2015
ʻI he Hoko Mai ʻa e Veiveiuá mo e Ngaahi Fehuʻí
Māʻasi 2015


ʻI he Hoko Mai ʻa e Veiveiuá mo e Ngaahi Fehuʻí

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi Siōsiá, USA.

ʻOku hoko e ngaahi fehuʻí ko ha konga mahuʻinga ʻo ʻetau tupulaki taʻengatá, ʻe lava ke ʻomi ʻe he fekumi ki he ngaahi talí ʻi he founga ʻa e ʻEikí ke tau toe ofi ange ki heʻetau Tamai Hēvaní.

ʻĪmisi
illustration of a path in form of question mark

Ngaahi tā fakatātā ʻa Beth Jepson

Ko e lahi tahá ʻi he ʻinitanetí, ʻoku ʻikai ko ha meʻa foʻou ia ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke fefaʻuhi mo e ngaahi fakakaukau te ne fakafepakiʻi ai ʻenau tuí. ʻOku pehē ʻe he kāingalotu ʻe niʻihi ʻoku fakahohaʻa ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku fokotuʻú pea fifili pe ʻoku sai pē ke ʻi ai ha fehuʻi fekauʻaki mo ʻenau tuí.

ʻOku mahuʻinga ke mahino ʻoku lelei ke ʻi ai ha ngaahi fehuʻi. Ko hono moʻoní, ʻoku mahuʻinga ʻa e ʻeke ʻo e ngaahi fehuʻí ki heʻetau tupulaki fakalaumālié. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai tatau ʻa e ngaahi fehuʻi moʻoní mo e veiveiuá.

Ngaahi Fehuʻí mo e Veiveiuá

Ko e hā, leva, ʻa e faikehekehe ʻi he fehuʻí mo e veiveiuá? Kuo pau ke poupouʻi ʻa e ngaahi fehuʻí, ʻi he taimi ʻoku ʻeke ai ʻi ha loto holi moʻoni ke fakatupulaki e mahino mo e tui ʻa ha taha. Kuo hoko mai ʻa e ngaahi fakahā fakakuongamuʻa mo fakaonopooni lahi ko e ola ia ʻo ha fehuʻi fakamātoato.1 Ko e fekau fakafolofola ko ia ke fekumi mo kole kae lava ke maʻú ʻoku kau ia ʻi he fekau kuo toutou fakahoko lahi tahá. Ko e ngaahi fehuʻi moʻoní ʻa e ngaahi fehuʻi ko ia ʻoku ʻeke ʻi he “loto moʻoni” (Molonai 10:4) ke toe mahino lelei ange mo nau talangofua kakato ange ai ki he finangalo ʻo e ʻEikí.

ʻOku hoko atu ha taha ʻeke fehuʻi fakamātoato ke talangofua lolotonga e fekumi ki he ngaahi talí. ʻI hono fehangahangaí, kuó u mamata ʻi he taimi ʻoku veiveiua ai ʻa e kakaí ʻi heʻenau tuí, ʻoku nau faʻa liʻaki ʻenau tukupā ki he ngaahi fekaú mo e ngaahi fuakavá lolotonga e tatali ki he ngaahi talí. Ko e fakakaukau ko ia ʻa e taha veiveiuá ke taʻofi ʻa e talangofuá pe fakangatangata, kaeʻoua kuo fakaleleiʻi e loto veiveiuá.

ʻOku ʻikai ha fokotuʻu ʻi he folofolá pe ko e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá ʻokú ne poupouʻi ʻa e veiveiuá. Ko hono moʻoní, ʻoku fonu ʻa e folofolá ʻi he ngaahi akonaki ʻoku fehangahangai mo iá. Hangē ko ʻení, ʻoku akoʻi kitautolu ke “ʻoua ʻe tālaʻa, ʻoua ʻe manavahē” (T&F 6:36). Pea ʻi he Molomona 9:27, ʻoku poupouʻi kitautolu ke “ʻoua ʻe taʻetui, kae tui pē.”

Ko e palopalema ʻe taha ki he veiveiuá ko e loto fakamātoato ko ia ke talangofua hili pē ʻa e fakaleleiʻi ʻa e taʻepaú ki he fiemālie ʻa e taha veiveiuá. Ko e ʻulungaanga ʻeni naʻe fakafōtunga ʻe Koliholá, ʻa ia naʻá ne pehē, “Kapau te ke fakahā mai kiate au ha fakaʻilonga … pea te u toki tui ʻoku moʻoni hoʻo ngaahi leá” (ʻAlamā 30:43).

