Charaheb’ li xik’ neke’ilok aawe

Eb’ lix k’utum li Qaawa’ wankeb’ chi junelik, ut wankeb’ choq’ re chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios. Sa’ li esil a’in tin’aatinaq chirix li yoo chi uxmank sa’ li tenamit Estados Unidos, a’ut eb’ li na’leb’ wankeb’ choq’ reheb’ chixjunil li tenamit.

Wanko sa’ jun kutan wan wi’ li josq’il ut li raaxiik’ chirix li k’a’ru nak’uub’aman ut li nab’aanuman sa’ xjolomil li tenamit. Yooko chireek’ankil a’in chiru li chihab’ a’in, naq xe’wan li manifestacion b’ar wi’ ink’a’ yal xe’aatinak, jo’kan ajwi’ xe’xb’aanu naab’al li sachok. Naqil a’in anajwan naq eb’ li candidato yookeb’ chixsik’b’al xna’ajeb’ sa’ xjolomil li tenamit. Naraho’ qach’ool chirilb’al naq wan naq li raaxiik’ a’in natawman ajwi’ sa’ li nayeeman ut nab’aanuman sa’eb’ li ch’utam re li Iglees.

Sa’ jun li democracia, junelik taawanq chi jachjo ru li k’a’ru naqak’oxla chirixeb’ li ani te’raj jolomink, ut chirixeb’ li na’leb’ re jolomink. A’b’anan jo’ aj taaqehom re li Kristo, tento naq ink’a’ tootz’aqonq sa’ li josq’il ut li xik’ ilok li natawman b’araq chik naq neke’aatinak chirix li jolomink tenamit.

A’an a’in jun reheb’ lix k’utum li qaKolonel, li nawb’il ru chi us, a’ut chanchan naq ink’a’ mas b’aanunb’il:

“Eerab’ihom resil naq kiyeemank: Taara laa was aawiitz’in ut xik’ taawil li xik’ na’ilok aawe.

“A’ut laa’in ninye eere: cherahaqeb’ li xik’ neke’ilok eere, cherosob’tesi li neke’majewank eere, cheb’aanu li us reheb’ li xik’ neke’ilok eere, ut chextijoq choq’ reheb’ li neke’b’aanunk maa’usilal eere ut neke’rahob’tesink eere” (Mateo 5:43–44). ¹

Chiru naab’al chihab’, eb’ laj Judio ke’tzole’ chaq naq xik’ te’rileb’ li xik’ neke’ilok reheb’, ut sa’eb’ li kutan a’an yookeb’ chixk’ulb’al rahilal sa’ ruq’eb’ laj Romano li neke’taqlank sa’ xb’eeneb’. A’b’anan li Jesus kixk’ut chiruheb’, “Chera li xik’ neke’ilok eere,” ut “cheb’aanu li us reheb’ li neke’b’aanunk maa’usilal eere.”

A’in jun li na’leb’ mas jalan chirix li qawanjik rik’ineb’ li qas qiitz’in ut rik’in xjolomil li tenamit! A’b’an, a’an li toj taqlanb’il xb’aan li qaKolonel. Saʼ lix Hu laj Mormon naqil, “Xbʼaan naq chi yaal, chi yaal, ninye eere, ani wan rikʼin li musiqʼej re wechʼok-ibʼ, aʼan moko we ta, re bʼan laj tza, aʼan xyuwaʼil chixjunil li wechʼok-ibʼ, ut aʼan nareekʼasihebʼ xchʼool li winq re teʼwechʼoq rikʼin josqʼil chiribʼilebʼ ribʼ ” (3 Nefi 11:29).

Yaal naq ch’a’aj xraab’aleb’ li xik’ neke’ilok qe ut li neke’wech’ink qe. Li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley kixye: “Naab’al qe maji’ nokowulak sa’ li uxtaan ut li rahok ut li kuyuk maak a’in. Kixye ajwi’, “A’an naraj naq taqaram qib’ chi mas wi’chik chiru li naqak’oxla naq naru chiqu.” ² A’ut ch’olch’o ru naq aajel ru, xb’aan naq wan sa’eb’ li wiib’ xtaqlahom li Kolonel, naq “taara li Qaawa’ laa Dios,” ut “taara laa was aawiitz’in jo’ nakara aawib’ laa’at” (Mateo 22:37, 39). Ut naru ajwi’ chiqu, xb’aan naq a’an kixye ajwi’: Chextz’aamanq, ut k’eek’ooq eere, chexsik’ok, ut textawoq” (Mateo 7:7). ³

