2011
Kamata Leva
Siulai 2011


Naʻa Nau Lea Kiate Kitautolu

Kamata Leva

ʻE hangē nai ko ha founga malu ke fakaʻehiʻehi ai mei hono fai ʻo ha ngaahi fehālaakí ko e nofo fiemālie pē, ka ko ha founga foki ia ʻo e fakaʻehiʻehi mei he fakalakalaká.

ʻOku ʻi ai e talanoa ʻo kau ki ha kakai puna tāmate afi. ʻOku feinga ʻa e kau tangata mo e kau fafine toʻa ko ʻení ke tāmateʻi e ngaahi maama pe vela ʻoku hokó ʻaki ʻenau puna fakamalu ʻea hifo ki he kelekeleé ʻo kamata pē ʻenau feinga ke tāmateʻi e velá mei ʻolunga ʻo aʻu ki heʻenau tō hifo ki lalo, lolotonga ko iá ʻoku ngāue ʻa e niʻihi ia ke tāmateʻi hake mei lalo.

Lolotonga ha vela lahi naʻe hoko ʻi he vao ʻakaú, naʻe fakatahataha mai ha kau tāmate afi puna fakamaluʻea ke fakahinohinoʻi kinautolu pea nau toki heka ʻi heʻenau vakapuná. Naʻe talaange ʻe he taha ʻokú ne tokangaʻi e mavahe ʻa e vakapuná—ko ha tangata tāmate afi fakapotopoto mo taukei—ki he kau tāmate afi puna fakamaluʻeá he ʻikai lava ke ne ʻoange ha ngaahi fakahinohino pau kiate kinautolu he ʻoku vave ʻa e liliu ʻa e afí ko e maó. Ka ne fakahinohino ange ʻoku totonu ke nau fetuʻutaki fakaletiō ange ki ai ʻi he taimi kuo nau puna fakamaluʻea hifo ai ki ʻolunga he velá. Te ne toki fakahinohino leva kinautolu ki he meʻa ʻe totonu ke fai ke kamata ʻaki hono tāmateʻi ʻo e afí.

Naʻe heka fakavave leva e kau tāmate afi puna fakamaluʻeá ki honau vakapuná, ʻo nau puna fakamaluʻea hifo ʻi ʻolunga he fuʻu vela naʻe hokó, pea nau teuteu ke kamata ʻenau ngāué. ʻI heʻenau mamata hifo mei ʻolunga ki he velá, naʻe lava ke nau sio ki ha hala ʻe ono ʻe lava ke nau kamata ngāue mei ai.

Naʻe fai ʻe he taki ʻo e timí ki heʻenau aleapau mo e taha fetuʻutakí, ʻo ne toʻo hake ha kiʻi letiō toʻotoʻo, kumi e tuʻuʻanga totonú, pea lea ki he taha fetuʻutakí ke fai mai ha fakahinohino ki he hala ke nau ō aí. Ka naʻe patapatakā pē e letioó; naʻe ʻikai ke nau lava ʻo fanongo ki he tokotahá ni.

Ne fakakaukau e kau puna fakamaluʻeá ʻokú ne femoʻuekina ʻi ha ngaahi ngāue kehe pea nau pehē ai ke nau tatali ʻi ha miniti ʻe 10 pea nau toe feinga ki ai. Ka ʻi heʻenau feinga tuʻo uá, ko e meʻa tatau pē naʻe hokó—longomate mo e patapatakā pea ʻikai ha fakahinohino.

Ne fetalanoaʻaki e kau tāmate afi puna fakamaluʻeá. Naʻe kei lava pē ke nau sio ki ha ngaahi hala lahi mei he moʻungá te nau ʻi ha tuʻunga lelei ai ke tāmateʻi e velá. Ka naʻa nau hohaʻá ko e ʻikai ke maʻu ha fakahinohino mei he taha fetuʻutakí. Naʻa nau hohaʻá he kapau te nau kamata hifo ʻi he hala naʻe hā lelei taha kiate kinautolú, mahalo te nau ʻalu kinautolu ʻi ha hala ʻoku ʻikai ko e hala ia naʻe fie maʻu ʻe he tokotaha fetuʻutakí ke nau ʻalu aí pea kuo pau ke nau toe foki.

Ko ia naʻa nau fakakaukau ke nau tatali pē mei ʻolunga he moʻungá. Hili ha miniti ʻe hongofulu mā nima naʻa nau toe feinga ke fetuʻutaki. Naʻe ʻikai pē ha tali mai. Naʻa nau toʻo ʻenau ʻū kato āfeí mei honau tuʻá ka nau nofo hifo ki lalo. Hili e miniti ʻe tolungofulú pea aʻu ki he houa ʻe taha; ʻosi e houa ʻe taha kae hoko atu ki he houa ʻe ua. Naʻa nau toutou feinga pē ke aʻu ki he taha fetuʻutakí. Ka ko e patapatakā pē naʻa nau fanongo ki aí ʻo hangē ko ia ʻi muʻá.

