K’ulub’anb’il chiru li Qaawa’

Ma sa lee ch’ool, ex was wiitz’in? Jo’ jun xtzolom li qaKolonel, li Jesukristo, xwoyb’eni ch’utlaak eerik’in sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in chiru kaxlan mu, yalaq ta b’ar sa’ li ruchich’och’ wankex wi’.

Mas jalan li chihab’ a’in. Choq’ we laa’in, xtikla naq li Xb’eenil Awa’b’ejil xinixtaqla chixk’ojob’ankil jun santil ochoch choq’ re li Qaawa’ aran Durban, Sudafrica. Maajo’q’e taasachq sa’ inch’ool lix nimal ru li kab’l a’an. A’ut mas wi’chik chiru li na’ajej, junelik nink’oxla lix chaab’ilaleb’ li ani kawresinb’ileb’ chi ok sa’ li santil kab’l a’an. Xe’chal chi kawaleb’ re tz’aqonk sa’ jun reheb’ li xninqal ru k’anjel re li evangelio li k’ojob’anb’il wi’chik: a’an xk’ojob’ankil jun rochoch li Qaawa’. Xe’chal chi nujenaq lix ch’ooleb’ rik’in rahok choq’ re li Qaawa’ ut lix tojb’al rix li maak xb’aan. Xe’chal chi nujenaq rik’in b’antioxink re li qaChoxahil Yuwa’ xb’aan naq kixk’eheb’ li loq’laj k’ojob’anb’il k’anjel li te’k’amoq sa’ li taqenaqil loq’al. Xe’chal chi k’ulub’ejeb’.

Eb’ li santil ochoch, maak’a’ naxye b’ar wankeb’, wankeb’ chi taqenaq sa’ xb’een li k’a’ru re li ruchich’och’. Li junjunq santil ochoch re li Iglees—ut wankeb’ 168—wankeb’ choq’ jun xk’utb’al xyaalal li qapaab’aal chirix li junelik yu’am, ut li sahil ch’oolejil taawanq sa’ xnumsinkil a’an rik’in li qajunkab’al ut rik’in li qaChoxahil Yuwa’. Li wulak sa’ li santil ochoch naxnimob’resi li qana’leb’ chirix li roxichal li Dios ut li evangelio li k’ojob’anb’il wi’chik, li qajom chixyu’aminkil ut chixk’utb’al li yaal, ut chixtaaqenkil li b’e k’utb’il chiqu xb’aan li qaKolonel, li Qaawa’ Jesukristo.

Chiru li junjunq santil ochoch re li Iglees tz’iib’anb’ileb’ li aatin “Santilal re li Qaawa’.” Li santil ochoch a’an rochoch li Qaawa’, ut a’an jun na’ajej naqakol wi’ qib’ chiru li k’a’ru wan sa’ ruchich’och’. Lix Musiq’ li Qaawa’ naxsuteb’ rix li ani neke’loq’onink sa’ li santil na’ajej a’an. Li Qaawa’ naxk’ut k’a’ru li tento sa’ qab’een re too’ok choq’ ula’ aran.

Lix yuwa’ li wixaqil, laj Blaine Twitchell, jun winq q’axal chaab’il, kixk’ut jun nimla na’leb’ chiwu. Wochb’een li Hermana Rasband, xkohin chirula’aninkil naq yoo chi nach’ok xraqik lix yu’am. Naq koo’ok sa’ li rochoch, lix obiisp yoo chi elk. Naq xqak’e xsahil xch’ool li obiisp, xink’oxla, “Aah, chaab’il li obiisp a’an. Yoo chirula’aninkil jun reheb’ li komon aj paab’anel sa’ lix teep.”

Laa’in xinye re laj Blaine, “Mas us naq li obiisp xchal chawula’aninkil.”

