2015
Ko e Angatuʻu ʻa Sētané
Māʻasi 2015


Ko e Angatuʻu ʻa Sētané

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, USA.

Ko e hā ʻa e natula totonu ʻo e meʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ʻi he fakataha alēlea ʻi he maama fakalaumālié?

ʻĪmisi
illustration of sheep and wolf

Ngaahi tā fakatātā ʻa e sirup/iStock/Thinkstock

ʻI heʻeku kei talavoú, ne kamata ke u fakatokangaʻi ha meʻa mālie ʻi he lotolotonga ʻo e kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí. ʻI heʻenau mamata ki ha tūkunga naʻe poupouʻi ai e ngaahi laó pea fakaʻaongaʻi mo e ngaahi nunuʻa ʻo e talangataʻá (hangē ko ʻení, ʻi he fakataha fakatonutonu ʻa e Siasí, founga fakatonutonu ʻa e mātuʻá, pe ko hono fakamālohia e ngaahi lao ʻo e ngāue fakafaifekaú pe ko e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga ʻi he ngaahi akoʻanga ʻa e Siasí), ʻoku nau faʻa pehē, “Ka ʻoku ʻikai nai ke hangē ia ko e founga ʻa Sētané? ʻOku ʻikai nai ke nau fakamālohiʻi e kakaí ke anga māʻoniʻoni?”

Naʻe fakaʻohovale kiate au ʻa e tali ko ʻení ʻi he kamataʻangá—ʻe lava fēfē nai ha taha ʻo fakakaukau ʻe lava ke hoko ʻa e ngaahi founga naʻe fakangofua ʻe he ʻEikí pea mo Hono Siasí ko ha konga ʻo e “Palani ʻa Sētané?” Talu mei ai mo ʻeku ʻiloʻi ko e fetaʻemahinoʻaki hangē ko ʻení kau ki he angatuʻu ʻa Sētané pea mo e Tau ʻi he Langí ʻoku anga-maheni ʻaupito pē ia, hangē ko ia ko e ngaahi fetūkuaki fakavavevave ʻi he meʻa ʻoku hangē ko e palani ko iá he ʻaho ní. Meʻapangó, ʻe lava ke tataki ʻa e ngaahi fetaʻemahinoʻaki fakatokāteline ko ʻení ki he ngaahi ola fakatuʻutāmaki.

Hangē ko ʻení, ʻe taki ʻe he fetaʻemahinoʻaki ko ʻení ʻa e mātuʻa ʻe niʻihi ke nau fakakaukau he ʻikai lava ke nau poupouʻi ʻa ʻenau fānaú ke nau ʻalu ki he lotú. ʻE lava ke nau tataki ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke poupou ki he fakalao ʻo e angahala fakaeangamaʻa mamafá. Pea ʻe lava ke taki ʻe he ngaahi fetaʻemahinoʻaki ko ʻení ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ke nau fakakaukau ʻoku ʻikai fenāpasi ʻa e fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakavá mo e ngaahi tukupā ʻo e talangofuá ki he palani ʻa e ʻOtuá, ka ko hono moʻoní, ʻoku mahuʻinga ʻa e fuakava talangofua ko iá ki he palani moʻoni ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí.

Ko e Meʻa ʻoku Lea ʻaki ʻe he Folofolá

ʻOku ngali ʻoku hā lahi ange ʻa e ngaahi fakakaukau ʻe niʻihi fekauʻaki mo e meʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ʻi he maama fakalaumālié mei he talatukufakaholó kae ʻikai ko e fakahā moʻoni ʻi he kaveingá. Ko hono olá, ʻoku ʻaonga ke toe foki ki he ngaahi folofolá pē ke ʻiloʻi pe ko e hā kuo fakahā moʻoni ʻe he ʻEikí ʻi he meʻa mahuʻingá ni. ʻI he folofolá, ko e tefitoʻi maʻuʻanga fakamatala ʻo e meʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sētané ʻoku ʻi he ngaahi ʻuluaki veesi ʻo e vahe fā ʻo Mōsesé:

“Pea ko au, ko e ʻEiki ko e ʻOtuá, naʻá ku lea kia Mōsese, ʻo pehē: Ko e Sētane ko ia, ʻa ia naʻá ke fekauʻi ʻi he huafa ʻo hoku ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú, ko ia ia naʻe ʻi ai talu mei he kamataʻangá, pea naʻá ne haʻu ki hoku ʻaó ʻo pehē—Vakai, ko au ʻeni, fekauʻi au, te u hoko ko ho ʻAlo, pea te u huhuʻi ʻa e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá, koeʻuhí ke ʻoua naʻa mole ha foʻi laumālie ʻe toko taha, pea ko e moʻoni kuo pau ke u fai ia; ko ia ke ke foaki kiate au ʻa ho lāngilangí.

