Laipelí
‘Iuniti 28, ‘Aho 2: Hepelū 7–10


‘Iuniti 28: ‘Aho 2

Hepelū 7–10

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ko Sīsū Kalaisi ʻa e Fakalaloa ʻo e “fuakava foʻou mo e fale ʻo ʻIsilelí” (Hepelū 8:8). Naʻá ne fakamatalaʻi naʻe māʻolunga ange e feilaulau ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi feilaulau naʻe fakahoko ʻe he kau taulaʻeiki lahí ʻi he malumalu ʻo e fono ʻa Mōsesé. Naʻá ne fakamatalaʻi foki naʻe tataki ʻe he ngaahi ouau ʻo e fono ʻa Mōsesé e kakaí ki he Fakamoʻuí mo ʻEne Fakaleleí.

Hepelū 7–8

Naʻe akoʻi ʻe Paula ko Sīsū Kalaisi ʻa e Fakalaloa ʻo e fuakava foʻoú

ʻĪmisi
shadows of chair, cello, duck

ʻAi ke ʻiloʻi ʻi he ʻatā ʻoku ʻoatú, ʻa e meʻa ʻokú ne ʻomi e ʻata takitaha.

Ko e hā ʻokú ke lava ai ʻo ʻiloʻi e meʻa ko iá ʻo fakatefito ʻi hono ʻatá?

ʻOku fakamatala e Fuakava Motuʻá fekauʻaki mo ha ngaahi ouau lahi naʻá ne fakataipe mo tomuʻa fakamelomelo ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne Fakaleleí. Koeʻuhí naʻe ʻilo ʻe Paula naʻe maheni e kau Kalisitiane Siú, pe kau Hepeluú, mo e ngaahi ouau ko ʻení, naʻá ne lea kiate kinautolu ʻi heʻene tohí ʻi heʻene akoʻi e Kāingalotú ni fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí.

ʻI he folofolá ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakafaʻahinga, ngaahi ʻata, ngaahi fakataipe, mo e tatau ʻo Sīsū Kalaisi. ʻOku hoko e ngaahi fakafaʻahingá, ngaahi ʻatá, ngaahi fakataipé, mo e tataú ko e ngaahi fakafofonga ia ʻo ha ngaahi moʻoni maʻongoʻonga ange. Ko e konga lahi ʻo e fakatātā ko ʻení ʻoku hoko ia ko e kakaí, ngaahi meʻa, ngaahi meʻa naʻe hoko, mo e ngaahi tūkunga.

Naʻe fakataumuʻa e fono ʻa Mōsesé ke hoko ko ha faʻahinga mo ha ʻata ʻo Sīsū Kalaisi, pe ko ha fakaʻilonga ke tataki ʻa e kau ʻIsilelí kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne feilaulau fakaleleí (vakai, 2 Nīfai 11:4; Sēkope 4:4–5). Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá e founga naʻe fakahoko ai ʻeni ʻe he ngaahi konga kehekehe ʻo e fonó. Naʻá ne fie maʻu ke tokoniʻi e Kāingalotu Siú ke nau kei faivelenga maʻu ai pē kia Sīsū Kalaisí kae ʻikai tafoki ʻo muimui ki he fono ʻa Mōsesé, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he niʻihi.

Te ke lau ʻi he Hepelū 2:17 naʻe ui ʻe Paula ʻa Sīsū Kalaisi “ko e fungani taulaʻeiki ʻaloʻofa mo angatonu.” Talu mei he kuonga ʻo Mōsesé ki he kuonga ʻo Sīsū Kalaisí, ko e taulaʻeiki lahí ʻa e ʻōfisa pule ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, ʻa ia ʻoku faʻa ui ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Līvaí, ʻo ʻuhinga ki he mafai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone naʻe maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e faʻahinga ʻo Līvaí (vakai, Bible Dictionary in the LDS English version of the Bible, “Aaronic Priesthood”).

ʻĪmisi
Moses Calls Aaron to the Ministry

Naʻe fakanofo ʻe Mōsese ʻa ʻĒlone ko e taulaʻeiki lahi ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné.

Lau e Hepelū 7:1–4, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo Melekisētekí. Lau foki e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Hepelū 7:3 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá) ki he fakamahino fekauʻaki mo e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi he veesi 3.