Laj Blaine xinril ut xye, “Moko xb’aan a’an ta naq xchal. Xinpatz’ re li obiisp naq taachalq, xb’aan naq xwaj naq tixb’aanu li tz’ilok-ix re li santil ochoch. Naq ninkam, nawaj xik chi k’ulub’anb’il chiru li Qaawa’.” Ut joʼkan kixbʼaanu!

Li aatin a’an, “k’ulub’anb’il chiru li Qaawa’,” junelik xkana sa’ inch’ool. A’in xk’e chink’oxla chi ak’il k’a’ru xyaalalil li tz’ilok-ix neke’xb’aanu laj k’amol b’e sa’ li Iglees. Aajel ru lix huhil li ok sa’ li santil ochoch, jo’kan naq sa’ xtiklajik li Iglees toj sa’ li chihab’ 1891, li junjunq xhuhil li santil ochoch kiwan chi ilb’il ut k’ulub’anb’il xb’aan li Awa’b’ej re li Iglees. ¹

Maak’a’ naxye ma saajat malaj at xatniman, li tz’ilok-ix re li santil ochoch maawa’ yal xyeeb’al li k’a’ru naru nab’aanuman ut li k’a’ru ink’a’. Lix huhil li santil ochoch maawa’ junaq xtusulal li na’leb’, chi moko nak’anjelak jo’ boleto. Q’axal taqenaq wi’chik ut sant wi’chik xk’anjel. Re taaruuq taak’ul xhuhil li ok sa’ li santil ochoch, tento taawanq aayu’am jo’ chanru li k’utb’il sa’ lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan.

Sa’ li tz’ilok-ix, naxk’e rib’ chawu xtz’ilb’al rix aawaam re xk’eeb’al reetal aapaab’aal laa’at chirix li Jesukristo ut lix tojb’al rix li maak xb’aan. Osob’tesinb’ilat chixch’olob’ankil lix nawom aach’ool chirix li evangelio li k’ojob’anb’il wi’chik; laa wajom chixxaqab’ankileb’ xwankil li ani b’oqb’ileb’ xb’aan li Dios re xb’eresinkil lix Iglees; laa paab’aal chirixeb’ li tzol’leb’ re li evangelio; chanru naq wankat sa’ xb’aanunkil laa teneb’ankil sa’ li junkab’al; ma wankat chi tiik aach’ool, chi saq ru aach’ool, chi xaqxo chi paab’ank, ma yookat chi ab’ink chiruheb’ lii chaq’rab’, chiru li Aatin re Chaab’il na’leb’, li chaq’rab’ re li lajetqil, ut ma yookat chiroxloq’inkil li hilob’aal kutan. A’aneb’ a’in li saqoonaq li xaqxo wi’ jun yu’amej li q’axtesinb’il re li Jesukristo ut lix k’anjel.

Laa hu re ok sa’ li santil ochoch naxk’ut naq nawaj rik’in xchamal aach’ool xyu’aminkileb’ lix chaq’rab’ li Qaawa’, ut xraab’al li k’a’ru naxra a’an: li tuulanil, li kub’enaqil ch’oolej, li xaqxookilal, li rahok, li kawil ch’oolej, li uxtaan, li kuyuk maak, ut li paab’ank. Ut naqak’e aach’ool chixyu’aminkileb’ li na’leb’ a’an naq nakak’e aajuch’ chiru li loq’laj perel hu a’an.

Laa hu re ok sa’ li santil ochoch naxte li rokeb’aal choxa chawu laa’at ut chiruheb’ jalan, rik’ineb’ li b’aanuhom ut li k’ojob’anb’il k’anjel li wankeb’ xwankil chi junelik, jo’ li kub’iha’, li loq’laj tiqib’aak, li sumlaak, ut li tz’apok sa’ junajil.

Li wank chi “k’ulub’anb’il chiru li Qaawa’ ” naraj naxye naq najultiko’ qe k’a’ru na’ajman ru re xpaab’ankileb’ li sumwank jo’ aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan. Laj Blaine, lix yuwa’ li wixaqil, kiril a’an jo’ jun kawresink-ib’ choq’ re li kutan naq taaxaqliiq chiru li Qaawa’.