Ne fakakaukau e kau tāmate afi puna fakamaluʻeá ke nau kai hoʻatā. Hili iá, ʻi he ʻikai pē ke nau lava ʻo fai ha fetuʻutakí, naʻa nau ʻolunga ʻi heʻenau ʻū kato āfei ʻo kiʻi mohe. Naʻa nau ʻita. Kapau pē ā naʻe tokanga mai e taha fetuʻutakí ʻo talamai ʻa e feituʻu ke nau ō aí, te nau fiefia ke muimui he hala ko iá pea kamata ʻenau ngāue ki hono tāmateʻi e velá. Kae hangē ia naʻe ʻikai tokanga mai e taha fetuʻutakí kiate kinautolú, mahalo ne moʻua ia he talanoá mo ha niʻihi kehe. Pea kuo nau fakakaukau he ʻikai ke nau fai ha meʻa taʻe ʻi ai ha fakahinohino mei he taha fetuʻutakí. He naʻá ne palōmesi ange foki ʻe ʻoage e ngaahi fakahinohinó kimuʻa pea nau toki puna fakamalu hifo ki he funga moʻungá.

Hili ha houa ʻe fitu mei he puna hifo ʻa e kau tāmate afí ki he funga moʻungá, ne ʻalu hake mei he tafaʻaki ki lalo ʻo e moʻungá ha pule ʻo e kau tāmate afí he hala ki ʻolungá kuó ne fuʻu helaʻia ʻaupito, ʻo ne ʻilo e kau tāmate afi puna fakamaluʻeá. Naʻá ne ʻohovale. Naʻá he haʻu ki honau takí ʻo fehuʻi ange, “Ko e hā e meʻa ʻoku mou nofo ai he funga moʻungá? ʻOku mau fuʻu fie maʻu hoʻomou tokoní. Naʻe ʻikai ke mau meimei lava ʻo tāmateʻi ʻa e velá, he naʻe ʻikai ha tokoni mai. Pea ʻi he taimi kotoa ko ʻení ʻoku mou fakafiefiemālie pē kimoutolu ia ʻi ʻolungá ni?”

Naʻe fakamatala ʻe he taki puna fakamaluʻeá ki he pule tāmate afí ʻa e meʻa naʻe hokó. Naʻe palōmesi ange ʻa e taha fetuʻutakí te ne ʻomai ha ngaahi fakahinohino. Naʻa nau feinga ke maʻu e ngaahi fakahinohino ko iá ka naʻe ʻikai tokanga mai ia, ʻo ʻikai ʻaupito pē ke tali mai ʻenau teleletiō atú. Ko e moʻoni naʻe lava ke nau sio ki ha ngaahi hala lahi ʻoku ʻalu hifo ki he velá, ka ne nau manavasiʻi naʻa nau ʻalu he hala naʻe ʻikai totonú. Ko ia ne nau tatali ai kae ʻoua kuo fai mai e fakahinohino naʻe palōmesi ange ʻe ʻomaí.

Naʻe ala atu ʻa e pule tāmate afí ʻo toʻo ʻa e kiʻi letiō naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau puna fakamaluʻeá. Naʻá ne lue atu leva ʻi ha ʻiate nai ʻe 50 (45 m) ʻi he taha ʻo e ngaahi hala naʻe fakatau atu ki he velá. Naʻá ne tuʻu ʻo ʻahiʻahiʻi e letioó. Naʻe ongo mahino mo leʻolahi mai e leʻo ʻo e tokotaha fetuʻutakí. Naʻe foki hake ʻa e pule tāmate afí ki ʻolunga pea hifo ʻi he ʻiate ʻe 50 ki lalo ʻi he hala ia ʻe taha. Naʻá ne tuʻu ʻo lea ki he taha fetuʻutakí. Naʻe ongo mai hono leʻó he taimi pē ko iá.

Naʻe foki atu e pule tāmate afí ki he kau puna fakamaluʻié peá ne lī atu ʻa e letioó ki he takí mo pehē ange, “ ʻOkú ke ʻi he feituʻu he ʻikai ongo ai ha meʻa ia. Kapau naʻá ke kamata lue hifo ki lalo ʻi ha taha ʻo e ngaahi halá, pea ʻe faingofua hono ʻomai ʻe he taha fetuʻutakí ʻa e ngaahi fakahinohino totonu ki he halá, pea naʻa mou mei ō mai hangatonu pē ki he feituʻu naʻa mau fie maʻu ai kimoutolú. Ka mou nofo holo pē kimoutolu heni, pea hala ʻatā hamou ʻaonga kiate kimautolu.”