Ko Melekisētekí ko ha “palōfita mo e takimuʻa ʻiloa naʻe moʻui ʻi he 2000 k.m. nai. Naʻe ui ia ko e tuʻi ʻo Sēlemi (Selūsalema), ko e tuʻi ʻo e melino, mo e ‘taulaʻeiki ʻa e ʻOtua Fungani Māʻolunga tahá’ [Hepelū 7:1]” (Fakahinohino ki he Folofolá, ”Melekisēteki”; vakai foki, Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sēnesi 14:25–40 [ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá]). Naʻe mahino kia Paula ʻa e māʻongoʻonga ʻa Melekisētekí pea fakaʻaongaʻi ia ko ha fakataipe mo ha ʻata ʻo Sīsū Kalaisi.

Naʻe ʻuhinga ʻa Paula ʻi he Hepelū 7:15–17 ki ha kikite ʻi he Fuakava Motuʻá fekauʻaki mo e hāʻele mai ʻo ha taulaʻeiki “ʻi he lakanga ʻo Melekisētekí” (Hepelū 7:17; vakai foki, Saame 110:4). Naʻe akoʻi ʻe Paula naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kikite ko ʻení.

“Ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻa ʻa Paula ʻi he Hepelū 7 ke fakahaaʻi e māʻolunga ange ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Līvaí pe Faka-ʻĒloné mo hono ngaahi ouaú. Kapau naʻe maʻu e haohaoá mo e hakeakiʻí ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Līvaí, ko e hā naʻe fie maʻu ai ha liliu ki he lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga angé? Naʻe akoʻi ʻe Paula ʻoku ʻikai maʻu e haohaoa ko iá, pe ko e ‘tatau mo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá’ (Hepelū 7:3), ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Līvaí ka ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne fokotuʻutuʻu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻNaʻe tupu ʻa … [Sīsū Kalaisi] meia Suta,’ kae ʻikai ko Līvai, ko ia naʻe akoʻi ʻe Paula he ʻikai fakatefito ʻEne totonu ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻi he ngaahi kuí, ka ʻi ‘he mālohi ʻo e moʻui taʻengatá’ (vakai, Hepelū 7:14–16). ʻI heʻene hoko ko e Sihova ʻi he maama fakalaumālié, naʻá Ne fakatupu ʻa e māmaní mo puleʻi e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he Fuakava Motuʻá ʻaki e mālohi tatau ʻo e lakanga fakataulaʻeiki te Ne maʻu lolotonga ʻEne ngāue ʻi he matelié” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], 480).

Lau e Hepelū 7:23–28, ʻo kumi e ngaahi faikehekehe ʻia Sīsū Kalaisi mo e kau taulaʻeiki lahi Līvai ne nau fakahoko e ngaahi ouau ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ki he kakaí. ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea ko e “ngaohi ʻe he fonó ke taulaʻeiki lahi ʻa e kau tangata ʻoku vaivaí” veesi 28 ne ʻi ai honau ngaahi vaivai. Lau foki e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Hepelū 7:25–26 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá).

ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea ʻi he Hepelū 7:25 ko e “ʻi heʻene moʻui maʻu ai pē ke hūfakiʻi ʻa kinautolú” ko e misiona ʻo Sīsū Kalaisí ke tautapa koeʻuhí ko kitautolu ke tokoni ke tau toe foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.

ʻĪmisi
Jesus Praying in Gethsemane

Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e ngaahi faikehekehe ʻia Sīsū Kalaisi mo e kau taulaʻeiki lahi Līvaí?

Lau e Hepelū 8:1–4, ʻo kumi e meʻa-foaki, pe feilaulau, naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisí. Fakatokangaʻi ange ʻoku pehē ʻe he Joseph Smith Translation ʻo e Hepelū 8:4, “Ko ia lolotonga ʻene ʻi he māmaní, naʻá ne feilaulauʻi ʻene moʻuí koeʻuhí ko e ngaahi angahala ʻa e kakaí. Pea ko ʻeni kuo pau ke foaki ʻe he taulaʻeiki takitaha ʻi he malumalu ʻo e fonó, ha ngaahi meʻa-foaki, pe ngaahi feilaulau, ʻo fakatatau ki he fonó” (Joseph Smith Translation, Hebrews 8:4.