ʻOku hōloa ʻa e mālohi ʻo e loto veiveiuá ke fakaʻauha ʻa e tuí,ʻamanaki leleí, mo e fāmilí ʻi he momeniti pē ko ia ʻoku lea moʻoni ai ha taha ʻo pehē, “Te u fai ʻa e ngaahi meʻa kuo fekau ʻe he ʻEikí, ʻo tatau ai pē pe ʻoku vave pe ʻikai hono fakaleleiʻi ʻeku ngaahi fehuʻí, koeʻuhí kuó u fuakava ke fai pehē.” ʻOku mālohi fau mo taʻengata e faikehekehe ʻi he faivelenga ʻo e “Te u tauhi e ngaahi fekaú koeʻuhí …” pea mo e veiveiua ʻo e “Te u tauhi e ngaahi fekaú kapau. …”

Ko e Sīpinga ʻa e ʻEikí ki hono Maʻu ʻa e Ngaahi Talí

ʻI heʻeku hoko ko ha ʻenisinia netiueká, kuo pau ke u muimui ʻi he ngaahi fakahinohino pau kapau ʻoku ou fie maʻu ke lava ʻeku komipiutá ʻo fetuʻutaki mo e ngaahi netiueka kehé. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻe lava ke ngali taʻeoli e ngaahi lao ko ʻení, ka ʻi he muimui ʻa e taha ʻenisinia netiueka takitaha ʻi he ngaahi tuʻunga moʻui tatau, te tau lava ke fakatupu ha meʻa ʻoku mālohi ange ʻi he meʻa te tau lava ʻo fai ʻiate kitautolu peé.

Ko e meʻa tatau pē, kapau te ke fekumi ki ha tali ki ha fehuʻi fakalaumālie mei he Tupuʻanga ʻo e ʻilo kotoa pē, kuo pau leva ke ke muimui ki Heʻene ngaahi laó ke maʻu ʻa e talí. ʻOku fie maʻu ʻe he founga ko ʻení ha holi ke mahino ʻa e moʻoní mo ha loto fiemālie ke muimui ʻi he finangalo ʻa e ʻOtuá (vakai, ʻAlamā 32:27). Ka ʻikai, ʻokú ke fakaʻatā ke ke fakalotoʻi koe ke ke tui ki he ngaahi tali ʻokú ke loto ke tui ki aí kae ʻikai ko hono maʻu e ngaahi tali moʻoni mei he ʻOtuá.

ʻOku angamaheni pē ia ke ongoʻi hohaʻa mo taʻe fiemālie ʻi he fehangahangai mo ha fakakaukau foʻoú, tautautefito kapau ʻokú ne ʻahiʻahiʻi ha tui mālohi. Ko e meʻa mahuʻingá ko e ʻikai tuku e taʻe fiemālie ko iá ke ne fakatafoki kitautolu mei heʻetau ngaahi fuakavá lolotonga ʻetau fekumi ki he ngaahi talí. Kuó u ako mei he aʻusia fakataautaha he ʻikai lava ke tau tafoki mei he ʻOtuá pea ʻamanaki te Ne tali ʻetau ngaahi fehuʻí ʻi heʻetau ngaahi fie maʻú. ʻOku fie maʻu ʻa e tuí ke hokohoko atu hono tauhi e ngaahi fekaú lolotonga hono fakaleleiʻi ʻetau veiveiuá. Mahalo pē ʻe ala ʻahiʻahiʻi ke taʻofi pe fakangatangata ʻa ʻetau talangofuá ʻi hono kei fakatatali ʻa e fakaleleiʻi ʻetau hohaʻá, ka ʻoku ʻikai ko e founga ia ʻa e ʻOtuá.

Ko hono moʻoní, kuo pau ke tau ʻuluaki fehuʻi loto pē, “ʻOku ou loto fiemālie nai ke fai e meʻa ʻoku fie maʻú ke maʻu ai ha tali mei he ʻEikí, pe ʻoku ou fie fai pē au ʻi heʻeku foungá?” Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e founga ko ʻení ʻi Heʻene pehē, “Pea ko ia ia ʻe fai ki hono finangaló, te ne ʻilo ʻa e akonakí, pe ʻoku ʻi he ʻOtuá ia, pe ko ʻeku lea ʻiate au pē” (Sione 7:17).

Ko ia ko e ʻuluaki sitepu ki hono fakaleleiʻi ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke “tuʻu maʻu mo tuʻu taʻe-faʻa-ueʻi ʻi he tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá” (ʻAlamā 1:25). Naʻe fehuʻi ʻe ʻEletā Nila L. ʻEnitasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ʻOku anga fēfē haʻo ʻtuʻu maʻu mo taʻe-faʻa-ueʻi’ lolotonga ha taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai hoʻo tuí? Te ke nofo maʻu ʻi he ngaahi meʻa ko ia naʻá ne langa hake e tefito hoʻo tuí: fakaʻaongaʻi hoʻo tui kia Kalaisí, lotu, fakalaulauloto ki he folofolá, fakatomala, tauhi e ngaahi fekaú, peá ke tokoniʻi e niʻihi kehé.