K’oxlahomaq li kutan naq laj Moises kitaqe’ sa’ li tzuul Horeb, ut li Qaawa’ Jehova kixk’ut rib’ chiru sa’ jun li pim naxamnak. Li Dios kixye re, “Isiheb’ chaq aaxaab’ chawoq, xb’aan naq li na’ajej sa’ xb’een li xaqxookat wi’ laa’at, santil ch’och’ a’an.” ²

Li risinkil chaq qaxaab’ sa’ rokeb’aal li santil ochoch, a’an xkoq’b’al li ruchich’och’il atawom ut sahilal li neke’jalb’ehink qe rik’in li musiq’ejil k’iik; a’an xkanab’ankil li k’a’ru napo’resink re li qayu’am; a’an numtaak sa’ xb’een li wech’ok-ib’; ut a’an xsik’b’al jun hoonal re wank sa’ santilal.

Jo’ k’uub’anb’il chaq sa’ choxa, li qatz’ejwalejil junxaqalil a’an xyo’ob’tesihom li Dios, jun santil ochoch choq’ re li qamusiq’, ut tento roxloq’inkil. Tz’aqal yaal li raatinul jun b’ich reheb’ li kok’al: “Lin junxaqalil a’an santil ochoch, aajel ru roxloq’inkil.” ³ Naq li Qaawa’ kixk’ut rib’ chiruheb’ laj Nefita, kixye, “Chexsantob’resiiq rik’in xk’ulb’al li Santil Musiq’ej, re naq texxaqliiq chi maak’a’ eetz’ajnil chiwu.” ⁴ “K’a’ chi winqil tento naq texwanq laa’ex?” li Qaawa’ kixpatz’, ut chirix a’an kixsume: “Jo’ chanru ajwi’ laa’in.” ⁵ Re wank chi “k’ulub’anb’il chiru li Qaawa’,” naqayal qaq’e chi wank jo’ chanru a’an.

Najultiko’ we li raatin li Awa’b’ej Howard W. Hunter naq xb’een wa ki’aatinak sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ jo’ Awa’b’ej re li Iglees. A’an kixye: “Chi anchal rajom inch’ool nawaj naq chixjunjunqaleb’ lix komon li Iglees k’ulub’ejeb’ chi ok sa’ li santil ochoch. Taasaho’q xch’ool li Qaawa’ wi chixjunjunqaleb’ li komon li nimla winq malaj ixq k’ulub’ejeb’—ut yoo ajwi’ xk’amb’al—jun xhuhil re li santil ochoch.” ⁶ Laa’in nink’oxla ajwi’ naq us choq’ reheb’ li saaj naq taawanq xhuhil li santil ochoch rik’ineb’.

Li Awa’b’ej Russell M. Nelson xjultika li raatin li Awa’b’ej Hunter, “Sa’ li kutan a’an, li 6 xb’e li po junio, 1994, lix huhil li santil ochoch sa’ inb’oox kijalano’ choq’ we. Rub’elaj a’an, a’an yal jun k’anjeleb’aal. A’an li nak’anjelak re tin’ok sa’ lix santil ochoch li Qaawa’, a’ut chirix a’an, ki’ok li hu choq’ jun eetalil choq’ we. A’an jun eetalil naq nin’ab’in chiru jun lix profeet li Dios.” ⁷