“Kae vakai, ko hoku ʻAlo ʻOfaʻangá, ʻa ia ko hoku ʻOfaʻanga mo e Tokotaha kuó u Fili talu mei he kamataʻangá, naʻe pehē mai ʻe ia kiate au—ʻE Tamai, ke fai pē ʻa ho finangaló, pea ke ʻoʻou ʻa e lāngilangí ʻo taʻengata.

“Ko ia, ko e meʻa ʻi he angatuʻu ʻa Sētane kiate aú, ʻo ne feinga ke fakaʻauha ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e tangatá, ʻa ia ko au, ko e ʻEiki ko e ʻOtuá, kuó u foaki kiate iá, pea ko e tahá foki, ke u foaki foki kiate ia ʻa hoku mālohi ʻoʻokú; ko ia ʻi he mālohi ʻo hoku ʻAlo pē taha naʻe Fakatupú, naʻá ku pule ke kapusi hifo ia ki lalo;

“Pea naʻá ne hoko ko Sētane, ʻio, ko e tēvoló, ko e tamai ʻa e ngaahi loi kotoa pē, ke kākaaʻi mo fakakuihi ʻa e tangatá, pea ke tataki pōpula ʻa kinautolu ʻi heʻene faʻitelihá, ʻio ʻa kinautolu kotoa pē ʻe ʻikai tokanga ki hoku leʻó” (Mōsese 4:1–4).

Ko e Tamai ʻa e Ngaahi Loi Kotoa Pē

ʻOku hā mahino mei he ngaahi veesi ko ʻení naʻe ʻikai kole ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ha kau ngāue tokoni ke fokotuʻu mo fakahoko ʻa e ngaahi palani kehe ʻo e fakamoʻuí, ʻo hangē ko ia naʻe mahaloʻi ʻe ha niʻihi. Ka ko e palani ia ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, pea naʻá Ne fakahā ia ki Heʻene fānau fakalaumālié ʻa ia naʻe fakataha ʻi he Fakataha Lahi ʻi he Langí. Naʻe fokotuʻu ʻi he loto fakatōkilalo ʻe Sīsū Kalaisi, ʻa ia naʻe “fili mei he kamataʻangá” ke hoko ko e Fakamoʻuí ʻi he palani ko iá, ke poupouʻi pē ʻa e palani ʻa e Tamai Hēvaní ʻi Heʻene pehē “Tamai, ke fai pē ho finangaló [palaní].” Naʻe fai ʻe Sētane ʻi he feituʻu ko ʻení ha fokotuʻu taʻe fakafiemālie mo hīkisia ke liliu ʻa e palani ʻa e Tamai Hēvaní koeʻuhí ke foaki fakamāmani lahi ʻa e fakamoʻuí ki he tokotaha kotoa pē (vakai, Mōsese 4:1). Kimuʻa pea tau aleaʻi ʻa e founga naʻá ne pehē ke fakahoko ʻaki ʻení, ʻoku mahuʻinga ke fakatokangaʻi ʻoku ui ʻa Sētane ʻi he ngaahi veesi ko ʻení “ko e tamai ʻa e ngaahi loi kotoa pē” (Mōsese 4:4). ʻI he taimi ʻe taha naʻe ui ia “ko ha tokotaha loi talu mei he kamataʻangá” (T&F 93:25). Te tau mātuʻaki fakasesele ʻaupito ke tau pehē naʻe tala ʻe Sētane ʻa e moʻoní ʻi heʻene fai ʻa e fokotuʻu fakalahi ko ʻeni ʻo e fakamoʻui fakamāmani lahí.