Chan ru naru naqapaab’eb’ li choxahil taqlahom a’in sa’ li ruchich’och’ naq wanko ajwi’ rub’el xchaq’rab’eb’ li winq? Wan qik’in eb’ lix b’aanuhom li Kolonel chirix chan ru xpaab’ankileb’ lix chaq’rab’ a’an us ta wanko rub’el xwankileb’ li chaq’rab’ yiib’anb’il xb’aaneb’ winq. Naq wankeb’ ani ke’ajok re xchapb’al li Jesus sa’ aatin ut ke’xpatz’ re ma us naq eb’ laj Judio te’xtoj li tojleb’ reheb’ laj Romano, a’an kixk’ut li reetalil li awa’b’ej li wan chiru jun kok’ tumin ut kixye, “Q’ajsihomaq b’i’ re li awa’b’ej li k’a’ru re li awa’b’ej, ut re li Dios li k’a’ru re li Dios” (Lukas 20:25). ⁴

Chi jo’kan, laa’o tento naq taqapaab’eb’ lix chaq’rab’eb’ li winq (a’an xq’ajsinkil li k’a’ru re li awa’b’ej), tento toowanq sa’ xyaalalil rub’el xwankil li tenamit, ut tento taqapaab’eb’ lix chaq’rab’ li Dios, re naq yooqo chi xik sa’ xb’ehil li junelik q’e kutan. A’ut chan ru naq naqab’aanu a’in—chan ru ajwi’ naq naqatzol xraab’aleb’ li neke’wech’ink qe ut li xik’ neke’ilok qe?

Li raatin li Kolonel naq ink’a’ “toowech’oq rik’in josq’il” nak’anjelak choq’ xtiklajik. Laj tza a’an xyuwa’il li wech’ok-ib’, ut a’an li nareek’asi xch’ooleb’ li winq re te’wech’oq rik’in josq’il. A’an naxwaklesi li xik’ ilok ut li xik’ eek’ank sa’ xch’ool li junjunq ut sa’eb’ li ch’utam. Li Awa’b’ej Tomas S. Monson kixk’ut naq li josq’il a’an “xk’anjeleb’aal laj Satanas,” ut naq li josq’o’k, a’an xq’axtesinkil qib’ chiru lix wankil laj Satanas. Maa’ani naru chixminb’al qu chi josq’o’k. A’an sik’b’il ru qab’aan.” ⁵ Li josq’il nak’amok sa’ li jachok-ib’ ut li raaxiik’. Nokonach’ok rik’in xraab’aleb’ li neke’wech’ink qe naq naqakanab’ li josq’il, ut naq ink’a’ xik’ naqileb’ li ani moko wanko wi’ ta sa’ aatin. Us ajwi’ wi wan qach’ool chi tzolok b’ayaq rik’ineb’.

Jun li na’leb’ re xtawb’al li qawankil chixraab’aleb’ li qas qiitz’in natawman sa’ li raatinul jun li b’ich li kib’ichaman junxil. Naq naqayal qaq’e chixtawb’al ruheb’ li jalaneb’ xna’leb’, tento naq taqanaweb’ ru. Chi kok’ aj xsa’, naq naqayal qaq’e chixtawb’al ru ut chiroxloq’inkil li qas qiitz’in, lix k’a’uxl malaj lix josq’il naru taa’isiiq, ut ruuchil a’an taanaq li chaab’il ch’oolej ut li rahok. ⁶

Jun chik na’leb’ li k’a’jo’ wi’chik naru nokoxtenq’a chixraab’aleb’ li neke’wech’ink qe ut li xik’ neke’ilok qe, a’an xk’eeb’al reetal lix wankil li rahok. Wankeb’ naab’al li profeetil aatin chirix a’in; tinye oxib’.

