2014
Kakai Tangata mo Fafine ʻi he Ngāue ʻa e ʻEikí
ʻEpeleli 2014


Kakai Tangata mo Fafine ʻi he Ngāue ʻa e ʻEikí

Mei ha lea ʻi ha fakataha lotu naʻe fai ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí ʻi he ʻaho 20 ʻo ʻAokosi 2013. Ke maʻu kakato e leá ʻi he lea faka-Pilitāniá, vakai ki he speeches.byu.edu.

ʻĪmisi
ʻEletā M. Russell Ballard

ʻI he palani lahi ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻokú ne ʻoange ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangatá, … ʻoku kehekehe ai e fatongia ʻo e kakai tangatá mo e fefiné ka ʻoku mahuʻinga tatau pē.

ʻĪmisi
Woman talking to a group of Church members sitting around a table.

ʻOku ou tui ʻoku ʻi ai ha ngaahi moʻoni ʻoku fie maʻu ke mahino ki he kakai tangatá mo fafine fakatouʻosi ʻo kau ki he ngaahi fatongia mahuʻinga ʻo e houʻeiki fafiné ʻi hono fakamālohia mo langa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻOku lahi ha ngaahi founga ʻoku hoko ai e kau fafiné ko e mafu ʻo e Siasí. Ko ia, ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí, ʻoku ou loto ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kau fafine mo e kau finemui faivelenga ʻo e Siasí. Kiate kimoutolu siʻoku tuofāfine ʻofeina, ko e fē pē ha feituʻu ʻoku mou nofo ai ʻi he māmaní, kātaki ʻo ʻiloʻi ʻa e ʻofa mo e falala ko ia ʻoku maʻu ʻe he kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kiate kimoutolú.

Tuku muʻa ke u kamata ʻaki hano toe fakamanatu atu ʻetau meʻa ʻoku fai ʻi he māmaní.

Ko e ngaahi ʻofefine mo e foha fakalaumālie ʻofeina kitautolu ʻo ʻetau Tamai Hēvaní. Naʻa tau nofo mo Ia ʻi he maama fakalaumālié. Ke lava ʻo fakahoko e misiona ʻa hono “fakahoko e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39), naʻe faʻu ai ʻe he Tamai Hēvaní ha palani ke tokoni ke aʻusia ʻe Heʻene fānaú ʻa e taupotu taha te nau malavá. Ne fie maʻu ʻe he palani ʻa ʻetau Tamaí ke hinga ʻa e tangatá, pea ke ke mavahe meiate Ia ʻi ha taimi ʻi he fanauʻi foʻou ki he moʻui fakamatelié, maʻu ʻo ha sino, pea hū ki ha vahaʻataimi ʻo siviʻi pea mo e maluʻí. Ne ʻomi ʻe Heʻene palaní ha Fakamoʻui ke huhuʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he Hingá. ʻOku ʻomi ʻe he Fakalelei ʻa hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ke toe foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻo fou ʻi he ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí mo e ngaahi fuakava toputapú. Koeʻuhí te tau moʻui ʻi ha ʻātakai fakamatelie ʻoku fonu ʻi he fakatuʻutāmakí mo e ngaahi meʻa te ne tohoakiʻi ʻetau fakakaukaú, ne ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní mo Hono ʻAló te tau fie maʻu ke maʻu ha mālohi ʻo mahulu ange ʻi hotau mālohí. Naʻá Na ʻafioʻi te tau fie maʻu ke lava ʻo maʻu Hona mālohí. ʻOku foaki ʻe he ongoongoleleí pea mo e tokāteline ʻa Kalaisí ki he taha kotoa pē ʻoku nau tali iá ʻa e mālohi ke aʻusia ʻa e moʻui taʻengatá mo e mālohi ke maʻu ha fiefia ʻi he fonongá.

ʻOku ʻi ai e niʻihi ʻoku nau fehuʻia e tuʻunga ʻo e houʻeiki fafiné ʻi he palani ʻa e ʻOtuá pea ʻi he Siasí. Kuo lahi hono ʻinitaviu au ʻe he mītia fakalotofonuá mo e fakavahaʻa puleʻanga ke u lava ʻo talaatu kiate kimoutolu ko e lahi taha ʻo e kau faiongoongo kuó u ngāue mo iá kuo ʻosi ʻi ai pē ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e tefito ko ʻení. Kuo fai ai ʻe ha niʻihi tokolahi he fakaʻau mai ʻa e taʻú ha ngaahi fehuʻi ʻo pehē ai ko e houʻeiki fafiné ʻoku nau ʻi ha tuʻunga māʻulalo ange ʻi he Siasí. Ka ʻoku mamaʻo ia mei he moʻoní.

Tuku muʻa ke u fokotuʻu atu ha ngaahi meʻa mahuʻinga ʻe nima ke ke fakalaulauloto ki ai ʻo kau ki he kaveinga mahuʻingá ni.

1. ʻOku ʻi ai e Palani ʻa e ʻOtuá Ke Tokoni Ke Tau Maʻu ʻa e Moʻui Taʻengatá

Ne fakatupu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e tangatá mo e fefiné fakatouʻosi, ko Hono ngaahi ʻofefine mo e foha fakalaumālie fakatouʻosi. Kuó Ne fokotuʻu ha palani ke tokoni ke aʻusia ʻe he tokotaha kotoa pē ʻoku fili ke muimui kiate Ia mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ʻa honau ikuʻangá mo e moʻui taʻengatá.

Kapau ko ʻEna taumuʻa mahuʻingá hotau hakeakiʻí, pea kapau ʻokú Na tokaimaʻananga mo haohaoa ʻo hangē ko ia ʻoku tau ʻiloʻí, ta ʻoku mahino kiate Kinaua ʻa e founga lelei taha ki hono teuteuʻi, akoʻi, mo e tataki kitautolu ke tau maʻu ʻa e faingamālie maʻongoʻonga taha te tau feʻunga ai ke maʻu ʻa e hakeakiʻí.

Ko e meimei tokotaha kotoa pē ʻoku ʻi ai hano fāmili pe kaungāmeʻa ne kau atu ʻi he ngaahi faingataʻa fakasōsiale. Ko e angamahení, ʻoku ʻikai ke faʻa ʻomi ʻe he vālau fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni ha tali, pea ko hono moʻoní, ʻe lava ke fakatupu ai ha fakakikihi. ʻOku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he ngaahi meʻa pelepelengesí ʻoku faingataʻa ke fakafiemālie ki ha taha hono talí. Neongo ia, ʻi he taimi ʻoku tau fekumi ki he ʻEikí ʻi he lotu fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ke ongoʻi pea fai ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku tau fakakaukau maʻu pē: “ʻOkú ke tui kia Sīsū Kalaisi pea ʻokú ke muimui kiate Ia mo e Tamaí?” ʻOku ou tui ʻoku ʻi ai pē taimi ʻoku fifili ai ha tokolahi ʻo e Siasí pe te nau lava ʻo fai e meʻa kotoa kuo kole mai ke nau faí. Ka ʻo kapau te tau tui moʻoni ki he ʻEikí, ʻoku maʻu leva e fakapapau: “ʻOku ou tui kia Sīsū Kalaisí, pea ʻoku ou loto ke fai ha meʻa pē ʻokú Ne finangalo ke u faí.” Pea tau laka leva ki muʻa. ʻIkai ʻoku mālohi ʻa e ngaahi lea “ʻOku ou tui kia Sīsū Kalaisí”!

ʻOku kamata ʻetau fakamoʻoní mo ʻetau fiemālie fakaʻatamaí, mo hotau tuʻunga leleí ʻi heʻetau loto fiemālie ke tui ko e moʻoni ʻoku ʻafioʻi ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e lelei tahá.

2. ʻOku Puleʻi e Siasí ʻo fakafou ʻi he Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e Siasi ia ʻo e ʻEikí, pea ʻoku puleʻi ʻa Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. “Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai ia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he kau taki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke nau tataki, tokangaʻi, pea mo puleʻi ʻa hono fakaʻaongaʻi ʻo Hono lakanga fakataulaʻeikí ʻi he māmaní.”1

Ko kinautolu ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí—ʻo tatau ai pē pe ko ha tīkoni ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ki heʻene kōlomú pe ko ha pīsope ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi kī ki hono uōtí pe ko ha palesiteni fakasiteiki ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ki hono siteikí pe ko e Palesiteni ʻo e Siasí ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí—ko kinautolu ia ʻoku nau fakafaingamālieʻi kotoa ʻa kinautolu ʻoku nau ngāue pe ngāue faivelenga ʻo fakatatau mo ʻenau fakahinohinó, ke ngāue ʻaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo maʻu e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku ngāue ʻa e kakai tangata mo e fefine kotoa ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi kī ko iá. Ko e founga ʻeni hono puleʻi ʻe he ʻEikí Hono Siasí.

Tuku ke u toe fakaongo atu ha meʻa naʻá ku lea ʻaki ʻi he konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2013: “ʻI he palani lahi ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻokú ne ʻoange ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangatá, ʻoku maʻu ai ʻe he kakai tangatá ha fatongia makehe ke ngāue ʻaki e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻoku ʻikai ko kinautolu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku kehekehe e fatongia ʻo e kakai tangatá mo e fefiné ka ʻoku mahuʻinga tatau pē. Hangē pē ko e ʻikai lava ha fefine ʻo maʻu ha fānau taʻe kau ai ha tangatá, ʻoku pehē ʻa e ʻikai lava ʻe ha tangata ke ne ngāue kakato ʻaki e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke fokotuʻu ha fāmili taʻengata, taʻe ʻi ai ha fefine. … ʻI he tuʻunga ʻo e taʻengatá, ko e mālohi ke fakatupú mo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fevahevaheʻaki ia ʻe he husepānití mo e uaifí.”2

Ko e hā ʻoku fakanofo ai e kakai tangatá ki he ngaahi tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kae ʻikai fakanofo ki ai e kakai fefiné? Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) ko e ʻEikí kae ʻikai ko e tangatá, “naʻá Ne tuʻutuʻuni ʻoku totonu ke maʻu e lakanga fakataulaʻeikí ʻe he houʻeiki tangata ʻi Hono Siasí” pea ko e ʻEikí pē naʻá Ne fakakoloaʻi e houʻeiki fafiné “ke nau malava ʻo fakakakato e kautaha maʻongoʻonga mo fakaofo ko ʻení, ʻa ia ko e Siasí mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” …3 ʻI he hili hono lea ʻaki mo fakahoko e ngaahi meʻa kotoa pē, ʻoku teʻeki pē ke fakahā mai ʻe he ʻEikí ia e ʻuhinga naʻá Ne fokotuʻu ai Hono Siasí ʻi he founga kuó Ne fakahokó.

ʻOua muʻa naʻa ngalo ʻiate kitautolu ʻoku meimei ko e vaheua ʻe taha ʻo e akoʻi kotoa ʻoku fakahoko ʻi he Siasí, ʻoku fakahoko ia ʻe he houʻeiki fafiné. Ko e lahi taha ʻo e tuʻunga fakatakimuʻá ʻoku maʻu ia mei he kau fafiné. ʻOku lahi e ngaahi ngāue tokoni mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku palani mo tataki ʻe he houʻeiki fafiné. ʻOku ʻomi ʻe he faleʻi mo e kau mai ʻa e houʻeiki fafiné ki he ngaahi fakataha alēlea fakauooti mo e fakasiteikí pea mo e fakalūkufuá ʻi he hetikuota ʻo e Siasí, ʻa e fakakaukau, ʻilo pea mo e palanisi ʻoku fie maʻú.