Kapau ʻoku mahino kiate kitautolu ʻa e ʻulungaanga mo e hisitōlia ʻo Sētané, ʻe ngali lelei ange ke fakakaukau kiate ia ko e fuofua tangata alea pisinisi ʻokú ne feinga ke fakatau mai ha koloa kiate kitautolu ʻa ia naʻá ne ʻiloʻi he ʻikai ke ne lava ʻo foaki. Naʻá ne mahalo te ne lava ke ʻomi kiate kitautolu kotoa pē ʻa e fakamoʻuí kapau te tau muimui ʻiate ia kae ʻikai ko e palani ne faʻu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ki hotau fakamoʻuí ʻa ia naʻe poupouʻi ia ʻe hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

Ko ha loi ʻa e meʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sētané. Naʻe ʻikai mei ngāue ia. Naʻe ʻikai ko ha founga kehe ia ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní kuo ʻosi haohaoá, ka ko ha tauhele ia ke fakaʻauha mo kākaaʻi ʻa e kakaí ke muimui kia Sētane. ʻI hono aofangatukú fakaʻosingá, ko e palani ia ʻo e malaʻia, kae ʻikai ko ha palani ʻo e fakamoʻuí.

Ko hono Fakaʻauha ʻo e Tauʻatāina ke Filí

Fakatokangaʻi ange, ʻoku ʻikai fakahā mahino ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e founga naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ke fakahoko ʻaki ʻa e foʻi loi ko ʻení. Ko e meʻa pē ʻoku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi potufolofolá ʻe “fakaʻauha ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e tangatá” (Mōsese 4:3). Naʻe fokotuʻu mai ʻe Palesiteni J. Reuben Clark (1871–1961), Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ha ongo faingamālie tefito ki he meʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ke faí mo fakamanatu mai kiate kitautolu naʻe ʻikai malava ke ngāue ha taha. Naʻá ne fakamatala ʻo pehē: “ʻI heʻeku lau e folofolá, ʻoku fie maʻu ʻe he palani ʻa Sētané ha taha ʻo e ongo meʻá: Pe ko e fakamālohiʻi ʻo e … tangatá, pe ko hono fakamoʻui ʻo e tangatá ʻi heʻenau ngaahi angahalá. ʻOku ou fehuʻia pe ʻe lava ke fakamālohiʻi ʻa e poto ʻo e tangatá. Ko e moʻoni he ʻikai lava ke fakamoʻui ʻa e tangatá ʻi he angahalá” (ʻi he Conference Report, Oct. 1949, 193; naʻe hā ʻi he Doctrines of the Gospel Student Manual [2010], 15).

Neongo he ʻikai malava ke ngāue ʻa e ngaahi faingamālie ko ʻení, ka ʻoku tau vakai ki he ngaahi ʻelemēniti takitaha ʻi he ngaahi ngāue mo e founga ʻa Sētane he ʻaho ní. Hangē ko ʻení, ʻoku fakaʻaongaʻi ʻa e fakamālohí mo e mālohí he ʻahó ni ʻe he kau fakatanga ʻoku nau fekumi ki he mālohi ʻi he ngaahi puleʻangá pea pehē ki he kakai fakapolitikale ʻoku nau feinga ke fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻo e tui fakalotú mo fakamālohiʻi ʻa e sosaietí ke tali ʻa e ʻulungaanga faiangahalá. Kuo fakamalaʻiaʻi pau ʻe he ʻEikí ʻa hono ngāue ʻaki ʻa e “fakakouna pe puleʻi pe fakamālohiʻi ʻa e loto ʻo e fānau ʻa e tangatá, ʻi ha kihiʻi momoʻi founga taʻe-māʻoniʻoni” (T&F 121:37).

Neongo ia, ʻoku toe fakamatalaʻi foki ʻe he ʻEikí ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e mālohi mo e ivi takiekiná ke poupouʻi ʻa e anga māʻoniʻoní ʻaki hono fakalotoʻi ʻi he ʻofa, valokiʻi ʻi he anga-māʻoniʻoni, mo e ngaahi nunuʻa feʻungá (vakai, T&F 121:41–43). ʻOku fakahā ʻe he fakamahino mahuʻinga ko ʻení ko hono fakahoko totonu ʻo e founga fakatonutonu ʻa e Siasí mo e mātuʻá, poupouʻi e ngaahi lao mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻi he ngaahi misioná mo e akoʻanga ʻa e Siasí, pea mo hono fokotuʻu ʻo e ngaahi lao anga-māʻoniʻoní ʻi he sosaietí ko e ngaahi founga ngāue kotoa kuo fakaʻatā ʻe he ʻEikí pea ʻikai ko ha konga ʻo e “palani ʻa Sētané.” ʻOku ʻikai ʻuhinga hono fakaʻapaʻapaʻi ia ʻo e tauʻatāina ke filí ko hono tali ʻa e moveuveú.

