Laipelí
ʻIuniti 24, ʻAho 4: ʻEfesō 1


ʻIuniti 24: ʻAho 4

ʻEfesō 1

Talateú

Naʻe fai ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ha tohi ki he Kāingalotu ʻi ʻEfesoó kau ki hono tomuʻa fakanofo kinautolu ke nau maʻu ʻa e ongoongoleleí. Naʻá ne tohi fekauʻaki mo e kuonga fakakosipeli fakaʻosí—ʻa e kuonga ʻoku tau lolotonga moʻui aí—ʻa ia ʻe “fakakātoa fakataha [ai ʻe he ʻOtuá] ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi” ( ʻEfesō 1:10). Naʻe akonaki ʻa Paula ʻe lava ke tau ʻilo ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi he fakahā.

ʻEfesō 1:1–8

ʻOku akoʻi ʻe Paula ki he Kau Māʻoniʻoní naʻe tomuʻa fakanofo kinautolu ke nau maʻu ʻa e ongoongoleleí.

Fakakaukau ki ha taimi ʻi hoʻo moʻuí naʻá ke tali ai ha fatongia mahuʻinga. Naʻe lava fēfē ke ke kātakiʻi ʻa e fakaʻau ke faingataʻa ʻa e ngāue ko iá ʻi hoʻo ʻilo naʻá ke tali ʻa e ngāué pea naʻe falala atu ha taha kiate koe ke ke fakakakato ia? Naʻe tāpuekina pe fakapaleʻi fēfē koe ʻi hoʻo fakakakato ho fatongiá?

ʻĪmisi
Paul writing at desk

Naʻe tauhi ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ʻi ha fale fakapōpula ʻi Loma.

Naʻe feinga ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ʻi he tohi ko ʻení ke fakamālohia ʻa kinautolu naʻa nau ʻosi mēmipa ʻi he Siasí mo tokoniʻi kinautolu naʻe toki uluí ke tupulaki ʻenau ʻilo fakalaumālié mo tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

Lau ʻa e ʻEfesō 1:3–8, ʻo kumi ki he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Paula ki he Kau Māʻoniʻoní ke tokoniʻi kinautolu ke nau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha tefitoʻi tokāteline ʻe ua pe tolu te ke fie akoʻi ke tokoniʻi ha mēmipa ʻo e Siasí ke tauhi ʻene ngaahi fuakavá mo mālohi maʻu ai pē ʻi he Siasí?

    2. ʻE tokoniʻi fēfē ʻe he mahino ʻo e ngaahi moʻoni ko iá ha taha ke fili ke tui mateaki maʻu ai pē?

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻi he teʻeki ai fakatupu ʻa māmaní” ʻi he ʻEfesō 1:4 ki he moʻui ʻi he maama fakalaumālié, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ohia ʻo e fānaú kiate ia ʻia Sīsū Kalaisi” mo e foʻi lea ko e tuʻutuʻuni ʻi he ʻEfesō 1:5 kiate kinautolu naʻe fili pe tomuʻa fakanofo ʻi ai ke nau maʻu ʻa e tāpuaki ʻo e ongoongoleleí lolotonga ʻenau moʻui ʻi he māmaní. Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení naʻe tomuʻa fakanofo e fānau ʻa e ʻOtuá ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí. ʻE makatuʻunga hono maʻu ʻo e ngaahi tāpuakí ni ʻi heʻetau tui mateaki ʻi he moʻui ko ʻení.

Lolotonga hoʻo lau ʻa e fakamatala ko ʻeni mei he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí, fakakaukau ki he founga ʻe tokoni ai ha mahino ʻa e tokāteline ʻo e tomuʻa fakanofó ki ha taha ke ne fili ke tauhi moʻoni maʻu ai pē ki heʻene ngaahi fuakavá mo mālohi ʻi he Siasí:

“Ne fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻi he maama ʻo e ngaahi laumālié ha ngaahi laumālie pau ke nau fakahoko ha ngaahi misiona pau he lolotonga ʻenau moʻui fakamatelié. ʻOku ui ʻeni ko e tomuʻa fakanofó.

“ʻOku ʻikai fakapapauʻi ʻe he tomuʻa fakanofó ia kuo pau ke maʻu ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui ha ngaahi uiuiʻi pe fatongia pau. ʻOku hoko mai ʻa e ngaahi fatongia peheé ʻi he moʻuí ni tuʻunga ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e tauʻatāina ke filí ʻi he angatonu, ʻo hangē tofu pē ko e hoko mai ʻa e tomuʻa fakanofó tuʻunga ʻi he angatonu ʻi he moʻui kimuʻa ʻi he māmaní. …

“ʻOku fekauʻaki ʻa e tokāteline ʻo e tomuʻa fakanofó mo e kāingalotu kotoa ʻo e Siasí, kae ʻikai ki he Fakamoʻuí pē mo ʻEne kau palōfitá. Kimuʻa pea toki fakatupu ʻa e māmaní, ne foaki ki ha houʻeiki fafine ʻe niʻihi ha ngaahi fatongia pau pea tomuʻa fakanofo mo ha kakai tangata angatonu ki ha ngaahi fatongia fakataulaʻeiki ʻe niʻihi. Neongo ʻoku ʻikai ke ke manatuʻi ʻa e taimi ko iá, ka naʻá ke loto ke fakahoko ha ngaahi tufakanga mahuʻinga ʻi he ngāue ʻa hoʻo Tamaí. Ko e taimi te ke fakamoʻoniʻi ai ʻa hoʻo tāú, ʻe foaki atu ha ngaahi faingamālie ke ke fakahoko ai ʻa e ngaahi ngāue naʻe tuku atú” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko Ha Huluhulu Ki He Ongoongoleleí [2004], 193-94).

ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ke tau tauhi maʻu ai pē ʻetau ngaahi fuakavá ʻi he mahino ne tomuʻa fakanofo kitautolu ke tau maʻu ʻa e ongoongoleleí mo hono ngaahi tāpuakí kae lava ke tau lavaʻi ʻa e ngaahi ngāue ʻi he moʻui ʻi he māmaní?

ʻEfesō 1:9–12

ʻOku lea ʻa Paula ki he kakato ʻo e ngaahi kuongá

Kumi ke ʻilo ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi kuonga fakakosipelí ʻi he konga ko e Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné ʻi he kamataʻanga ʻo e tohi lēsoni ko ʻení. Lau ʻa e ngaahi palakalafi ʻoku fakamatalaʻi ai ko e hā ʻa e kuonga fakakosipeli. Lolotonga hoʻo laukongá, kumi ke ʻilo pe ko fē ʻa e kuonga fakakosipeli ʻoku tau lolotonga moʻui aí.

Fakatatau ki he meʻa naʻá ke laú, ko fē ʻa e taimi naʻe kamata ai ʻa e kuonga fakakosipeli ʻoku tau lolotonga moʻui aí?

Lau ʻa e ʻEfesō 1:9–10, ʻo kumi ki he meʻa naʻe tohi ʻe Paula ʻe hoko ʻi hotau kuongá, ko e “kakato ʻo e ngaahi kuongá.” (ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “meʻa fakalilolilo ʻo [Hono] finangaló” ki he ngaahi palani mo e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá.)

ʻI he taimi ne tohi ai ʻe Paula ʻe lava ke “fakakātoa fakataha ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi,” ʻa e meʻa ʻoku ʻi he langí, mo ia ʻoku ʻi māmaní ( ʻEfesō 1:10), naʻá ne ʻuhinga ki hono toe fakafoki mai mo hono fakatahaʻi ʻa e kotoa ʻo e ngaahi kī, mālohi, mo e ngaahi talaʻofa ne fakahā ʻe he ʻOtuá ki Heʻene fānaú talu mei he kamataʻanga ʻo e māmaní, pea pehē ki he ngaahi ʻilo kehe kuo teʻeki fakahā kimuʻá (vakai T&F 128:18).

ʻOku tau ako mei he ʻEfesō 1:10, ʻa e moʻoni ko ʻení: Lolotonga e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻe fakafoki mai ʻa e ngaahi meʻa kotoa mei he ngaahi kuonga kimuʻá.