ʻĪmisi
illustration for When Doubts and Questions Arise

“ʻI hoʻo fehangahangai mo hono ʻahiʻahiʻi hoʻo tuí—tatau ai pē pe ko e hā te ke faí, ʻoua naʻá ke mavahe mei he Siasí! ʻOku hangē haʻo mavahe mei he puleʻanga ʻo e ʻOtuá, lolotonga hono ʻahiʻahiʻi e tuí, ko ha mavahe mei ha nofoʻanga malu ʻi he tō mai ʻa e ʻahiohió.”2

Naʻe akoʻi foki ʻe ʻEletā ʻEnitasoni ko e “tuí … ko ha fili.”3 He ʻikai fakamālohiʻi ʻe he ʻEikí hoʻo mahinó pe ko hoʻo talangofuá. Kuo pau ke ke fakataumuʻa ke fili ʻa e tuí! ʻOku ʻikai maumauʻi ʻe he fili ko ia ʻa e faitotonu hoʻo mahinó; ko ha fakamoʻoni ia ʻo e fakaʻapaʻapa taʻengata mo fakalangi ki hoʻo tauʻatāina ke filí.

ʻOku Fakatupulaki ʻa e Mahinó ʻe he Ngaahi Fehuʻí

ʻOku maʻu hala ha niʻihi ʻi heʻenau fakakaukau ko e maʻu ko ia ʻa e ngaahi hohaʻa fakamātoato kau ki he hisitōlia ʻo e Siasí pe ko e tokāteliné ko ha fakamoʻoni ia ʻoku ʻikai ke moʻui ʻa e tokotahá ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e Siasí. ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e ʻi ai ʻa e ngaahi fehuʻí ke pehē ʻokú ke halaia ʻi ha faʻahinga angahala lahi. Ko e ngaahi fehuʻí ko ha konga ia ʻo e moʻuí pea ʻoku fie maʻu ia ki heʻetau fakalakalaká mo e mahino lahi angé. ʻOku ʻikai ko e hohaʻá pe ʻoku tau fakatupulaki ʻa e ngaahi fehuʻí, ka ko ʻetau tauhi e ngaahi fekaú ʻi heʻetau ngāue ʻi he founga ʻo e fakahaá ʻa ia ʻoku fakatau ki he ngaahi talí.

Fakatokangaʻi ange ʻe lava ke fakalahi ʻe Sētane ʻetau veiveiuá mo tataki kitautolu ke tau fakatonuhiaʻi ʻetau ngaahi angahalá. ʻE ueʻi kitautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻaki ʻa e ngaahi ongo taʻe fakafiemālie ʻi heʻetau faiangahalá, pea ʻe lava ke tau fakatomala pe fakasītuʻaʻi ʻa e ueʻi ko ʻení. ʻI he ake ko ia ʻa e veiveiuá, ʻe ʻaonga ke fehuʻi moʻoni pē kiate koe, ʻOku ʻi ai nai ha meʻa ʻoku ou fai pe holi ki ai ʻoku fepaki ia mo e ongoongoleleí? Kapau te ke tali ʻio, fekumi ki ha tokoni mei hoʻo pīsopé. ʻE lava ke ne fakahoko ʻa e faikehekehe kotoa! Kuo teʻeki ai hoko hono tuku ʻa e veiveiuá ke ne fakatonuhiaʻi hoʻo ngaahi angahalá ko ha fetongi ola lelei ʻo e fakatomalá.

ʻOku tūkia ha kakai ʻe niʻihi ʻi he ngaahi lea naʻe fai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa ia naʻe iku ʻo halá, ʻikai kau ki he tokāteliné ka ʻi heʻenau ngaahi fakakaukau fakatāutahá. Hangē ko ʻení, naʻe tohi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita (1876–1972) ʻi he paaki ʻuluaki ʻo ʻene tohi ko e Answers to Gospel Questions, “ʻoku ʻikai fakapapauʻi pe ʻe toe fakangofua ʻa e tangatá ke ngaohi ha faʻahinga meʻangāue pe vaka ke fononga ʻi he vavaá ʻo ʻaʻahi ki he māhiná pe ko ha palanite mamaʻo.”4

Kimui ange mei ai, hili e tūʻuta e kau tangata ʻalu vavaá ʻi he māhiná mo e pekia ʻa Palesiteni Tēvita O. Makeí, naʻe hoko ʻa Siosefa Filitingi Sāmita ko e Palesiteni ʻo e Siasí. ʻI ha fakataha mo e kau faiongoongó, naʻe fehuʻi ha taha faiongoongo kiate ia fekauʻaki mo e lea ko ʻení. Naʻe tali ange ʻe Palesiteni Sāmita, “ʻIo, naʻe hala ʻeku maʻú, ʻikai ko ia?”5