Li profeet aj Jose Smith kixk’ut, “Chalen chalen nawb’il ru naq li rahok naxk’am chaq li rahok. Chib’utunq li qarahom—chiqajek’i xchaab’ilal qach’ool rik’ineb’ chixjunil li winq.” ⁷

Li Awa’b’ej Howard ’ ilok ut li sachok. … A’an naxwaklesi xch’ooleb’ chixjunil chi wank sa’ komonil rik’in rahok jo’ aj Kristiano, maak’a’ naxye k’a’ru xpaab’aaleb’, lix b’onol xtib’eleb’, lix tenamiteb’, jo’ nimal lix tumineb’, k’a’ru li tzolb’ileb’ wi’, malaj b’ar xe’chal.” ⁸

Ut li Awa’b’ej Russell M. Nelson xrelaji chiwu naq “taqanimob’resi li qarahom re naq k’eeb’ilaq reheb’ chixjunil lix junkab’aleb’ li winq.” ⁹

Jun na’leb’ aajel ru re xraab’aleb’ li xik’ neke’ilok qe, a’an li “q’ajsink re li awa’b’ej” rik’in xpaab’ankil lix chaq’rab’ li tenamit li wankatqo wi’. Us ta lix k’utum li Jesus naxb’alq’usi qana’leb’, a’an ink’a’ kixk’ut li b’alq’usink tenamit, chi moko naq taaq’etmanq xchaq’rab’il li tenamit. A’an kixk’ut jun b’e q’axal chaab’il wi’chik. Jo’kan ajwi’ nak’utman sa’ li k’utb’esinb’il na’leb’ re li qakutankil.

“Maajun winq chiqʼetok re lix chaqʼrabʼil li tenamit, xbʼaan naq ani napaabʼank re lix chaqʼrabʼ li Dios, maakʼaʼ rajbʼal naq tixqʼet lix chaqʼrabʼil li tenamit.

“Jo’kan ut, chexwanq rub’els xwankileb’ li ani wankeb’ xwankil” (Tzol’leb’ ut Sumwank 58:21–22).

Ut jun reheb’ lix raqalil li qapaab’aal, li tz’iib’anb’il xb’aan li profeet aj Jose Smith chirix naq eb’ laj santil paab’anel ke’xk’ul naab’al li rahob’tesiik xb’aaneb’ laj jolomil tenamit aran Missouri, naxye, “Laa’o naqapaab’ naq na’ajman wank rub’el xwankileb’ li rey, li awa’b’ej, laj taqlanel, ut laj k’anjenel re poopol, jo’ ajwi’ xpaab’ankil, roxloq’inkil, ut xwaklesinkil li chaq’rab’ “ (Eb’ lix Raqalil li Paab’aal 1:12).

A’in ink’a’ naraj naxye naq nawulak chiqu chixjunil li k’a’ru nab’aanuman rik’in xwankil li chaq’rab’. Naraj naxye naq naqapaab’ li chaq’rab’ jo’ chanru wan, ut naq wi na’ajman ru xjalb’al, naq taqab’aanu chi tuqtu. Naraj ajwi’ naxye naq k’ojk’ooq qach’ool ut tuqtu toowanq chirix li k’a’ru sik’b’il ru sa’eb’ li eleccion. Ink’a’ tootz’aqonq sa’ li sachok li te’raj xb’aanunkil li ani ink’a’ nawulak chiruheb’ chan ru naq x’el. ¹⁰ Sa’ jun li democracia, junelik naru chiqu, ut tento sa’ qab’een, wank sa’ tuqtuukilal toj reetal naq taawanq jun chik li eleccion.

Li raatin li Kolonel naq taqaraheb’ li xik’ neke’ilok qe, naxk’ut xyaalal li na’leb’ naq chixjunileb’ li winq a’aneb’ raaarookil alal k’ajolb’ej chiru li Dios. Li na’leb’ a’in, jo’ ajwi’ lix chaq’rab’il li tenamit, xyale’ rix sa’eb’ li manifestacion sa’ naab’aleb’ li tenamit arin Estados Unidos.

