo faivelengá (vakai, T&F 130:18–19). ʻE lava foki ke tau tupulaki fakalaumālie (vakai, Selemaia 7:23–24). ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻomi ʻe he talangataʻá ʻa e mamahí pea ko hono olá ko e mole ai e ngaahi tāpuakí. “ ʻOku folofola ʻe he ʻEikí, ko hai au ke u fai ha talaʻofa kae taʻe-fakahoko ia? ʻOku ou fekau pea ʻoku ʻikai ke talangofua ʻa e tangatá; ʻoku ou taʻofi ia, pea ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e tāpuakí. Pea nau pehē leva ʻi honau lotó: ʻOku ʻikai ko e ngāue ʻeni ʻa e ʻEikí, he kuo ʻikai ke fakamoʻoniʻi ʻa ʻene ngaahi talaʻofá” (T&F 58:31–33).

ʻOku fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi talaʻofá he taimi ʻoku tau talangofua ai ki Heʻene ngaahi fekaú, ʻo hangē ko ia ne fakahā ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ki hono kakaí: “ ʻOkú ne finangalo ke mou fai ʻo hangē ko ia kuó ne fekau kiate kimoutolú; he kapau te mou fai ia, ʻokú ne tāpuakiʻi leva ʻa kimoutolu” (Mōsaia 2:24).

ʻE Maʻu ʻe he Talangofuá ʻa e Moʻui Taʻengatá

ʻOku naʻinaʻi mai ʻa e ʻEikí, “Kapau te ke tauhi ʻeku ngaahi fekaú ʻo kātaki ki he ngataʻangá, te ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá, ʻa ia ko e meʻaʻofa ʻoku mahuʻinga taha ʻi he ngaahi meʻaʻofa kotoa pē ʻa e ʻOtuá” (T&F 14:7).

Kuo fakamatalaʻi mai ʻe he ʻEikí mo ha ngaahi tāpuaki kehe ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku talangofua kiate Ia ʻi he anga māʻoniʻoni mo e moʻoni ʻo aʻu ki he ngataʻangá:

“ ʻOku folofola peheni ʻe he ʻEikí—ko au, ko e ʻEiki ʻoku ou ʻaloʻofa mo angalelei kiate kinautolu ʻoku manavahē kiate aú, peá u fiefia ke fakalāngilangiʻi ʻa kinautolu ʻoku tauhi kiate au ʻi he māʻoniʻoní pea ʻi he moʻoní ʻo aʻu ki he ngataʻangá.

“ ʻE lahi ʻa ʻenau totongí pea taʻengata ʻa honau nāunaú.

“Pea te u fakahā kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa lilo kotoa pē, ʻio, ʻa e ngaahi meʻa lilo fufū kotoa pē ʻo hoku puleʻangá mei he ngaahi ʻaho ʻi muʻá, pea fai atu ki he ngaahi kuonga ʻamuí, te u fakahā kiate kinautolu ʻa e angaʻofa ʻo hoku lotó ʻo kau ki he ngaahi meʻa kotoa pē ʻo hoku puleʻangá.

“ ʻIo, naʻa mo e ngaahi meʻa fakaofo ʻo e taʻengatá te nau ʻiloʻi ia, pea te u fakahā kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko, ʻio naʻa mo e ngaahi meʻa ʻo e ngaahi toʻu tangata lahi.

“Pea ʻe lahi ʻa honau potó, pea ʻe aʻu ki he langí ʻa ʻenau ʻilo meʻá. …

“He te u fakamaama ʻa kinautolu ʻaki hoku Laumālié, pea te u fakahā kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa lilo ʻo hoku lotó ʻaki hoku mālohí—ʻio, naʻa mo e ngaahi meʻa ʻoku teʻeki ai ke mamata ki ai ha mata, pe fanongo ki ai ha telinga, pe hū ki he loto ʻo e tangatá” (T&F 76:5–10).

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻa e kupuʻi lea ko e “kātaki ki he ngataʻangá”?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tau tauhi maʻu ai pē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, neongo e taimi he ʻikai manakoa ai ke fai pehee? Te tau tokoniʻi fēfē ʻa e fānaú mo e toʻu tupú ke nau tauhi pau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí?

Ngaahi Potu Folofola Kehé