Ko e hā e moʻoni te tau lava ʻo ako mei he Joseph Smith Translation, Hebrews 8:4 fekauʻaki mo e meʻa naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi maʻatautolú?

  1. Fakalaulauloto ki he ʻuhinga fakataautaha ʻo e feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisi kiate koé, pea fakakakato ha taha ʻo e ngaahi fakamatala ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Fakakaukau ke kumi ha taimi feʻunga ke vahevahe ai e meʻa naʻá ke tohí mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa.

    1. ʻOku ou houngaʻia ʻi hoku Fakamoʻuí koeʻuhí …

    2. ʻOku ou ʻilo ʻoku ʻofa hoku Fakamoʻuí ʻiate au koeʻuhí …

    3. Kuo tāpuekina au ʻe he feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí koeʻuhí …

Ko e fakalaloá ko ha taha ia ʻokú ne fakaleleiʻi e ngaahi faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo ha toko ua pe ngaahi kulupu. ʻOku fakaleleiʻi ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá (ʻa ia ko e kau faiangahala kotoa) ki he ʻOtua ko e Tamaí. Koeʻuhí ko ʻEne feilaulaú, ko Sīsū Kalaisi ʻa “hono lelei lahi ʻo e fuakava ʻoku fakalaloa ai” (Hepelū 8:6, ko ha fuakava naʻe fakahā ʻe he ʻEikí te Ne “ʻai [ʻEne] ngaahi fekaú ki honau lotó, pea tohi ia ʻi honau laumālié,” pea te Ne “hoko ko honau ʻOtua, pea ʻe hoko ʻa kinautolu ko [Hono] kakai” (Hepelū 8:10). ʻE tokoni ʻa e fuakavá ni, kapau ʻe tali ʻe he kakaí, ke nau “ʻilo ʻa [e ʻEikí]” (Hepelū 8:11) pea fakamaʻa mei “[heʻenau] ngaahi angahalá mo ʻenau hiá” (Hepelū 8:12).

Hepelū 9–10

Naʻe fakahaaʻi ʻe Paula e founga ʻoku tataki ai e ngaahi ouau ʻo e fono ʻa Mōsesé ki he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí

Naʻa tau lau ʻi he Hepelū 9–10 naʻe hokohoko atu e ʻAposetolo ko Paulá ke fakafehoanaki e kau taulaʻeiki lahi Līvaí kia Sīsū Kalaisi ʻaki hono aleaʻi e ngaahi fatongia naʻe fakahoko ʻe he kau taulaʻeiki lahi ko iá ʻi he ʻAho ʻo e Fakaleleí.

ʻĪmisi
diagram, the tabernacle

Hili ha taʻu ʻe taha ʻi he ʻaho tapu faka-Siu naʻe ui ko e ʻAho ʻo e Fakaleleí (naʻe ui foki ko e Yom Kippur), naʻe fakangofua ʻa e taulaʻeiki lahí ke hū ki he Potu Toputapu Tahá (naʻe ui foki ko e Toputapu ʻo e Ngaahi Toputapú) ʻi he tāpanekalé pe, ko e temipale Selūsalemá kimui ange. Naʻe felaulauʻi ʻe he taulaʻeiki lahí ha pulu kimuʻa pea hū ki lotó, ko ha founga ʻo e fakalelei “maʻana mo hono falé” pea te ne feilaulauʻi leva ha kosi tangata ko ha fakalelei “maʻá e haʻofanga ʻo ʻIsilelí.” Naʻá ne afuhi leva e toto ʻo e monumanú ʻi he ngaahi feituʻu makehe pea ʻi ha ngaahi meʻa pau ʻi he Potu Toputapu Tahá ko ha ngaahi ngāue ʻo e fakaleleí. Naʻá ne “vete [leva] e ngaahi angahala kotoa pē ʻo e kakai ʻo ʻIsilelí” ʻaki ha kosi tangata (naʻe ui ko e kosi fetuku) ʻa ia naʻe tuli ki he feituʻu maomaonganoá, ʻo fakataipe hono toʻo e ngaahi angahala ʻa e kakaí. Hili iá naʻá ne fetongi hono valá pea “fai ha feilaulau tutu ʻaki ha ongo sipi maʻana mo hono kakaí” (Bible Dictionary in the LDS English version of the Bible, “Fasts”; vakai foki, Levitiko 16).