Chi junpak’al, wankeb’ li xe’sach sa’ xch’ooleb’ naq lix na’ xchaq’rab’il li tenamit Estados Unidos naxkanab’eb’ li tenamit chi ch’utlaak sa’ tuqtuukilal, ut chixtz’aamankil chiru li jolomil tenamit naq taatuqub’amanq li rahilal wankeb’ wi’. A’an li b’e k’eeb’il qe re xk’utb’al qana’leb’ chiru li tenamit, ut re xk’eeb’al chi nawmank li k’a’ru ink’a’ us wan li raatunil li chaq’rab’ malaj sa’ lix k’anjelankil. Wanjenaq li moko tiik ta. Sa’ li k’a’ru b’aanunb’il ut k’oxlanb’il qab’aan, natawman sa’ qayanq li tz’eqtaanank xb’aan xb’onol li tib’elej, ut xkomon chik li rahilal. Sa’ jun li tz’iib’anb’il na’leb’, li Patora Teresa A. Deer, sa’ li molam NAACP, xjultika qe naq li “xik’ ilok xb’aan xb’onol li tib’elej” naniman b’ar wi’ wan li xik’ ilok, li rahob’tesink, takchi’ink-ib’ sa’ muqmu, ut b’ar wi’ ink’a’ nak’eeman reetal li maa’usilal, ut b’ar na’ux li ch’anaak chirix.” ¹¹ Jo’ aj tenamit, ut jo komon sa’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li kutan, aajel ru naq taqayal qaq’e chi mas wi’chik re risinkil li tz’eqtaanank xb’aan xb’onol li tib’elej.

A’ut chi junpak’al chik, junjunq reheb’ li xe’tz’aqon sa’eb’ li manifestacion a’in ut sa’ li q’etok chaq’rab’ li x’uxman aran, chanchan naq xe’sach sa’ xch’ooleb’ naq li tz’aam a’in re xtuqub’ankil li rahilal, tento naq te’b’aanumanq sa’ tuqtuukilal. Sa’eb’ li manifestacion, moko xk’ulub’ ta naq taa’uxq li sachok, li tz’ajnink, malaj li maq’ok eechej, chi moko naq taasachmanq xwankileb’ lix taql li tenamit. Eb’ li chaq’rab’, ut lix na’ xchaq’rab’il li tenamit, ink’a’ nokohe’xkanab’ chi sachok ut chixb’alq’usinkil lix jolomil li tenamit. Chiqajunilo—eb’ lix taql tenamit, eb’ laj tz’aam, eb’ li wankeb’ sa’ aatin rik’ineb’, ut eb’ li yal yookeb’ chi ilok—tento te’xtaw ru toj b’ar nawulak qawankil ut qak’ulub’il, ut naq tento sa’ qab’een naq ink’a’ taqaq’ax ru li eetalinb’il xb’aan li chaq’rab’. Yaal li kixye laj Abraham Lincoln: “Maajun rahilal wan li us xtuqub’ankil rik’in xchaq’rab’il li mululij-ib’.” ¹² Xtuqub’ankil li rahilal rik’in li mululij-ib’, a’an q’etok chaq’rab’. A’an xsachik li sahil wank, sa’ li maak’a’ wi’ jolomink tenamit chi moko xtaql li tenamit—a’in naxsach lix k’ulub’il li junjunq, ruuchil xkolb’al rix.

Q’axal sachol ch’oolej li mululij-ib’ a’in sa’ li tenamit Estados Unidos, rik’in naq li raaxiik’ ut li q’etok chaq’rab’ li neke’rahob’tesiik wi’ li jar paay chi kristiaan sa’ jalaneb’ chik tenamit, ink’a’ raj tento taak’ulmanq sa’ Estados Unidos. Li tenamit a’in tento raj naq mas wi’chik naq isinb’ilaq chaq li xik’ ilok, ink’a’ ka’ajwi’ choq’ reheb’ li q’eqeb’ xtib’el, li xe’ilman sa’eb’ li mululij-ib’, jo’kan ajwi’ choq’ reheb’ laj latino, eb’ laj asia, ut xkomoneb’ chik li ch’uut. Li xik’ ilok xb’aan xb’onol li tib’elej li wanjenaq sa’ li tenamit a’in, moko us ta, ut tento naq us wi’chik taqab’aanu.