Wi laa’at maji’ nakak’ul xhuhil li santil ochoch, malaj wi ak maak’a’ chik xwankil laa hu, xaqab’ aawib’ chiru rokeb’aal li obiisp, jo’ chanru naq eb’ li komon sa’ xtiklajik li Iglees ke’xxaqab’ rib’ chiru rokeb’aal li santil ochoch re Nauvoo sa’ 1846. ⁸ Ke’wan inxe’ intoon sa’ xyanqeb’ a’an. Eb’ a’an yookeb’ chaq chixkanab’ankil li ch’ina-usil tenamit a’an ut chi xik sa’ chaqi ch’och’, a’ut ke’xnaw naq wankeb’ li loq’laj na’leb’ te’xtzol sa’ li santil ochoch. Li xSarah Rich kixtz’iib’a a’in moqon naq yoo chi b’eek chiru li ch’och’ Iowa, “Wi ta ink’a’ xqak’ul li paab’aal ut li nawom li xk’eeman qe sa’ li santil ochoch a’an … , li qaxikik kiwan raj jo’ chanchan li pisk’ok chaq sa’ q’ojyin.” ⁹ A’an a’in li nasach chiqu wi yooko chi b’eek sa’ li yu’am a’in chi maak’a’ qik’in li musiq’anb’il na’leb’ ut li tuqtuukilal li yeechi’inb’il sa’ li santil ochoch.

Chat-ok anajwan chixb’aanunkil li k’a’ru na’ajman re naq “k’ulub’anb’ilaqat chiru li Qaawa’, re naq taaruuq taawanq lix Musiq’ aawik’in chi numtajenaq, ut re naq rik’in xb’aanunkil li naxye, taawanq chi “tuqtu li reek’ob’aal aach’ool.” ¹⁰

Eb’ laj k’amol aab’e reheb’ li saaj, eb’ li awa’b’ej reheb’ li xb’eenil ut re li Komonil re Tenq’ank, ut eb’ laj ilol komon te’tenq’anq aawe chixkawresinkil aawib’, ut laa obiisp malaj li awa’b’ej re uq’ej tixk’am aab’e rik’in rahok.

Anajwan yooko chirilb’al jun kutan naq eb’ li santil ochoch tz’aptz’ookeb’, malaj ink’a’ mas naru roksinkileb’. Choq’ re li Awa’b’ej Nelson ut choq’ reheb’ li neke’k’anjelak rochb’een, q’axal ch’a’aj naq ke’reek’a naq musiq’anb’ileb’ chixb’aanunkil chi jo’ka’in. Li Awa’b’ej Nelson ki’ok chixpatz’b’al sa’ xk’a’uxl, “K’a’ raj ru tinye re li profeet aj Jose Smith? K’a’ raj ru tinye re laj Brigham Young, laj Wilford Woodruff, ut xkomoneb’ chik li profeet toj li Awa’b’ej Thomas S. Monson?” ¹¹

Anajwan chi timil timil yooko chixteeb’aleb’ li santil ochoch re te’b’aanumanq, yal chi ka’ch’in, eb’ li tz’apok sa’ junajil ut li loq’laj tiqib’aak.

A’ut li k’ulub’ejil chi ok sa’ li santil ochoch, ink’a’ tz’aptz’o a’an. Inyehaq eere anajwan, maak’a’ naxye ma wan jun li santil ochoch li naru nakat-ok wi’ malaj ink’a’, tento naq taawanq aawik’in lix huhil li santil ochoch, re tatwanq chi kaw sa’ xb’ehil li sumwank.

Sa’ li chihab’ xnume’, li Hermana Rasband ut laa’in xootaqlaak sa’ li ch’och’ Nueva Zelanda re too’aatinaq rik’in naab’al li winq ut ixq li maji’ sumsuukeb’. Aran ch’a’aj li xik sa’ jun santil ochoch—li santil ochoch sa’ Hamilton yoo chi tuqub’amank chi ak’il, ut toj maji’ natikla xkab’lankil li santil ochoch re Auckland. A’ut laa’in musiq’anb’ilin chixyeeb’al reheb’ naq te’xk’ul malaj te’rak’ob’resi lix huhileb’ re li santil ochoch.

Us ta ink’a’ xe’ru chixk’utb’al sa’ jun li santil ochoch, taaruuq te’xk’ut rib’eb’ chiru li Qaawa’ chi saqeb’ ru, ut chi kawresinb’il re k’anjelak chiru. Li wank chi k’ulub’ej re xk’ulb’al xhuhil li santil ochoch naxkol aawix chiru laj tza, rik’in naq nakat-ok sa’ aatin rik’in li Qaawa’ chirix laa yu’am, ut a’an naxyeechi’i naq taawanq li Musiq’ej aawik’in.

