2020
ʻUnu ke Ofi Ange: Ko e ʻOfa ʻi he Founga Naʻe Fai ʻe he Fakamoʻuí
Tīsema 2020


ʻUnu ke Ofi Ange: ʻOfa ʻo hangē Naʻe Fakahoko ʻe he Fakamoʻuí

ʻOku nofo e ongomeʻa naʻá na fai e talanoá ʻi ʻIutā, USA.

Te tau lava ʻo ako ha meʻa lahi mei he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he fengāueʻaki mo e niʻihi kehé.

ʻĪmisi
Jesus talking to the Samaritan woman at the well

At the Well (ʻI he Veʻe Vaitupú), tā ʻa Crystal Close

ʻI he hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí ʻa ia ʻoku fakafāfine/fakatangata, ʻokú ma faʻa hanga ki he tā sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ki ha tokoni ke mahino ʻa e founga lelei taha ke ʻiloʻi ai e vā fetuʻutaki mo e kāingalotu ʻo e Siasí mo e niʻihi kehé. ʻI ha ʻaho ʻe taha, ne ma fakakaukau ai fekauʻaki mo e kole mai ʻe he Fakamoʻuí ke “mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu; pea hangē ko ʻeku ʻofa kiate kimoutolú” (Sione 13:34). Naʻe mālie kiate kimaua ʻa e ʻikai ke Ne pehē mai “koeʻuhí ko ʻeku ʻofa ʻiate kimoutolu” kae pehē mai Ia “hangē ko ʻeku ʻofa kiate kimoutolú.” Naʻe hanga ʻe he meʻá ni ʻo ngaohi kimaua ke ma fakakaukau fekauʻaki mo e founga ne ʻofa ai e Fakamoʻuí ʻi he kakaí. Ko e hā nai e ngaahi founga naʻá Ne fakahaaʻi ʻaki ʻEne ʻofá?

Naʻá ma fakapapauʻi leva ke tuku ha taimi ke ako ai e Fuakava Foʻoú, tautefito ki he ngaahi talanoa fekauʻaki mo e founga ne fengāueʻaki ai e Fakamoʻuí mo e niʻihi kehé lolotonga ʻEne ngāue ʻi he māmaní. ʻI heʻema hoko ko ha husepāniti mo e uaifi ʻa ia ne ma ʻosi aʻusia fakatouʻosi ʻa e fetokangaʻaki ʻi he tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné, naʻá ma fie maʻu ai ke toe mahino ange ʻa e founga naʻe feohi ai ʻa Sīsū mo kinautolu naʻe hangē naʻe ʻikai ke nau kau ʻi he kakai angamahení ʻo fakatatau ki he fakaʻuhinga ʻa e sōsaietí. Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni naʻá ma fakatokangaʻi.

Ne Matatali ʻe Sīsū ʻa e Ngaahi Faikehekehe Fakafonuá ʻaki ʻa e Angaʻofá

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻoku lahi ai e māvahevahe fakasōsialé mo e fakapolitikalé, ʻo hangē pē ko e taimi naʻe moʻui ai ʻa e Fakamoʻuí ʻi Hono taimí. Naʻe ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻi Hono kuongá naʻe tuʻuloa pea akafia loloto ʻi he hisitōliá mo e ngaahi tui fakafonuá.

Hangē ko ʻení, naʻe fakataumaʻu ʻa e ʻEikí ke Ne hāʻelea ʻa Samēlia, ko ha feituʻu naʻe fakaʻehiʻehi mei ai e kau Siú koeʻuhí ko ha vākovi ne hoko ʻi ha ngaahi taʻu lahi kimuʻa. ʻI he taimi naʻe fetaulaki ai ʻa Sīsū mo ha fefine peá Ne kole ange ke ne foaki ange ha meʻi vaí, naʻe fakafōtunga e fefiné ʻo hangē ha “taha” fakapolitikale mo fakalotú—ʻo ne fakaʻilongaʻi e ngaahi faikehekehe ʻiate Ia ko ha Siú pea mo ia ko ha fefine Samēliá. (Vakai, Sione 4.) Naʻe ʻai ʻe Sīsū ke ongoʻi ʻe he fefine ko ʻení ko ha ʻofefine ia ʻo e ʻOtuá. Ko ʻEne fakafōtunga ke fefolofolai ʻi he loto-ʻofa mo e moʻoni pea mo e fefiné, ko ha tā sīpinga maʻongoʻonga ia kiate kitautolu hono kotoa. Ko ha founga angamaheni ʻa e filí ko hono feingaʻi ke fakamavahevaheʻi kitautolu ki ha ngaahi ʻapitanga kehekehe, pea fokotuʻu ke tau fehangahangai ʻi he taú. “Ka ʻoku ʻafioʻi ʻe Sihova ʻa e lotó” (1 Samuela 16:7).