ʻOku fakamatalaʻi ʻa e faingamālie hono ua ki he founga naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ke fakahaofi ʻaki ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he Bible Dictionary: “ʻOku fie maʻu ʻe Lusifā mo hono kau muimuí ke haʻu pē ʻa e fakamoʻuí ki he tokolahi naʻa nau fakalaka hake ʻi he moʻui fakamatelié, kae ʻikai ha fie maʻu ki he fie maʻu fakafoʻituitui, tauʻatāina ke filí, pe fiemālie” (“Ko e Tau ʻi he Langí”). ʻI hono fakalea ʻe tahá, ko hono fakaʻuhingaʻi ʻe tahá naʻe fokotuʻu atu ʻe Sētane ke fakahaofi kitautolu kotoa, tatau ai pē pe ko e hā naʻa tau faí. ʻE fakaʻauha heni ʻa e tauʻatāina ke filí ʻaki hono pehē ʻoku taʻeʻaonga. Kapau naʻe toʻo kotoa pē ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo ʻetau ngaahi filí pea naʻe maʻu ʻe he tokotaha kotoa ʻa e pale tatau pē, ʻe hoko leva ʻo taʻe ʻuhinga ʻa ʻetau ngaahi filí pea fakaʻauha ʻa ʻetau tauʻatāina ke filí.

ʻOku hā foki ʻa e fakaʻuhinga ko ʻeni ʻo e founga naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ke fakahaofi ʻaki kitautolú ʻi he konga lahi ʻo ʻene ngaahi ngāué mo e ngaahi founga ʻoku tau maheni mo ia he ʻaho ní. ʻOku palōmesi taʻe tuku ʻa Sētane ki he kakaí te nau lava ʻo moʻui fai angahala pea kei fakamoʻui pe ʻe lava ke nau maʻu ʻa e fiefiá ʻi he fai angahalá. ʻOku fuʻu manakoa he ʻahó ni ʻa e pōpoaki faingofua ʻo e fakamoʻuí mo ha tōʻonga moʻui ʻo e angahalá, hangē ko ia naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ʻi he Tau ʻi he Langí ʻa ia “naʻe muimui kiate ia ʻa e tokolahi” (ʻĒpalahame 3:28).

Te tau lava ʻo ʻilo ʻi he ngaahi sīpinga ko ʻení kuo ʻikai liliu lahi ʻa e founga ʻa Sētané talu mei he moʻui ʻi he maama fakalaumālié. ʻOku hokohoko atu pē ʻa e loi ʻa Sētane ki he kakaí ʻo palōmesi ange kiate kinautolu kapau te nau muimui kiate ia ʻe fakamoʻui kinautolu, pe te nau fiefia, pe ha toe meʻa pē ʻoku fie maʻu ke nau fanongo ki ai. ʻOkú ne hoko atu foki ke fakaʻaongaʻi ʻa e fakamālohiʻí ke fakamālohiʻi ʻene ngaahi fakakaukaú mo e founga ngāue taʻe-māʻoniʻoní ʻi he niʻihi kehé. Ko ia ai, “ʻoku kei hokohoko atu pē ʻa e taú ʻi he moʻui fakamatelié … ʻoku fai pē ʻa e taú ʻi he ngaahi meʻa tatau, pea ko e fakamoʻui tatau pē ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmakí” (Bible Dictionary, “War in Heaven”).

ʻĪmisi
illustration of a wolf

Ko e Palani ʻo e Angatuʻú

Mahalo ko e founga faingofua taha ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e palani ʻa Sētané ʻoku ʻikai makatuʻunga ʻi he ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e meʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ke faí ka ko e meʻa naʻe tataki ia mo hono kau muimuí ʻe heʻene palaní ke nau faí—ʻa ia ko e angatuʻu. ʻOku toutou fakamatala ʻe he folofolá naʻe angatuʻu tauʻatāina ʻa Sētane ki he ʻOtuá. Hangē ko ʻení, naʻe folofola ʻa e ʻEikí naʻe “angatuʻu ʻa Sētane kiate au” (Mōsese 4:3); “[ko] ha ʻāngelo ʻa e ʻOtuá ʻa ia naʻá ne maʻu mafai ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá … naʻá ne angatuʻu ki he ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú” (T&F 76:25); pea “naʻá ne angatuʻu kiate au, ʻo pehē, Tuku mai kiate au ho lāngilangí, ʻa ia ko hoku mālohí” (T&F 29:36).