ʻI he taimi ʻoku tau faʻa fie maʻu ai e tataki mo e fakahinohino fakalaumālié, ʻe lava pē ke ʻahiʻahiʻi kitautolu ke tau fai ʻa e meʻa tatau naʻe fai ʻe he kau tāmate afi puna fakamaluʻeá. ʻOku tau ʻi ha feituʻu ʻoku ʻikai ke tau maheni mo ia. ʻOku tau sio ki ha ngaahi hala lahi ʻe lava ke tau ō aí, ka ʻoku ʻikai ke tau fakapapauʻi pe ko e hala fē. Kuo talaʻofa mai ʻaki ha ueʻi fakalaumālie mo ha tokoni mei heʻetau Tamai Hēvaní. Ka ʻoku ʻikai faʻa maʻu ia he taimi pē ko iá. ʻOku tau ʻita pea tau fakakaukau ke tau nofo pē ʻo tatali kae ʻoua kuo maʻu ʻa e fakahinohino naʻe talaʻofa maí. ʻOku tau nofo ai pē ʻo tatali mo fifili pe ko e hā nai ʻoku ʻikai tokoni mai ai ʻa e Tokotaha Fetuʻutaki fakalangí ʻi he hala ke tau fou aí.

ʻI heʻetau fai iá, ʻoku tau taʻetokanga ai ki ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e fakahaá. ʻOku ʻamanaki mai ʻetau Tamai ʻi Hēvaní ke tau fakaʻaongaʻi ʻa ʻetau fakakaukau leleí, meʻa ʻoku tau malavá, mo ʻetau taukeí ke mapeʻi e hala ke tau kamata aí. ʻI heʻetau laka atu ʻi he hala kuo tau filí, ʻoku tau ʻi he tuʻunga lelei ange ke maʻu ʻa e fakatonutonu te Ne fai mai ki he hala ʻoku tau fou aí. Ka kapau te tau nofo hifo pē ʻo falala fakafiefiemālie atu ki heʻetau kato āfeí kae ʻoua kuó Ne fai mai ha fakahinohino, ʻoku tau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki leva ke tau ʻi ha feituʻu ʻoku mate fakalaumālie.

Kuo akonaki ʻa Palesiteni K. Peeka, Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, kiate kitautolu ʻo pehē:

“ ʻOku fie maʻu ke tau fakaʻaongaʻi ʻa e maama mo e ʻilo kuo tau ʻosi maʻú ke fakaleleiʻi ʻaki ʻetau moʻuí. ʻOku ʻikai totonu ke tau toe fie maʻu ha fakahā ke ne fakahinohinoʻi kitautolu ka tau toki fakahoko hotau fatongiá, he kuo ʻosi fakahā mai ʻi he folofolá ke tau fai ia; pea ʻoku ʻikai foki totonu ke tau fie maʻu ha fakahā ke ne fetongi ʻa e poto fakalaumālié pe poto fakataimi ʻoku tau ʻosi maʻú—ka ke toe fakalahi pē. ʻOku totonu ke tau moʻui ʻi he founga mo e tōʻonga fakaʻaho angamahení, ʻo muimui ki he ngaahi founga ngāue mo e ngaahi fono pea mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻokú ne puleʻi ʻetau moʻuí.

“Ko e fonó mo e tuʻutuʻuní pea mo e ngaahi fekaú ko ha maluʻi mahuʻinga kinautolu. Kapau ʻoku tau fie maʻu ha fakahinohino ke ne liliu hotau halá, ʻe fakatatali mai ia ʻi he halá ʻi he taimi te tau fie maʻu aí.”1

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku ʻikai maʻu ʻa e fakahinohino lelei taha mo mahino taha ʻi heʻetau moʻuí ʻi he taimi ʻoku tau fakatatali ai pē ki heʻetau Tamai Hēvaní ke fai mai ha tokoni mo ha fakahinohinó ka ʻi he taimi ʻoku tau femoʻuekina ai ʻi he faifeinga ke fakahoko ʻa e ngāué. Kiate kimoutolu ʻoku mou tatali ke ʻoatu ha fakahinohino ʻe he ʻEikí ki hoʻomou moʻuí—ʻoku mou fie maʻu tokoni ʻi ha fili pe fehuʻi mahuʻingá—ʻoku ou fakatukupaaʻi ʻa kimoutolu: Fakaʻaongaʻi fakalelei pea ʻi he faʻa lotu ʻa e poto kuó ke ʻosi maʻú pea mo hoʻo ngaahi maʻuʻanga tokoni pē ʻaʻaú ke fili ha hala ʻe hā ngali totonú kiate koé. Peá ke toki femoʻuekina ʻi hoʻo fononga ʻi he hala ko iá (vakai, T&F 58:26–28). ʻI he hokosia e taimi ke fakatonutonu ai ho halá, te Ne ʻi ai ke tokoni atu mo tataki koe.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Boyd K. Packer, “Ko e Fekumi ki he ʻIlo Fakalaumālié,” Liahona, Sān. 2007, 14.

Taá ʻe he © Landov