ʻĪmisi
Elder B. H. Roberts

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā B. H Lōpeti ʻo e Kau Fitungofulú ki he fekauʻaki ʻa e kotoa ʻo e ngaahi kuonga kimuʻá mo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá: “Ko e kuonga eni ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, pea ʻoku tau sio ki he tafe kotoa ki ai ʻa e ngaahi kuonga kimuʻá ʻo hangē ha ngaahi vai ʻoku tafe mālohi ki he tahí, ʻo fakafetuʻutaki ai kitautolu mo kinautolu, pea kinautolu mo kitautolu; pea ʻoku tau mamata ki he taumuʻa māʻongoʻonga ʻe taha tofu pē ʻa e ʻOtuá ʻo talu mei he kamataʻangá, ʻa ia ko hono fakamoʻui ʻa ʻEne fānaú. Pea kuo hoko mai he taimí ni ʻa e ʻaho fakaʻosí, ʻa e kuonga fakaʻosí, ʻa e taimi kuo pau ke fonuhia ai ʻa e māmaní ʻi he moʻoní mo e maamá pea mo e māʻoniʻoní” (ʻi he Conference Report, Oct. 1904, 73)

ʻĪmisi
river in mountains
  1. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lōpeti kuo pau ke fonuhia ʻa e māmaní ʻi he moʻoní, maamá, mo e māʻoniʻoní ʻi he kuonga fakaʻosí. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha ngaahi moʻoni, folofola, fuakava, mo ha ngaahi mālohi ʻe nima pe lahi hake mei he ngaahi kuonga kimuʻá kuo ʻosi fakafoki mai pe toe ʻomai ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá. (Kapau te ke fie maʻu tokoni, vakai ki he “Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí” ʻi he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko Ha Huluhulu Ki He Ongoongoleleí [2004], 17-20.)

  2. Fakakakato ha taha pe fakatouʻosi ʻa e ongo meʻá ni:

    1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOku hoko fēfē ʻa e moʻui ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá ko ha tāpuaki kiate koe? Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻi hotau kuongá ʻoku nau fakafaingamālieʻi ʻa e fonuhia ʻa e māmaní ʻi he moʻoni mo e maama ʻo e ongoongoleleí?

    2. Tohi ʻi ha uepisaiti fakasōsiale he mītiá ʻokú ke ngāue ʻaki ha fakamatala ʻo e ngaahi kuongá pea mo e ʻuhinga ʻokú ke houngaʻia ai ʻi hoʻo moʻui ʻi he kuonga ko ʻení. Hili ia peá ke tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ongo ʻokú ke maʻu kau ki hoʻo tohi hoʻo pōpoakí.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

Naʻe pehē ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻE hoku ngaahi tokoua mo tuofāfine ʻofeina, ko ha kamata lelei hono fakahoko ʻi he kuongá ni ʻa hono fevahevaheʻaki ʻo e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi he ngaahi mītia fakasōsialé—ka ko ha kiʻi tulutā siʻisiʻi pē ia. ʻOku ou ʻoatu he taimí ni ʻa e fakaafe ke mou tokoni ke liliu ʻa e tulutā ko iá ko ha lōmaki. … ʻOku ou fakalotolahi kiate kimoutolu ke mou tufaki ki he māmaní ha ngaahi pōpoaki māʻoniʻoni mo moʻoni—ngaahi pōpoaki kuo fakamoʻoniʻi, fakamaama, mo feʻunga ke fakahīkihikiʻi—pea ke fonuhia moʻoni ʻa e māmaní ʻo hangē ha lōmakí” (“To Sweep the Earth as with a Flood” [Brigham Young University Campus Education Week devotional, ʻAokosi 19, 2014], LDS.org).

Ko e hā ʻokú ke fai ke tokoni ke fonuhia ai ʻa e māmaní ʻi he ngaahi pōpoaki māʻoniʻoni mo moʻoní? Fakakaukau ki ha founga ʻe lava ke ke vahevahe ai ha ngaahi moʻoni ʻoku ʻuhingamālie ʻa ia kuo fakafoki mai ʻi he kuonga ko ʻení pea mo kinautolu ʻoku nau ofi atu kiate koé kae pehē kiate kinautolu ʻoku nofo mamaʻó.

Ne akoʻi ʻe Paula ʻi he ʻEfesō 1:11–12 kuo maʻu ʻe he Kau Māʻoniʻoní ha tofiʻa ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi.