ʻOku mahino mei he ngaahi veesi ko ʻení naʻe ʻikai ko ha fokotuʻu taʻe halaia ʻa e fokotuʻu ʻa Sētane ke liliu ʻa e palani ʻa e ʻOtuá. Ko ha angatuʻu, fakafepaki, mo ha feinga tau ke fakahifo ʻa e ʻOtuá mei he taloní pea puleʻi ʻa e langí. Naʻe fakahā ʻe kinautolu naʻe muimui ʻia Sētane ʻa e tau ʻi he langí pea nau hoko ko e ngaahi fili ki he ʻOtuá. Naʻe fakaʻauha ʻenau tauʻatāina ke filí koeʻuhí naʻe ʻikai ke nau fili ʻa e “tauʻatāiná mo e moʻui taʻengatá, tuʻunga ʻi he fakalaloa lahí,” ka naʻa nau fili ʻa e “pōpulá mo e maté, ʻi heʻenau pōpula mo moʻulaloa ki he mālohi ʻo e tēvoló; he ʻokú ne feinga ke mamahi ʻa e tangata kotoa pē ʻo hangē pē ko iá” (2 Nīfai 2:27). Ko hono olá, “naʻá ne fakatafokiʻi atu foki [mei he ʻOtuá] ha vahe tolu ʻe taha ʻo e fuʻu kau tau ʻo e langí koeʻuhi ko ʻenau tauʻatāina ke filí” (T&F 29:36).

ʻI hono fakalea ʻe tahá, ko e founga faingofua taha ke vakai ʻaki ki he palani ʻa Sētané ko ha palani ʻo e angatuʻu mo e talangataʻa ki he ʻOtuá. ʻI hono faikehekehé, naʻe fakamatalaʻi nounou ʻe he ʻOtuá ʻEne palaní ʻi he ngaahi leá ni: “Pea te tau siviʻi ʻa kinautolu ʻi he meʻá ni, ke vakai pe te nau fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻe fekau ʻe he ʻEiki ko honau ʻOtuá kiate kinautolú” (ʻĒpalahame 3:25). ʻIkai ngata ʻi aí, “ʻOku mau tui ʻe lava ʻo fakamoʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá kotoa pē ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí, tuʻunga ʻi he talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e Ongoongoleleí” (Ko e Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:3). Ko ia ai, ko e palani ʻa e ʻOtuá ko ha palani ʻo e talangofua mo e anga māʻoniʻoni, ka ko e palani ʻa Sētané ko e palani ʻo e talangataʻa mo e angatuʻu.

Ko hono ʻIloʻi ʻo e Palaní

ʻE tokoniʻi kitautolu ʻi he mahino lelei ʻa e faikehekehe ʻi he palani ʻa e ʻOtuá mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sētané ke fakafaikehekeheʻi mahino ange ʻa kinautolu ʻoku muimui mo ʻikai muimui moʻoni ʻia Sētané. ʻE tokoni ia ke tau fakaʻehiʻehi mei he tukuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku nau poupouʻi ʻa e māʻoniʻoní mo taukapoʻi ʻa e talangofua ke muimui ʻi he palani ʻa Sētané lolotonga iá ʻoku nau muimui moʻoni ki he palani ʻa e ʻOtuá. ʻE toe fakahaaʻi foki ai e kau muimui moʻoni ki he palani ʻa Sētané he ʻahó ni.

Ko kinautolu ʻoku fakafepaki mo angatuʻu ki he ʻOtuá mo ʻEne kau palōfitá, ʻa kinautolu ʻoku feinga ke liliu ʻa e palani ʻa e ʻOtuá, mo kinautolu ʻoku fie maʻu ke tukuhifo ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e māʻoniʻoní pea feinga ke fakamālohiʻi e niʻihi kehé ke nau tali ʻa e ʻulungaanga ʻulí, mo kinautolu ʻoku feinga ke kākaaʻi e kakaí ke tui ko e fiefia ʻa e fai angahalá pea te tau lava ʻo maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻi he fai angahalá, ʻoku nau poupouʻi kotoa ha ngaahi konga kehekehe ʻo e founga angatuʻu ʻa Sētané.

ʻOfa ke tau muimui ʻi he palani moʻoni ʻa e Tamai Hēvaní, ko ha palani ʻo e fakamoʻuí “ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí” pea mo e “talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e Ongoongoleleí” (Tefito ʻo e Tui 1:3).