Hangē ko e lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “ʻOku [lava ke] tau fakamoleki ha ivi mahuʻinga fakaeloto mo fakalaumālie he vilitaʻeʻunua ki … ha meʻa naʻe hoko he hisitōlia ʻo e Siasí ne fakamoʻoniʻi ai ʻe kei fefaʻuhi pē ʻa e kakaí ke fakahoko e meʻa ʻoku ʻamanaki mai e ʻOtuá meiate kinautolú.”6

Fekumi ʻi ha Founga ʻoku Langaki Moʻuí

Kuo tohi ʻa e ngaahi tohi lahi pea fakamoleki mo e ngaahi houa lahi ki hono kumi e talanoa ʻo e Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí. ʻOku faʻa iku ʻeni ki ha mahino lahi ange, ka ʻe toe lava foki ʻo ueʻi ha ngaahi fehuʻi taʻe fakafiemālie, tautautefito ki he taimi ʻoku ʻikai ke mahino ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi taumuʻa ʻo e kakai ʻi he taimi ko iá. ʻOku toe faingofua foki ke fuʻu tāfataha ki hono kumi ʻo e ngaahi moʻoniʻi meʻa fakahisitōliá ʻa ia ʻe lava ke maʻu hala pe mole kiate kitautolu he taimí ni, ka ʻoku malava maʻu pē ke maʻu ha fakamatala moʻoni mo ʻaonga mei he Tokotaha ʻoku mahino kiate Ia ʻa e meʻa kotoa pē.

Mahalo ko e kī mahuʻinga tahá ʻeni: ʻi heʻetau tuʻu maʻu ʻi hono tauhi ʻetau ngaahi fuakavá mo moʻui angatonu ki he maama ʻoku tau maʻú, ʻe faitāpuekina ʻe he ʻEikí ʻetau moʻuí mo ʻomi ʻa e ueʻi fakalaumālié kiate kitautolu. Kuó u ongoʻi ʻa e ngaahi ʻaloʻofa ongongofua ko ʻení; ko e ngaahi aʻusia mātuʻaki fakatāutaha, mo fakahangatonu ia ʻi hotau vā mo ʻetau Tamai Hēvaní. Ko e māmá ia mo e ʻiló. ʻOku ʻikai lava ha faʻahinga lahi ʻo e laukongá pe ko hono ako ʻa e ngaahi aʻusia ne talanoaʻi ʻe he kakai ne nau fanongo pē aí ʻo fakatatau mo e mālohi ʻoku ʻomi kiate kitautolu ʻe he ngaahi meʻa ne aʻusia tonú ʻi he ʻaloʻofa mo e ʻofa ʻa ʻetau Tamaí.

ʻE hokohoko atu pē ʻa e haʻu e ngaahi fehuʻí ʻi heʻetau tulifua ki ha hala ʻo e ako fakaʻaho e folofolá mo e ngaahi ako kehe ʻo e ongoongoleleí. ʻI he taimi ʻoku finangalo ai ʻa e ʻEikí ke akoʻi kitautolú, te Ne faʻa fai ia ʻaki hono ʻomai ha fehuʻi ke fakalaulauloto ki ai. ʻOku haʻu ʻa e ngaahi talí ʻi he faivelenga ki heʻetau ngaahi fuakavá pea mo tokoniʻi e niʻihi kehé ʻi heʻetau akó, koeʻuhí he ko e hala ia ki hono maʻu e ngaahi aʻusia fakatāutaha ʻa ia te ne ʻomi ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi kotoa pē, ʻi he ʻalu ʻa e taimí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, hangē ko ʻení Sēnesi 25:21–23; ʻEkesotosi 3:11–22; Mōsaia 26; ʻAlamā 40; 3 Nīfai 27; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76; 77;138.

  2. Neil L. Andersen, “ʻAhiʻahiʻi ʻo Hoʻomou Tuí,” Liahona, Nōvema 2012, 40

  3. Neil L. Andersen, “ʻOku Feʻunga Hoʻo ʻIló,” Liahona, Nōvema 2008, 14.

  4. Joseph Fielding Smith, Answers to Gospel Questions (1958), 5 vols., 2:191.

  5. Manatu fakatāutaha ʻa David Farnsworth; naʻe fai e fakataha mo e kau faiongoongó ʻi he ʻaho 23 ʻo Sānuali 1970, ʻi he māhina ʻe ono hili ʻa e tūʻuta he māhiná.

  6. Jeffrey R. Holland, “Ko e Kau Ngāue ʻi he Ngoue Vainé,” Liahona, Mē 2012, 32.