2013
Ko e Ivi Tākiekina ʻo e Mūsiká
Sepitema 2013


Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú

Ko e Ivi Tākiekina ʻo e Mūsiká

ʻĪmisi
Rosemary M. Wixom

ʻOku fakahaaʻi mai ʻe ha fakatotolo ʻaki ha fanga kumā ʻa e lava ke uesia kitautolu ʻe he mūsika ʻoku tau fanongo ki aí.

ʻĪmisi
youth listening to music

Ko e taimi ʻoku ou ʻeke ai ki ha taha, “Ko e hā ʻokú ke manatuʻi lahi taha fekauʻaki mo e Palaimelí?” ko e lahi taha ʻo e talí, “Ko e mūsiká.” ʻOku ʻikai teitei mole meiate kitautolu ʻa e fakalea ʻo e ngaahi hiva Palaimelí—ʻoku tohitongi kinautolu ʻi hotau lotó. Tau vakai, ki he ngaahi hiva Palaimeli ko ʻení. Te ke lava ʻo fakakakato ʻa e ngaahi kupuʻi leá?

“[ʻOku ou feinga ke hangē …]”

“Tamai Hēvani, ʻoku … ?”

“Tohi ʻa Molomoná …”

ʻI hoʻo fakakakato ʻa e ngaahi sētesí takitaha, naʻá ke fakatokangaʻi hoʻo hivaʻi ʻo e fasí?

Kapau ko ia, ʻoku meimei ko e ʻuhingá he naʻe tokoniʻi hotau ngaahi ongó ʻe he fasí, ongo ki hotau lotó, mo langaki ha ngaahi manatu. Ko ia ʻoku ʻikai fai ai ha ofo ʻi heʻetau kātoangaʻi e fakatapui ʻo e ngaahi temipalé ʻaki ha kātoanga fakafonua ʻo kau ai ʻa e toʻu tupú ʻi ha ngaahi fasi mo ha faiva langaki moʻuí. ʻOku ʻai ʻe he ngaahi meʻa ko ʻení ke tau “kalanga fiefia ki he ʻOtuá” mo “hiva ʻaki ʻa e ongoonglelei ʻo hono huafá” (Saame 66:1–2).

ʻOku Ueʻi Maʻu pē Kitautolu ʻe he Mūsiká

ʻOku akoʻi ʻe he Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú “ʻoku ʻi ai ha ivi tākiekina lahi ʻo e mūsiká ki ho ʻatamaí, laumālié, mo ho ʻulungāngá.”1 ʻE lava ke tokoniʻi hoʻo moʻuí ʻe he mūsiká ʻi ha ngaahi founga lahi, ka ʻe toe lava foki ʻo fakatuʻutāmaki. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni, “[ʻE lava ʻa e mūsiká ʻo tokoni ke ke ʻunu ʻo ofi ange ki hoʻo Tamai Hēvaní. ʻE lava ʻo fakaʻaongaʻi ke akoʻi, fakamāmaʻi, ueʻi fakalaumālie, mo fakatahaʻi. Neongo ia, ʻe lava ʻe he mūsiká ʻo uesia hoʻo ongo fakalaumālié ʻi hono ongó, taimí, longoaʻá, mo hono fakaleá. ʻOku ʻikai totonu ke ke fakafonu hoʻo fakakaukaú ʻaki e ngaahi mūsika taʻe-tāú].”2 Pea mahalo he ʻikai mahuʻinga ia kapau te ke fakafanongo lelei ki hono fakaleá pe ʻikai: ko e ngaahi fakalea ʻoku fakatuʻunga fasí ʻoku faʻa ako mo manatuʻi ngofua pē.3 ʻOku ʻikai ha ofo ʻi he fakatokanga mai ke tau “filifili fakalelei ʻa e mūsika ʻoku [tau] fanongo ki aí.”4

Fanga Kumaá, Mūsiká, mo Hono Akó

ʻĪmisi
mouse in maze

ʻE toe lava foki ke uesia hoʻo malava ke fakahoko ho ngaahi fatongiá pe akó ʻe he ngaahi fasi ʻokú ke filí. Naʻe vakaiʻi ʻe ha ongo fakatotolo ʻe toko ua ʻa e fekauʻaki ko ʻení ʻaki haʻana fakatotoloʻi hono uesia ʻe he mūsiká mo e fasí ʻa e faʻunga neave ʻo e kumaá. ʻI ha uike ʻe valu, naʻe fanongo maʻu pē ha fanga kumā ki he ngaahi fasi uōlosi ʻa Sitoloasí (Strauss) (ko ha ngaahi fasi ne fokotuʻutuʻu lelei mo maau moʻoni), ka ko e kulupu hono uá naʻa nau fanongo ki ha ngaahi ongo vātau longoaʻa ʻi ha ngaahi ongo tānafa taʻetuku. Naʻe ohi hake ha kulupu hono tolu ʻi ha tuʻunga lōngonoa.

Hili ha uike ʻe valu, naʻe tuku leva ʻa e fanga kumaá ʻi ha lotoʻā fihi ke nau kumi meʻakai. Ko e fanga kumā he kulupu fika uá, naʻa nau hē takai ʻo ʻikai ke nau ʻilo pe te nau ō ki fē—“ko ha fakamahino ʻoku faingataʻa ke nau ako”—pea naʻe taimi lōloa ange ʻenau kumi meʻakaí ʻi he ʻuluaki tuʻunga ki muʻa pea fai ʻa e fakatotoló. Ko e fanga kumā naʻe tuku ʻi he “ongo vātaú naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻenau faingataʻaʻia ke ako mo manatuʻí, … ka naʻe toe hoko foki ha liliu ʻi he ngaahi selo ʻi honau ʻutó.” ʻOku mālie hono fakaʻuhingaʻi ʻe he kau fakatotoló: “ʻOku mau tui ne feinga ʻa e fanga kumaá ke fai ha meʻa ki he haʻaki fuʻu taʻe-tuku atu ʻo e vātaú. … Naʻa nau fefaʻuhi mo e palopalemá.”5

Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe ala hoko ko ha “ngaahi palopalema” ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi fasi ʻo e ʻaho ní—ʻa e ngaahi meʻa te ne ala taʻofi kimoutolu mei he ako fakaleleí? ʻE ala fekauʻaki ia mo e ongo ʻo e fasí mo hono taimí (ʻo hangē ʻi he fanga kumaá) pe ko e fakalea ʻoku ngāueʻakí pe ngaahi pōpoaki ʻokú ne ʻomí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku hoko … ha liliu [ki he Sōsaietí] ʻoku ʻikai ke loko ʻilonga ka ʻoku fuʻu mālohi ʻaupito. ʻOku fakaʻau pē ke lahi ange ʻa e ngaahi founga fakafiefia ʻokú ne talí. Ko e meʻa leva ʻoku hoko aí, kuo hangē ʻoku lahi ange ʻa e fakataumuʻa ʻo e ngaahi fasi ʻoku fai ʻe he kau hiva manakoá ke ʻomi ha faʻahinga ongo hohaʻa kae ʻikai ko ha ongoʻi nongá.”6

Ko e Ngaahi Meʻa ʻo Taimi mo e Laumālié

ʻOku ʻikai ko e fasí pē mo e fakalea ʻo e fasi longoaʻá ʻoku fakatuʻutāmakí. ʻI heʻetau fanongo ki he faʻahinga fasi peheé, ʻoku tau toe taʻofi ai mo e ngaahi mōmēniti lōngonoa ʻoku tau lava ai ʻo fakafanongo ki he Laumālié. ʻI he talanoa faka-Kalisitiane ʻiloa ko e [Ngaahi Tohi ʻa Sikulūteipí] The Screwtape Letters, naʻe fakafofongaʻi ai ʻe ha taha ko Sikuluteipi ʻa Sētane mo feinga ke taki e ngaahi laumālie leleí ki heʻene ngāué. ʻOku pehē ʻe Sikuluteipi, “ʻOku mālie e fakakaukau maʻu pē ʻa e kakai matelié ʻoku tau fakahū ha ngaahi meʻa ki heʻenau fakakaukaú: ko hono moʻoní, ko ʻetau ngāue lelei tahá ʻoku fakahoko ia ʻaki hono taʻofi e ngaahi meʻá mei honau ʻatamaí.”7 Ko hono moʻoní, ʻoku ʻiloʻi ʻe Sētane ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke ne fakafonu maʻu pē hotau ʻatamaí ʻaki e ngaahi fakakaukau koví kapau pē te ne lava ʻo taʻofi kitautolu ke ʻoua te tau tokanga ki he ngaahi meʻa ʻo e Laumālié. “Kapau te ke fanongo maʻu pē ki he mūsiká, he ʻikai ke ke ala maʻu ʻa e taimi lōngonoa ʻokú ke fie maʻu ke ke fakakaukau, ongoʻi, pea mo tali ai ʻa e fakahinohino fakalaumālié.”8

ʻOku tau fie maʻu e Laumālie Māʻoniʻoní ke ʻiate kitautolu he taimi kotoa pē. ʻI he ʻuhinga ko iá, ʻoku totonu leva ke tau fili fakalelei ʻa e fasi ʻoku tau fanongo ki aí pea mo e hulohula ʻoku tau ō ki aí. Tuku ke hoko e Laumālié ko ho fakahinohino, pea ko e taimi ʻokú ke veiveiua ai ʻi he fasi ʻokú ke fanongo ki aí pe ngaahi tūkunga ʻokú ke ʻi aí, maʻu ha lototoʻa ke ke fai ha meʻa kae lava ke kei nofo ʻa e Laumālié mo koe.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú (kiʻi tohi, 2011), 9.

  2. Thomas S. Monson, A Prophet’s Voice: Messages from Thomas S. Monson (2012), 77.

  3. Vakai, Jack R. Christianson, fakaʻaongaʻi ʻi he “Author’s criterion for picking music: does it encourage a proper life style?” Church News, Mē 6, 1989, 5.

  4. Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 10.

  5. Richard Lipkin, “Jarring Music Takes Toll on Mice,” Insight, voliume 4, fika 14, ʻEpeleli 4, 1988, 58.

  6. Boyd K. Packer, “Mūsika Taau, Ngaahi Fakakaukau Taau,” Liahona, ʻEpeleli 2008, 33; New Era, ʻEpeleli 2008, 9.

  7. C. S. Lewis, The Screwtape Letters (1982), 20.

  8. Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 23.

Mei toʻohemá: thinkstock/iStockphoto; tā ʻo Rosemary M. Wixom © Busath Photography; faitaaʻi ʻe Robert Casey; thinkstock/Comstock; ʻata mei muí: thinkstock/Ablestock.com