Lau e Hepelū 9:11–12, 24, 28 mo e Hepelū 10:1, 4, 10–12, ʻo kumi e founga ne hoko ai e ngaahi meʻa ne hoko ʻi he ʻAho ʻo e Fakaleleí ko e faʻahinga mo e ngaahi ʻata ʻo e feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Naʻe fakangofua ʻa e kau taulaʻeiki lahí ke hū tuʻo taha he taʻu ki he Potu Toputapu Taha ʻo e tāpanekalé ʻi he ʻAho ʻo e Fakaleleí. Ko e hā ha “potu tapu” (Hepelū 9:12) ʻe lava ke fakahū ki ai e Fakamoʻuí (mo e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá foki) koeʻuhí ko ʻEne Fakaleleí?

Ko e hā ʻe lava ʻe he feilaulau ʻa Sīsū Kalaisí ʻo fai he ʻikai lava ʻo fai ʻe he “toto ʻo e fanga pulú mo e fanga kosí” (Hepelū 10:4)?

Neongo he ʻikai lava ʻe he toto ʻo e monumanú ʻo fakalelei moʻoni ki he ngaahi angahala ʻa e kakaí, ka naʻe fakahoko ʻe he kau taulaʻeiki lahi Līvaí e ngaahi ouau ko ʻení ke fakahaaʻi “ha ʻata pē ʻo e ngaahi meʻa lelei ʻe hokó” (Hepelū 10:1), pe tataki ki he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí.

Lau e Hepelū 10:17–20, ʻo kumi e meʻa naʻe malava tuʻunga ʻi he feilaulau ʻa e Fakamoʻuí.

Fakatatau ki he Hepelū 10:19, te tau lava ʻo hū “ki he potu tapú,” pe ko e ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé, koeʻuhí ko e feilaulau ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “hala foʻou pea moʻui” ʻi he Hepelū 10:20 ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pe ko e palani ʻa ia ʻe lava ke fakamolemoleʻi mo fakamāʻoniʻoniʻi ai kitautolu ʻi Heʻene Fakaleleí pea hoko ʻo taau ke toe foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.

Lau e Hepelū 10:22–24, ʻo kumi e meʻa kuo pau ke tau fai ke hū ai ki he puleʻanga fakasilesitialé. Fakakakato leva e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, te tau lava ʻo hū ki he puleʻanga fakasilesitialé kapau .

ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “puke maʻu” (Hepelū 10:23) ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí?

Lau e Hepelū 10:35, ʻo kumi e faleʻi naʻe fai ʻe Paula ʻe lava ʻo tokoni ke tau pikitai ki heʻetau tui kia Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “ʻoua naʻa siʻaki hoʻomou tuí”? (Hepelū 10:35).

ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e ʻuhinga ke “ʻoua naʻa siʻaki [ʻetau] tuí”: “ʻI heʻetau lea he Siasí ʻe lava ke pehē, Ko e moʻoni ʻoku faingataʻa—kimuʻa peá ke kau ki he Siasí, lolotonga hoʻo feinga ke kau ki aí, mo e hili hoʻo kau ki aí. ʻOku pehē ʻe Paula, kuo pehē maʻu pē ʻa e foungá, kae ʻoua ʻe tafoki. ʻOua ʻe loto hohaʻa pea holomui. ʻOua naʻa mole hoʻo loto-falalá. ʻOua naʻa ngalo e anga hoʻo ongoʻí. ʻOua naʻa taʻefalala ki he aʻusia naʻá ke maʻú. Ko e vilitaki [tuʻu maʻu] ko iá naʻá ne fakahaofi ʻa Mōsese mo Siosefa Sāmita ʻi heʻena fehangahangai mo e filí, pea ko e meʻa ia te ne fakamoʻui kimoutolú” (“Cast Not Away Therefore Your Confidence,” Ensign, Mar. 2000, 8).

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, kau ki ha taha ʻokú ke ʻilo ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e pikitai ki heʻene tui kia Sīsū Kalaisí, pea ʻikai siʻaki ʻene loto-falalá.

  2. Fakakaukau ki hoʻo tukupā ke pikitai ki hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e founga te ke fakatupulaki ai hoʻo tukupā mo e mālohi ke fai ʻení.

  3. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Hepelū 7–10 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: