2013
Ko e hā hano Fuʻu Mahuʻinga ʻo e Fale Lahi mo ʻAtaʻataá?
Sepitema 2013


Ko e hā hano Fuʻu Mahuʻinga ʻo e Fale Lahi mo ʻAtaʻataá?

ʻOku nofo ʻa e taha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, USA.

Ko e taimi ʻoku talaatu ai ʻe māmani ʻoku sai ange ʻenau foungá, maʻu ha lototoʻa ke tuʻu mo moʻui ʻaki e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
paths and buildings

Ngaahi tā fakatātā ʻa Steve Kropp

ʻOku fiefia ʻa ʻEpi ke ʻalu ki he hulohulá ka naʻe fakaʻamu pehē ange mai ʻe kiʻi faitatau hono kofú mo e ngaahi kofu ʻe tui ʻe hono ngaahi kaungāmeʻá. ʻOku pehē ʻe ia ʻe ʻasi fakaʻofoʻofa mo sai ange hono ngaahi kaungāmeʻá ʻi honau kofu taʻe-nimá ʻiate ia ʻi hono kofu tāú, pea ʻoku hohaʻa he ʻe fakatokangaʻi.

ʻOku ʻeva ʻa Neti mo hono kaungāmeʻá ʻi ha efiafi ʻe taha pea toʻo hake ʻe ha taha ʻe hono kaungā tangatá ha ngaahi kapa pia ʻo tufa takai. Ko e taimi naʻe ʻuluaki fakafisi ai ʻa Neti mo talaange, “He ʻikai ke u inu aú,” ne kamata ke kata hono ngaahi kaungāmeʻá mo fakamataliliʻi. ʻOku ʻikai loto ʻa Neti ke pehē ʻe hono ngaahi kaungāmeʻá ʻoku ʻikai fie feohi, ko ia ne fakakaukau ai ke kiʻi inu siʻisiʻi pē piá ke taʻofi e kata hono ngaahi kaungāmeʻá.

ʻOku ongo angamaheni nai e ongo tūkungá ni? ʻOku tau takitaha aʻu ki he tuʻunga ke tau fili ai heʻetau moʻuí ʻo tatau mo ʻEpi pea mo Neti, ʻa ia ʻoku ʻi hotau ʻaó ai ha ngaahi fili kehekehe ʻo hangē ha ngaahi halá. ʻOku tau manavasiʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi he ngaahi fili faingataʻa mo mahuʻinga ko ʻení, ke tuʻu maʻu ʻi he meʻa ʻoku tau tui ki aí koeʻuhí he ʻoku tau ilifia naʻa fakatokangaʻi kitautolu.

ʻOku aʻusia tonu ʻe ʻEpi mo Neti ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa naʻe fakamatalaʻi ʻi he mata meʻa-hā-mai ʻa Līhaí ki he ʻakau ʻo e moʻuí. ʻOku tau ʻilo ʻi heʻene mata meʻa-hā-maí ko e tefitoʻi ʻuhinga ʻe ua ʻoku mavahe ai ʻa e kakaí mei he hala fāsiʻi mo lausiʻí he ʻoku fakakuihi kinautolu ʻe he olopoto ʻo e fakatauelé (vakai, 1 Nīfai 8:23; 12:17) pea ʻoku nau mā ʻi he manuki meiate kinautolu ʻi he fuʻu fale lahi mo ʻataʻataá (vakai, 1 Nīfai 8:26–28). Tau vakaiʻi muʻa ʻa e ongo konga ko ʻeni ʻo e mata meʻa-hā-mai ʻa Līhaí, ke vakai pe heʻikai ke lava ʻo mahino lelei ange kiate kitautolu pea mo toe ako foki mei ai ke maʻu ha ivi ke tuʻu pea mo fakatokangaʻi ʻi he meʻa ʻoku totonú.

Haʻu Heni

Ko e palopalema e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e māmaní he ʻoku nau matuʻaki fuʻu fakatauele, ʻikai ko ia? Hangē ko e fakamatala ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló (1895–1985): “[Ko hai ne ne pehē ʻoku ʻikai ifo ʻa e faiangahalá? … Ko e angahalá ʻoku matamata lelei mo fakalata. … Ko e angahalá ʻoku faingofua pea lahi hono ngaahi hala ki he ʻiloá.]”1

Neongo ʻoku tau fehiʻa ke tala, ka ko e lahi ʻo e ngaahi hala ko iá ʻoku matamatalelei. ʻOku aafe fakafokifā ha ngaahi hala ʻe niʻihi ki ha ngaahi feituʻu ngali fakafiefia, kae kiʻi afe siʻi pē ha niʻihi ʻo hangē ai ʻi ha kiʻi taimi ʻoku nau lele tatau pē mo e hala ʻo e ongoongoleleí. Ko e niʻihi ʻoku fotu fakaʻofoʻofa mo manakoa mo ʻiloa. Ko e niʻihi ʻoku hangē ʻoku tanu ʻaki ʻe koulá mo e siuelí.

Ko e fakaʻofoʻofa ʻo e fale lahi mo ʻataʻataá ʻoku meimei tatau. Ko hono moʻoní, ʻoku nofo ai ha niʻihi ʻo e kakai tuʻumālie, ʻiloa, talavou, mo mālohi taha ʻo e māmaní! He ko hai ʻe taʻe fie feohi, tōʻonga tatau, mo vala tatau mo e kakai ko iá? ʻOku nau faʻa fotu ʻo hangē ʻoku nau maʻu ha taimi fiefia lahi ange he toenga ʻo kitautolu ʻoku feinga ke nofo ʻi he hala ʻo e ongoongoleleí.

Kae hangē ko hotau kaungāmeʻa ko ʻEpí, ko e lahi ange e tuku ʻetau tokangá ki he kakai ʻoku nofo he fuʻu fale lahi mo ʻataʻataá, ko e lahi ange ia e faingamālie ke tau ongoʻi meheka pe taʻe-fiemālie pe ʻitá. Mahalo te tau pehē ʻoku ʻikai totonu ke nau maʻu ha ngaahi meʻa lelei lahi ka tau fāifeinga kitautolu ke nofo ʻi he hala ki he ʻakau ʻo e moʻuí.

ʻOku ʻilo ʻe Sētane ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ke mavahe ai ʻa e kakaí mei he ongoongoleleí ko hono kākaaʻi kinautolu ke nau tui ʻoku fuʻu faingataʻa, taʻeoli, pea fakakuonga muʻa ke kei nofo ʻi he halá. ʻOku ʻikai tokanga ia pe ko e fē ha toe hala kehe te tau ō ai—ʻe sai ha hala pē—kehe pē ʻoku ʻikai ko e hala ʻo e ongoongoleleí.

“ʻOku Ifo Fēfē ʻa e Fua ko Iá?”

Ko hono manukiʻi ʻo e kau faivelengá ko ha ʻekitivitī manakoa ia ʻi he fale lahi mo ʻataʻataá. Kuo ʻosi pehē ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni, “ʻOku fakautuutu hono hanga ʻe ha kakai ʻiloa mo ha niʻihi kehe … ʻo fakaangaʻi e tui fakalotú ʻi he ʻao ʻo e kakaí kae tautautefito ki he Siasí he taimi ʻe niʻihi. Kapau ʻoku ʻikai fefeka e fakavaʻe ʻo ʻetau fakamoʻoní, ʻe ala fakalotoa kitautolu ʻe he faʻahinga fakaanga ko iá ke tau ongoʻi veiveiua ʻi heʻetau tui fakalotú pe toe vaivai ʻetau loto fakapapaú.”2

ʻOku hangē tokua ʻe tatau ai pē pe ko e fē ʻoku tau ʻi ai he moʻuí, pe ʻi ai tonu pe ʻi he ʻinitanetí, ʻe ʻi ai maʻu pē ha matapā sioʻata ʻoku ava mei he fale lahi mo ʻataʻatā ofi maí, mo ha taha kuo mateuteu ke tuhu mo kataʻi e ngaahi meʻa ʻoku tau fakamahuʻingaʻí. Mahalo kuo tau ʻosi aʻusia kotoa e faʻahinga manuki ko ʻení ʻi ha ngaahi taimi kehekehe, pea ʻe lava ke matuʻaki fakamamahi. ʻOku tau ʻilo ʻoku totonu ke tau tali ʻaki ha anga faka-Kalaisi, ka ʻoku ʻikai ke faingofua maʻu pē. ʻOku ʻikai saiʻia ha taha ia ke kataʻi pe ke tukuhifo e ngaahi tui kuo tōkakanó. Mahalo te tau tali he taimi ʻe niʻihi ʻo hangē ko Netí ʻaki ha kupuʻi lea, “He ʻikai—ko e Māmonga au,” ʻo tau fanongo ai ki ha toe kata lahi ange ʻa e niʻihi kehé.

“He ʻIkai ke u Lava …”

Kuó ke fakatokangaʻi ʻapē ʻa e hangē ʻoku nofo taha pē kau manukí ʻi he foʻi lea ʻikai lavá? Hangē ko e, “Ko e hā ʻoku ʻikai ke ke lava ai ʻo inu iá?” “Ko e hā ʻoku ʻikai ke ke lava ai ke ta ō mo au ʻo fakatau he Sāpaté?” pe “Ko e hā ʻoku ʻikai ke ke lava ai ʻo mohe mo ha taha ki muʻa peá ke toki malí?”

ʻE lava ke fakatupu ʻe he tokanga ko ʻeni ki he foʻi lea ʻikai lavá ha ongoʻi vaivai. Mahalo naʻa ongo ʻo hangē ʻoku tau vaivai pe loto foʻi. Mahalo naʻa ongo ʻo hangē ko ha kau moʻulaloa kitautolu ki ha ʻOtua taʻe-ʻiloa kuó ne fakapōpulaʻi kitautolu ke ʻoua naʻa tau toe fiefia.

Ko e founga ko ʻení ʻoku mātuʻaki fuʻu motuʻa. Ko hono moʻoní, ne fakaʻaongaʻi ia ʻe Sētane talu mei he kamataʻangá. Ko e taimi naʻe tuku ai ʻe he ʻOtuá ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he Ngoue ko ʻĪtení, naʻá Ne folofola ange, “ʻE ngofua ʻa hoʻo kai faʻiteliha mei he ʻakau kotoa pē ʻo e ngoué” (Mōsese 3:16). ʻOku ongo fakangatangata nai e foʻi lea “ʻakau kotoa peé” kiate koe? Neongo naʻe fakahā ange ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIvi naʻe ʻi ai ha ngaahi nunuʻa pau ʻi hono kai ʻo e ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví, naʻe ʻikai ke Ne fakangatangata fakaesino kinaua. Naʻá na maʻu ʻa e ngoué kakato, pea naʻe fakahā ange, “ʻOku ngofua ke ke fili maʻau, he ʻoku foaki ia kiate koe” (Mōsese 3:17). ʻOku ongo ia hangē ha tauʻatāiná kiate au!

ʻOku mālie he ko e taimi naʻe haʻu ki mui ange ai ʻa Sētané, naʻá ne pehē, “ʻIo, kuo folofola koā ʻa e ʻOtuá—ʻE ʻikai te mo kai mei he ʻakau kotoa pē ʻo e ngoué?” (Mōsese 4:7). Ko hono moʻoní, ko e meʻa naʻe fehuʻi ʻe Sētané, “Ko e hā ʻoku ʻikai ke ke lava ai ʻo kai ʻa e fua ʻo e fuʻu ʻakau ko eé?” ʻi he ongo manuki tatau pē naʻe haʻu mei he matapā sioʻata ʻo e fale lahi mo ʻataʻataá. Naʻe nofotaha ʻa Sētane ʻi he meʻa pē taha naʻe tuku ki ai ʻe he ʻOtuá ha ngaahi nunuʻá, pea naʻá ne ʻai ke hangē ʻoku fie taʻofi ʻe he ʻOtuá ʻa ʻĀtama mo ʻIví. Naʻe mioʻi ʻe Sētane ʻa e ngaahi folofola ʻa e ʻOtuá, mo tānaki atu ha ngaahi loi ʻi he feinga ke fakalotoʻi kinaua ke muimui ange ki ai kae ʻikai ko e ʻOtuá. ʻI he fakaʻosí, ne hoko e kai ʻo e fuá ko e konga ʻo e palaní mei muʻa. Peʻa naʻe ʻomi ʻe he ʻOtuá ha Fakamoʻui ke Ne foaki kia ʻĀtama mo ʻIvi pea mo ʻena fānaú kotoa ha faingamālie ke tupulaki mo foki ki ʻapi.

“He ʻikai ke u fai ʻe au!”