Li tenamit Estados Unidos kik’ojob’aak xb’aaneb’ li ke’chal chaq sa’ jalanq jalanq tenamit ut jalan jalanq teep. Li na’leb’ ke’xjunaji wi’ rib’, moko a’an ta xxaqab’ankil xwankil junaq ch’uut chi paab’aal malaj xwaklesinkil lix na’leb’ junaq reheb’ li najteril tenamit xe’chal wi’ chaq. Eb’ li ke’k’ojob’ank re li tenamit ke’xsik’ xjunajinkil rib’ rik’in xyiib’ankil chi ak’il li chaq’rab’ ut lix na’ xchaq’rab’il li tenamit. A’in ink’a’ naraj naxye naq tz’aqaleb’ re ru li chaq’rab’, chi moko naq tawb’ileb’ ru chi tz’aqal tz’aqal. Chiru wiib’ cient chihab’, maak’a’jo’ li chaab’ilo’k ki’ajman ru sa’ li tenamit Estados Unidos, jo’ xkanab’ankileb’ li ixq chixb’aanunkil votar, ut mas wi’chik, xk’eeb’al xraqik li loq’b’il moosil, ut xk’eeb’al reheb’ li wanjenaqeb’ chi moosil naq te’xk’ul li chaab’ilal ut li yo’onink li nachal rik’in li ach’ab’aak.

Wiib’ aj tzolol hu sa’ li Universidad Yale xe’xye:

“Us ta maak’a’jo’ lix majelal, li tenamit Estados Unidos wan xwankil chixjunajinkil li jar paay chi kristiaan li wankeb’ chi sa’. …

“… Eb’ li ani wankeb’ chi sa’, moko aajel ta ru naq te’xsik’ ru ma te’wanq choq’ aj tenamit malaj choq’ aj b’ar xe’chal chaq. Eb’ laj Americano naru neke’xb’aanu sa’ wiib’al. A’ut na’ajman ru naq te’xra lix na’ xchaq’rab’il li tenamit. Tento toowanq sa’ junajil chirix lix na’ xchaq’rab’il li tenamit, maak’a’ naxye naq jalan jalanq qana’leb’ chirix jolomink tenamit.” ¹³

Naab’al chihab’ chaq, jun aj k’anjenel sa’ li jolomil tenamit re Gran Britania kixye li na’leb’ a’in sa’ li congreso aran: “Maa’ani wan chi junelik sa’ komonil qik’in ut maa’ani wan chi junelik sa’ raaxik’ qik’in. Lix chaab’ilal qatenamit a’an li junelik wan ut li ink’a’ na’oso’, ut a’an li tento sa’ qab’een xwaklesinkil.” ¹⁴

A’an jun chaab’il ruchich’och’il na’leb’ re xwaklesinkil li k’a’ru “wan chi junelik ut ink’a’ na’oso’ ” sa’ ajwi’ li jolomink tenamit. Ut jo’kan ajwi’, li tzol’leb’ re lix Iglees li Qaawa’ naxk’ut chiqu jun chik li junelikil na’leb’ li tento taak’amoq re qab’e: lix k’utum li qaKolonel, li kimusiq’ank re lix na’ xchaq’rab’il li tenamit Estados Unidos, jo’ ajwi’ xchaq’rab’eb’ naab’al chik li qatenamit. A’ li chaq’rab’ li tento taqoxloq’i—moko eb’ ta li wanko wi’ sa’ komonil, li junelik naru neke’jalman—rik’in a’in, naru naqaraheb’ li neke’wech’ink qe ut li xik’ neke’ilok qe naq yooko chixsik’b’al li junajil, us ta jalan jalanq qana’leb’.

Rik’in xnawb’al naq chiqajunilo ralal xk’ajolo li Dios, nokoru chirilb’al naq loq’eb’ chixjunileb’ li qas qiitz’in, ut naru taawanq qach’ool chi numtaak sa’ xb’een li xik’ ilok ut li tz’eqtaanank xb’aan xb’onol li tib’elej. Chiru naab’al chihab’ naq xinwan sa’ k’iila paay chi na’ajej sa’ li tenamit a’in, li Qaawa’ xk’ut chiwu naq naru naq taqasik’ xpaab’ankil ut xchaab’ilob’resinkil lix chaq’rab’ li tenamit, ut jo’kan ajwi’ xraab’aleb’ li neke’wech’ink qe ut li xik’ neke’ilok qe. Ch’a’aj a’in, a’ut naru naqab’aanu chi tenq’anb’il xb’aan li Qaawa’ Jesukristo. A’an li kik’ehok reheb’ li taqlahom naq toorahoq, ut xyeechi’i naq tixk’e qatenq’ankil a’ yaal jo’ naqasik’ xpaab’ankil. Ninch’olob’ xyaalal naq raab’ilo ut k’amb’il qab’e xb’aan li qaChoxahil Yuwa’, ut xb’aan li Ralal, li Jesukristo. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.