ʻOku faingofua ke fakaʻaongaʻi e lēsoni ʻi he talanoa ko ʻení ki hotau sōsaieti ʻi he ʻaho ní. ʻI heʻetau fononga holo ʻi heʻetau ngaahi moʻui fakaʻahó, kau atu ki ai ʻa e ngaahi fakataha mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí, ʻoku tau fetaulaki ai mo e kakai mei ha ngaahi puipuituʻa kehekehe. Mahalo naʻa ʻoku ʻi ai ha niʻihi kuo fakahingoa ʻe he māmaní ko ha kau fili fakapolitikale pe fakafonua. ʻE lava ke tau fili ke tokanga taha ki he meʻa ʻoku tau faitatau aí ʻo hangē ko e fānau ʻa ha ongomātuʻa fakalangi pea ako ke talanoa ʻi he ʻofa mo e niʻihi kehé ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí, kae ʻikai tokanga taha ki he ngaahi meʻa te ne fakamavahevaheʻi kitautolú.

ʻI he taimi naʻe ʻaʻahi ai ʻa e Fakamoʻuí ki he kakai ʻi he ongo ʻAmeliká hili ʻEne Toetuʻú, naʻá Ne akoʻi ʻo pehē “ʻoku ʻo e tevoló … ko e tamai ʻa e fakakikihí, pea ʻokú ne ueʻi hake ʻa e loto ʻo e kakaí ke fefakakikihiʻaki ʻi he ʻita, ʻiate kinautolu” (3 Nīfai 11:29). Naʻe fanongo ʻa e kakaí kiate Ia, pea naʻe fokotuʻu ʻe he toʻu tangata hokó ha sōsaieti ʻa ia “naʻe ʻikai ha maʻu meʻa mo e masiva, pe pōpula mo e tauʻatāina, ka naʻe fakatauʻatāinaʻi ʻa kinautolu kotoa pē, ʻo nau ʻinasi ʻi he meʻa-foaki fakalangí” (4 Nīfai 1:3).

Naʻe ʻUnu Atu Kimuʻa ʻa Sīsū Kae ʻIkai ke Holomui

Naʻe ʻikai kumi ʻe Sīsū ha ngaahi ʻuhinga ke Ne fakamamaʻo ai meiate kinautolu naʻe faʻa manukia mo fehiʻanekinaʻí, ka naʻá Ne feinga moʻoni ke ʻunu ke ofi ange ki he niʻihi kehé, ʻo tatau pē ʻi he fakaeloto mo fakatuʻasino ʻi ha ngaahi taimi ʻe niʻihi.

Hangē ko ʻení, naʻe fetaulaki ʻa Sīsū ʻi ha taimi ʻe taha mo ha tangata ne mate hono nimá. Koeʻuhí ko e ʻaho Sāpate, naʻe ʻi ai ha ngaahi fakataputapui fakalotu naʻá ne taʻotaʻofi e ngāue ke fai he ʻaho ko iá. Naʻe fili ʻe Sīsū “ke fai lelei” ʻi he taimi pē ko iá, kae ʻikai taʻofi ha taha naʻá ne fie maʻu ha tokoni ke fakatatali ki ha faingamālie ʻoku toki ʻatā fakasōsiale aí (Mātiu 12:12). Naʻá Ne fakaafeʻi e tangatá ke mafao atu hono nimá. “Peá ne mafao atu ia; pea fakamoʻui ia ʻo hangē ko hono nima ʻe tahá” (Mātiu 12:13).

ʻOku lahi ha ngaahi talanoa tatau ʻoku toutou hā ʻi he folofolá. Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa e manavaʻofá ki ha fefine naʻe lau ko e taʻemaʻa (vakai, Luke 8), talitali lelei pea fakamoʻui ha tangata naʻe fanongo ki ha ngaahi leʻo peá ne fakalaveaʻi pē ia (vakai, Maʻake 5), pea fakamoʻui mo ha tangata ne fakamaauʻi hala ʻe he niʻihi kehé (vakai, Sione 9:1–7). Ko e sīpinga ʻe taha ʻoku tau sio ʻoku hā ʻi he folofolá kotoa ko e taimi naʻe “mafao atu [ai] ʻe Sīsū hono nimá” (Mātiu 8:3), naʻe faʻa meimei fakahoko maʻu pē ia ko hano fakalotolahiʻi mo e ʻofa ki he niʻihi kehé pea mo ʻomi ha fakamoʻui mo e fakafiemālie.

Mahalo ko ha fakaafe ʻe taha mei he ngaahi talanoa ko ʻení, ko e lava ke tau ʻunu ke toe ofi ange kiate kinautolu ʻoku nau kehe meiate kitautolú. Hangē ko ʻení, ʻoku tau tangutu nai ʻo ofi ki ha taha ʻoku ʻaʻahi mai ki he lotú, ʻo tatau ai pē pe ʻoku ʻikai ke tatau hono teuteú mo e niʻihi kehé? ʻOku tau ʻoange nai hano faingamālie ke kau mai ki ha fepōtalanoaʻaki ʻoku fai? ʻOku tau malimali nai mo fakalea atu pea ʻeke ha ngaahi fehuʻi ʻofa ʻi ha feinga ke ʻiloʻi lelei ange kinautolu pea tokoniʻi ke nau ongoʻi ʻoku nau kau he laú?

Pea mahalo ʻoku toe mahuʻinga angé, te tau lava fēfē nai ke fakatupulaki ha vā fetuʻutaki vāofi fakaeloto mo fakalaumālie mo e niʻihi kehé pea vahevahe ʻa e melinó mo e ʻofá ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí? ʻOku tau ʻilo ʻoku tāpuekina kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku tau feinga ai ke fakafehokotakí—kae tautautefito kiate kinautolu ʻoku ngali faikehekehe meiate kitautolú.

Naʻe Fakaafeʻi ʻe Sīsū ʻa e Kakaí ke Maʻu ha Meʻatokoni

Lolotonga ʻema ako e Fuakava Foʻoú, ne ueʻi kimaua ʻe he tuʻo lahi e maʻu meʻatokoni ʻa e Fakamoʻuí mo e niʻihi kehé. ʻI ha ngaahi tūkunga lahi, ne fakaangaʻi Ia koeʻuhí ko e kakai naʻá Ne fili ke feohi mo iá.

ʻI ha sīpinga ʻe taha, ne ui ʻe Sīsū ha tangata ko Mātiu ke ne hoko ko e taha ʻo ʻene kau ākongá, ʻa ia ko ha “tangata tānaki tukuhau,” pe ko e tokotaha ʻokú ne fakafofongaʻi e puleʻanga ne pule ʻi he taimi ko iá (vakai, Luke 5:27; Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Tangata Tānaki Tukuhaú”). Naʻe faʻa fehiʻanekinaʻi e kau tānaki tukuhaú ʻe he kakai Siú. ʻI he taimi naʻe talitali ai ʻe Mātiu ʻaki ha fuʻu kātoanga kai ʻa Sīsū mo ʻEne kau ākongá, naʻe lāunga e kau tangata tohí mo e kau Fālesí—ʻa kinautolu naʻe taku ʻoku nau muimui ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Naʻa nau fehuʻia, “Ko e hā ʻoku mou kai mo inu fakataha ai mo e kau tānaki tukuhaú mo e angahalá?” Ne tali ange ʻe Sīsū, “ʻOku ʻikai ʻaonga ʻa e faitoʻó kiate kinautolu ʻoku mālōloó; ka ki he mahakí” (Luke 5:30–31).

ʻĪmisi
painting of Jesus walking down a dirt path with disciples

Jesus and Disciples in the Kidron Valley (Ko Sīsū mo e Kau Ākongá ʻi he Teleʻa Kitiloní), tā ʻa Balage Balogh, Art Resource

Ko ha sīpinga mālohi ʻeni ki he founga ne fili ai ʻe he Fakamoʻuí ke ʻoua naʻá Ne fakahehema ki he ngaahi fakafōtunga ki tuʻá pe ngaahi ongoongo fakamāmaní. Ka naʻá Ne tokanga taha ki he ngaahi fiemaʻu, mahuʻinga, mo e ivi malava ʻa e fakafoʻituituí. Ne ʻi ai ha ʻilo mahuʻinga ne toki mahino kiate kimaua ʻi heʻema lau fekauʻaki mo e ngaahi maʻu meʻatokoni ʻa Sīsū mo Mātiu mo e niʻihi kehé. He ʻikai ke tau lava ʻo tākiekina ha taha kapau he ʻikai ke tau feohi mo kinautolu. Kapau he ʻikai ke tau fakaʻaongaʻi ha taimi ke tau ʻiloʻi ai kinautolu pea ʻofaʻi mo tali kinautolu ʻi he tuʻunga ʻoku nau ʻi aí, mahalo ʻe siʻisiʻi pē haʻatau ʻaonga ki heʻenau moʻuí.