Pea ko e hā leva e ʻuhinga moʻoni ʻo ʻetau leá ʻi heʻetau pehē, “He ʻikai—He ko e Māmonga aú”? ʻOku tau ʻuhinga moʻoni nai, “Pehe ange mai naʻá ku lava, pea kapau naʻe ʻikai ko ha Māmonga au, te u fakahoko nai ia”? Naʻe ʻi ai haku kaungāmeʻa ʻi ha taimi ʻe taha naʻá ne faʻa huaʻaki e ngaahi meʻa naʻá ne fie fakahoko kapau naʻe ʻikai ko ha mēmipa ia ʻo e Siasí. Ko e palopalemá, he naʻe ʻikai ke u lava maʻu pē ʻo tala pe ko ʻene fakakata.

Te tau lelei ange kapau he ʻikai ke tau nofotaha ʻi he ʻikai lavá mo e taʻofí, kapau te tau ngāueʻaki ʻa e foʻi lea heʻikaí. ʻO hangē ko ia ʻi he, “He ʻikai—Ko e Māmonga au.” ʻOku liliu ʻe hono ngāueʻaki ʻo e heʻikaí kae ʻikai ko e ʻikai lavá ʻa e ʻelito ʻo e kupuʻi leá mo fakahaaʻi kuo ʻosi fakaivia kitautolu ke tau fili maʻatautolu. ʻI heʻetau pehē, “He ʻikaí,” ko ʻetau pehē ia, “ʻOku ou fili ke ʻoua te u fai ia, ʻo ʻikai koeʻuhí he ko ha taha muimui kui pē au pe koeʻuhí ʻoku taʻofi au, ka koeʻuhí ʻoku ou tui ki he tauʻatāina ke filí mo e ʻekeʻi meiate kitá, pea ʻoku ou loto ke fai e meʻa ʻoku totonú. ʻOku ou fili ke ngāue kae ʻikai fakakounaʻi au” (vakai, 2 Nīfai 2:14, 26).

Ko hono ngāueʻaki ʻo e “He ʻikaí” kae ʻikai ko e “ʻOku ʻikai ke u lavá” ko ha ngāue kāfakafa ia ʻo e lototoʻá. ʻOku ʻikai fie maʻu ha loto toʻa ia ke muimui ki he kakaí ʻi he ngaahi hala kehekehe ʻo māmaní. ʻE lava ke fai ia ʻe ha taha pē. ʻOku fakahaaʻi ʻe he taukaveʻi ʻo e moʻoní ʻa e tui moʻoní. ʻOku fie maʻu ha loto toʻa moʻoni ke mavahe mei he māmaní. ʻOkú ne fakahaaʻi ʻoku tau fakaʻaongaʻi moʻoni ʻetau tauʻatāina ke filí pea mo fakakaukau moʻoni ʻiate kitautolu. ʻOku lau maʻu pē e kakai ʻi he fale lahi mo ʻataʻataá ko ha kakai ʻoku ʻikai hanau hingoa, ko ha kau fakatanga taʻe ha fōtunga. Ko hono moʻoní, ko ʻenau ngaahi leá ʻoku maha mo taʻeʻuhinga. ʻI heʻetau fakaʻaongaʻi lelei ʻetau tauʻatāina ke filí, te tau lava ʻo maʻu e lototoʻa ke pehē, ʻo hangē ko Līhai mo e kau mēmipa faivelenga ʻo hono fāmilí, “Naʻe ʻikai ke mau tokanga kiate kinautolu” (1 Nīfai 8:33).

Ko kinautolu ʻoku tuʻu mo fononga moʻoni ʻi he hala ʻo e ongoongoleleí he māmani ʻoku fakautuutu ai ʻa e angahalá, ʻoku fakatokangaʻi. Ka ʻoku ʻikai ke nau tuēnoa. Hangē ko hono fakaafeʻi kitautolu ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoní, “ʻOfa te tau loto toʻa mo mateuteu ke taukaveʻi ʻetau tuí, pea kapau te tau tuʻu tokotaha ʻi hono fai iá, ʻofa ke tau fai ia ʻi he loto-toʻa pea fakamālohia kitautolu ʻe he ʻilo he ʻikai ke tau teitei tuēnoa he taimi ʻoku tau tuʻu fakataha ai mo ʻetau Tamai Hēvaní.”3

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Palesiteni Spencer W. Kimball, Faith Precedes the Miracle (1972), 256.

  2. Thomas S. Monson, “Pole ke Tuʻu Tokotaha,” Liahona, Nōvema 2011, 60.

  3. Thomas S. Monson, “Pole ke Tuʻu Tokotaha,” 67.