ʻOku fakatou fie maʻu e kau tangata ʻoku nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kakai fefiné mo e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie makehe ʻoku nau maʻú, kae pehē ki he kau fafine ʻoku nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku maʻu ʻe he kau tangatá, ke fakaafeʻi mai e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e langí ʻi ha faʻahinga ngāue pē ʻi he Siasí.

3. ʻOku Mahuʻinga Tatau Pē ʻa e Houʻeiki Tangatá mo e Houʻeiki Fafiné

ʻOku tuʻunga tatau pē ʻa e houʻeiki tangatá mo e houʻeiki fafiné ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e tuʻunga tataú ʻokú na tatau. ʻOku kehekehe e natula ʻo e ngaahi fatongia mo e ngaahi meʻafoaki fakalangi ʻo e kakai tangatá mo fafine kae ʻikai ʻi honau mahuʻingá pe ivi takiekiná. ʻOku hanga ʻe heʻetau tokāteline ʻo e Siasí ʻo fokotuʻu ʻa e houʻeiki fafiné ʻi he tuʻunga tatau ka ʻoku nau kehekehe pē mo e houʻeiki tangatá. ʻOku ʻikai pehē ʻe he ʻOtuá ʻoku lelei pe mahuʻinga ange ʻa e tangatá pe fefiné. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hingikelī ki he houʻeiki fafiné “naʻe ʻikai fakataumuʻa ʻetau Tamai Taʻengatá … ke ke maʻulalo ange ʻi he tumutumu ʻo e nāunau ʻo ʻEne ngaahi fakatupú.”4

ʻOku kehekehe e ngaahi meʻafoaki ʻa e houʻeiki tangatá mo e houʻeiki fafiné, kehekehe e mālohingá, pea kehekehe ngaahi fakakaukaú mo meʻa ʻoku nau tokanga ki aí. Ko e taha ia ʻo e ngaahi ʻuhinga mahuʻinga ʻoku tau fie maʻu ai ke fetokoniʻakí. ʻOku fie maʻu ha tangata mo ha fefine ke faʻu ha fāmilí, pea ʻoku fie maʻu ʻa e tangatá mo e fefiné ke fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí. ʻOku fefakakakatoʻaki ʻa e husepāniti mo e uaifi ʻoku ngāue fakataha ʻi he angatonú. Tuku muʻa ke tau tokanga ke ʻoua te tau feinga ke kaunoa ʻi he palani mo e taumuʻa ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ki heʻetau moʻuí.

4. ʻOku Faitāpuekina Kotoa Kitautolu ʻe he Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

ʻI he taimi ʻoku ʻalu ʻa e kakai tangatá mo fafiné ki he temipalé, ʻoku fakatou fakakoloaʻi kinaua ʻaki ʻa e mālohi tatau pē, ʻa ia ko e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Neongo ʻoku tataki e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakafou ʻi he ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, pea ʻoku maʻu pē ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe he houʻeiki tangata moʻui tāú, ka ʻoku lava ke maʻu e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá.

ʻOku mohu ʻaloʻofa ʻetau Tamai Hēvaní ʻaki Hono mālohí. ʻOku lava ke maʻu ʻe he kakai tangata mo e houʻeiki fafine kotoa e mālohi ko ʻení ke tokoni ʻi heʻenau moʻuí. ʻE lava ke maʻu ʻe kinautolu kotoa kuo nau fai e fuakava toputapu mo e ʻEikí pea fakaʻapaʻapaʻi e ngaahi fuakava ko iá ha fakahā fakatāutaha, ke faitāpuekina ʻi he tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ke fefolofolai mo e ʻOtuá, ke maʻu ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí, pea ko hono tumutumú, ke hoko ʻa e kau ʻea-hoko fakataha mo Sīsū Kalaisi, ki he meʻa kotoa ʻoku ʻa ʻetau Tamaí.

5. ʻOku Fie Maʻu ke ʻIlo mo Fai ha Fakamoʻoni ki he Tokāteliné

ʻĪmisi
A Sunday school class of teenagers. One of the youth is in front talking to the class while the teacher is standing to the side.

ʻOku tau fie maʻu ke ʻilo ʻe he houʻeiki fafine ʻo e Siasí ʻa e tokāteline ʻo Kalaisí pea ke fakamoʻoni ki hono Toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he tapa kotoa pē te ke lavá. Kuo teʻeki ʻi ai ha taimi faingataʻa ange ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní. Kuo lau afe taʻu hono hanga ʻe Sētane mo ʻene faʻahí ʻo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi mahafu ʻi heʻenau tukuʻanga mahafú, pea kuo nau taukei ʻi hono fakaʻauha ʻo e tui mo e falala ki he ʻOtuá pea ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻi he lotolotonga ʻo e fāmili ʻo e tangatá.

ʻOku maʻu ʻe kitautolu—kau tangata, kakai lalahi kei talavoú, toʻu tupú, mo e fānau tangatá mo e fānau fefiné—ʻa e fatongia ke taukaveʻi ʻa e ʻEikí mo Hono Siasí, ke maluʻi, pea fakamafola ʻi he funga ʻo e māmaní. ʻOku tau fie maʻu lahi ange ʻa e leʻo makehe, takiekina mo e tui ʻa e kau fafiné. ʻOku fie maʻu ke tau ako ʻa e tokāteliné pea maʻu e mahino ki he meʻa ʻoku tau tui ki aí ke ke lava ʻo fai hoʻo fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē—ʻo tatau ai pē ko hono fai ʻo e fakamoʻoni ko iá ʻi ha veʻe afi ʻi ha nofo kemi ʻa e Kau Finemuí, ʻi ha houalotu fakamoʻoni, ʻi ha blog pe ʻi he Facebook. Ko koe pē te ke lava ʻo fakahā ki māmani ʻa e fōtunga mo e tui ʻa e houʻeiki fafine ʻa e ʻOtuá kuo nau fai ha fuakavá.

Kau fafine, ʻoku makehe hoʻo tākiekiná he ko ha tuʻunga makehe ia—he ʻikai lava ke fakatataua ia ʻe he houʻeiki tangatá. He ʻikai lava ha taha ʻo taukaveʻi hotau Fakamoʻuí ʻi he feifeingaʻi mo mālohi ange, ʻo laka ia ʻiate kimoutolu, ko e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá—ʻoku mou maʻu ha mālohi mo e loto fakapapau. ʻOku ʻikai lava ke fakatataua ʻa e mālohi ʻo e leʻo ʻo ha fefine kuo fakauluí, pea ʻoku fie maʻu ʻe he Siasí homou leʻó he taimí ni ʻo lahi ange ʻi ha toe taimi.

ʻOku ou tuku ʻeku fakamoʻoní mo ʻeku fakapapau ʻoku tau ʻi ha taimi kuo pau ke tau tuʻu uouangataha. Kuo pau ke tau tuʻu fakataha—ʻa e kau tangata mo e kau fafine, kau talavou mo e kau finemui, tamaiki tangatá mo e fānau fefiné. Kuo pau ke tau taukaveʻi e palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. Kuo pau ke tau taukaveʻi Ia. ʻOku tekeʻi ia ki he tafaʻakí. ʻI heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, he ʻikai ke tau lava ʻo tuʻunoa pē kae kei hokohoko atu ia, taʻe te tau maʻu ha lototoʻa feʻunga ke fakaongo atu hotau leʻó.

Fakatauange ke faitāpuekina kimoutolu ʻe he ʻOtuá ʻaki e lototoʻa ke ako pea ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni mahinongofua ʻo e ongoongoleleí pea ke mou vahevahe kinautolu he faingamālie kotoa pē te mou maʻú.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí (2010), 2.1.1.

  2. M. Russell Ballard, “Ko ʻEku Ngāue ʻEni mo Hoku Nāunaú,” Liahona, Mē 2013, 19.

  3. Gordon B. Hinckley, “Women of the Church,” Ensign, Nov. 1997, 70.

  4. Gordon B. Hinckley, “Stand Strong Against teh Wiles of the World,” Ensign, Nov. 1995, 98.