Mahalo kuo mou ʻosi fanongo ʻi he lea ʻoku pehē “ʻOfa ʻi he tokotaha faiangahalá; fehiʻa ki he angahalá.” ʻOku tau fakaʻaongaʻi nai ha taimi feʻunga ʻi he ʻuluaki konga ʻo e fakaafe ko iá? ʻOku folofola mai ʻa Sīsū “ke mou feʻofaʻaki” (vakai, Sione 13:34) pea fakamolemoleʻi “liunga fitungofulu lau ʻe fitu” (vakai, Mātiu 18:22). ʻOua muʻa naʻa tau fakamoleki hotau taimí ʻi he feinga ke ʻiloʻi mo fehiʻa ki he angahala ʻa e taha kehé, ka tau fakaʻaongaʻi e ivi ko iá ke fakatupulekina ha vā fetuʻutaki lelei mo hotau kāingá.

ʻOkú ma saiʻia ke fakaʻaongaʻi e kupuʻi lea “ʻOfa ʻi he tokotaha faiangahalá; fakaafeʻi kinautolu ki he maʻu meʻatokoni efiafí!” Koeʻuhí kuo tau faiangahala kotoa pē “pea tōmui ʻi he fakamālō [ki] he ʻOtuá” (Loma 3:23), ʻoku totonu ke ne ʻomi kiate kitautolu ha ngaahi faingamālie ke tokoniʻi e niʻihi kehé ʻi hano teuteuʻi ʻi he ʻofa ha ngaahi meʻatokoni, pea tufa ʻi ha feituʻu ʻoku ʻi ai e Laumālie ʻo e ʻOtuá. Tau ʻākilotoa muʻa ʻetau tēpilé ʻaki ha ngaahi fepōtalanoaʻaki ʻo e angaʻofa, feohi fakakaungāmeʻa moʻoni, mo ha ngaahi ngāue ʻoku fakataumuʻa ke tau vakai ki he niʻihi kehé ʻi he founga ʻoku ʻafio mai ai ʻa Sīsū kiate kitautolú.

Langa ʻo Saioné

Naʻa tau kātoangaʻi he taʻú ni ʻa e taʻu ʻe uangeau ʻo e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí, ʻi he taimi naʻe folofola ai ʻe Sīsū ʻe fakafoki mai ʻEne ongoongoleleí. ʻI he taʻu kahaʻú, te tau ako mei he ngaahi tā sīpinga ʻa e fuofua Kāingalotú, ʻa ia ne tokoni ki hono langa e puleʻanga ʻo e ʻEikí ʻi māmani ʻi he kuonga ko ʻení. Naʻe pau ke kumi ʻe he fuofua Kāingalotu ko ʻení ha founga ke ngāue fakataha mo uouangataha, neongo naʻa nau omi mei ha ngaahi puleʻanga, ngaahi tui fakalotu kimuʻa, mo e ngaahi puipuituʻa fakasōsiale mo fakaʻekonōmika kehekehe.

ʻOku tau fehangahangai he ʻahó ni mo ha faingamālie tatau. Kuo pau ke tau fakakaukauʻi ha founga ke tau uouangataha ai ʻi heʻetau tuí, neongo ʻa e ngaahi faikehekehe fakafonua mo fakapolitikale ʻoku feinga ke fakamāvahevaheʻi kitautolú. ʻE toki hoko pē ʻeni kapau te tau tuku ke hoko e Fakamoʻuí ko hotau faifakahinohino. ʻOkú Ne ʻafioʻi kānokato hotau vaivaí pea lava ʻo ngaohi e ngaahi meʻa vaivaí ke mālohí (vakai, ʻEta 12:27). ʻOkú Ne ʻafioʻi kānokato ʻetau ngaahi mamahí pea lava ʻo tokoni ke fakamoʻui kitautolu (vakai, ʻAlamā 7:11–12). ʻOkú Ne ʻafioʻi kānokato ʻetau ngaahi faikehekehé pea kei palōmesi mai pē te tau lava ʻo—hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:25 —tupulekina pea nēkeneka ʻi Saione Fakataha.