Naqab’aanu li k’anjel re li santil ochoch naq naqasik’ xk’ab’a’eb’ li qaxe’ qatoon, ut naqakawresiheb’ re te’b’aanumanq li k’ojob’anb’il k’anjel choq’ reheb’. Naq wankeb’ chi tz’aptz’o li santil ochoch, toj naru naqasik’ xk’ab’a’eb’ li qaxe’ qatoon. Rik’in lix Musiq’ li Dios sa’ li qach’ool, laa’o yooko chixb’aanunkil ruuchileb’ a’an re te’wanq chi “k’ulub’anb’il chiru li Qaawa’.”

Naq yookin chaq chixjolominkil li k’anjel re li santil ochoch, kiwab’i li Awa’b’ej Gordon B. Hinkley chixyeeb’al li raatin li Qaawa’ chirix li santil ochoch re Nauvoo: “Li k’anjel re lin santil ochoch, ut chixjunileb’ li k’anjel li kinxaqab’ choq’ eere, toj chiwanq chi b’aanumank ut miraqe’, ut chinimanq lix yalb’al eeq’e, ut lee kanajik chi k’anjelak, ut lee kuyum, ut lee k’anjel, ut maamin taasachq cheru lee q’ajkamunkil, chan li Qaawa’ reheb’ li Teepal.” ¹²

Li qak’anjel sa’ li santil ochoch wan chi b’ak’b’o rik’in li qaq’ajkamunkil re junelik. Sa’ li kutan a’in, yoo chi yale’k qix. Li Qaawa’ xk’e qab’oqb’al chi k’anjelak sa’eb’ li santil ochoch rik’in “xyalb’al qaq’e, qakanajik chi k’anjelak, ut qakuyum.” ¹³ Re toowanq chi “k’ulub’anb’il chiru li Qaawa’,” tento naq te’wanq qik’in li chaab’ilal a’in. Tento naq yalb’ilaq qaq’e sa’ xyu’aminkileb’ li taqlahom, tookaanaaq chi k’anjelak sa’ xpaab’ankileb’ li qasumwank re li santil ochoch ut xb’antioxinkil li k’a’ru naxk’ut li Qaawa’ chirixeb’, ut taawanq qakuyum naq yooko chiroyb’eninkil naq te’teemanq li santil ochoch chi tz’aqal.

Naq li Qaawa’ naxye naq taqanima li qak’anjel, yoo chixpatz’b’al naq taanimanq li qatiikilal. Jo’ jun eetalil, naru taqanimob’resi li tzolok naqab’aanu sa’eb’ li loq’laj hu, li k’anjel re xsik’b’al resilal li qaxe’ qatoon, ut li tijok rik’in paab’aal re taaruuq taqawotz qarahom choq’ re li rochoch li Qaawa’ rik’ineb’ li yookeb’ chixkawresinkil rib’ chixk’ulb’al xhuhil li santil ochoch, ut mas wi’chik eb’ li komon sa’ li qajunkab’al.

Laa’in ninyeechi’i eere, jo’ jun x’apostol li Qaawa’ Jesukristo, naq a’ yaal jo’ nakayal aaq’e chixnimob’resinkil aak’anjel, taaweek’a aawib’ chi ak’ob’resinb’il sa’ roxloq’inkil li Dios Yuwa’b’ej ut li Jesukristo, k’a’jo’ naq taaweek’a li Santil Musiq’ej chixk’amb’al aab’e, taaweek’a naq osob’tesinb’ilat xb’aaneb’ li loq’laj sumwank, ut taawanq aatuqtuukilal rik’in xnawb’al naq “k’ulub’anb’ilat chiru li Qaawa’.” Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.