ʻEfesō 1:13–23

ʻOku akonaki ʻa Paula kau ki he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá

Lau ʻa e ʻEfesō 1:13–14, ʻo kumi ki ha tāpuaki naʻe maʻu ʻe he Kau Māʻoniʻoní koeʻuhí ko ʻenau tui mateakí kae pehē ki heʻenau falala mo tui kia Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻuhinga ʻa e “silaʻi [ʻaki e] Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá” ki he “fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ki he Tamaí kuo fakahoko totonu ʻa e ngaahi ouau fakamoʻuí, pea kuo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo iá” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá,” scriptures.lds.org). ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he kupuʻi lea “ko e fakamoʻoni ia ʻo hotau tofiʻá” ʻi he ʻEfesō 1:14 ko e taimi ʻoku fakamaʻu ai ʻa e Kāingalotu tui mateakí ʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá, ʻe fakapapauʻi fakatāutaha kiate kinautolu te nau iku pē ʻo maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé ko honau tofiʻa. (ʻE lava ke maʻu ha toe fakamatala ki homou uí mo homou filí ʻi he 2 Pita 1 pea maʻu mo e fakamatala fakalahi ki he vahe ko iá ʻi he ʻIuniti 30: Lēsoni ʻo e ʻAho 1.)

Hangē ko hono lēkooti ʻi he ʻEfesō 1:15–16, naʻe tala ʻe Paula ki he Kāingalotu naʻe hokohoko atu ʻene fakamālō ki he ʻOtuá koeʻuhí ko ʻenau tui mateakí. Lau ʻa e ʻEfesō 1:17–18, ʻo kumi ki he meʻa naʻe lotua ʻe Paula ke foaki ʻe he ʻOtuá maʻá e Kau Māʻoniʻoní.

Fakakaukau ki he founga ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesí ni ʻe lava ke tau ʻilo ai ʻa e Tamai Hēvaní.

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ʻiloʻi mei he ngaahi veesí ni ʻe lava ke tau ʻilo ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he laumālie ʻo e fakahaá.

ʻI hoʻo lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinaá, fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa naʻá ne akoʻi kau ki he laumālie ʻo e fakahaá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Ko e fakahaá ko e fetuʻutaki ia mei he ʻOtuá ki Heʻene fānaú ʻi he māmaní pea ko e taha ia ʻo e ngaahi tāpuaki mahuʻinga kau ki he meʻafoaki ʻo e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko e tokotaha fai fakahaá ia,” pea “he ʻikai lava ʻe ha tangata ʻo maʻu ʻa e Laumālie Māʻonioní taʻe te ne maʻu ʻa e fakahaá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007],151).

“ʻOku lava ke maʻu ʻa e laumālie ʻo e fakahaá ʻe he taha kotoa pē ʻa ia naʻá ne maʻu ʻi he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e ngaahi ouau fakahaofi moʻui ʻo e papitaiso ʻi he fakaukú ki hono fakamolemoleʻi ʻo e angahalá pea mo e hilifakinima ke maʻu ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní—pea ʻokú ne ngāue loto-tui ke fakahoko ʻa e tufakanga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ‘maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.’ ʻOku ʻikai ke fakangatangata pē ʻa e tāpuaki ko ʻení ki he kau maʻu mafai pule ʻo e Siasí; ka ʻoku maʻu pea totonu ke ngāue ia ʻi he moʻui ʻa e tangata, fefine mo e fānau kotoa pē kuo aʻu ki he taʻu ʻe ala fakamāua ai kinautolú mo nau fai e ngaahi fuakava toputapú. ʻOku fakaafeʻi mai ki heʻetau moʻuí ʻa e laumālie ʻo e fakahaá ʻe he holi fakamātoató mo e moʻui tāú” (“Ko e Laumālie ʻo e Fakahaá,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 87).

Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he fakahaá ke tau ʻilo ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki he founga naʻe tokoniʻi ai koe, pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, ʻe ha fakahā ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke toe lahi ange hoʻo ʻilo ki he Tamai Hēvaní.

ʻE tokoniʻi koe ʻi haʻo moʻui taau ke ke maʻu ʻa e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke toe lahi ange ai hoʻo ʻilo ki he Tamai Hēvaní.

Naʻe hoko atu ʻi he ʻEfesō 1:19–23 ʻa e akonaki ʻa Paula kau ki he tofiʻa ʻo e Kau Māʻoniʻoní pea mo e tuʻunga ʻo Sīsū Kalaisi ko e ʻulu ʻa Hono Siasí.

  1. Hiki ʻeni ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e ʻEfesō 1 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo ha mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: