Laipelí
ʻIuniti 25, ʻAho 3: Filipai 1–3


ʻIuniti 25: ʻAho 3

Filipai 1–3

Talateú

Naʻe poupouʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e Kāingalotu ʻi Filipaí ke nau ngāue fakataha ʻi heʻenau moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻá ne faleʻi kinautolu ke muimui ki he sīpinga loto-māʻulalo mo taʻesiokita ʻa e Fakamoʻuí, peá ne akoʻi ʻoku ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi honau lotó ke fakamoʻui kinautolu. Naʻe fakamatala ʻa Paula ki he ngaahi feilaulau naʻá ne fai ʻi heʻene muimui kia Sīsū Kalaisí.

Filipai 1

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi faingataʻá

Ko e hā ha ngaahi lea ʻe lava ke ke fakaʻaongaʻi ke fakakakato ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí?

ʻĪmisi
President Brigham Young

“Ko e taimi kotoa pē ʻoku mou ʻakahi ai ʻa e “Tui Faka-Māmongá” ʻoku mou ʻakahi ____________________; ʻoku ʻikai ke mou teitei ʻakahi ia ʻe kimoutolu ____________________. Ko e tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻEiki Māfimafí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Pilikihami ʻIongi [1997], 306).

(Te ke toki maʻu ʻa e ngaahi talí ʻamui ange ʻi he lēsoni ko ʻení.)

Ko e hā ha ngaahi sīpinga, mei he hisitōliá pe mei he ʻahó ni, hono ʻakahi pe fakafepakiʻi ʻe he kakaí ʻa e Siasi ʻo e Fakamoʻuí mo Hono kau muimuí?

ʻI hoʻo ako ʻa e Filipai 1, kumi ki ha moʻoni ʻe lava ʻo tokoniʻi koe ke mahino ʻa e founga ʻe lava ke uesia ai ʻe he faingataʻá ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí.

Kumi ke ʻilo ʻa Filipai ʻi he mape ʻoku ʻoatu heni, ʻa ia ʻoku ʻasi ai ʻa e ngaahi fononga fakafaifekau ʻa e ʻAposetolo ko Paulá.

ʻĪmisi
map, eastern Mediterranean

Naʻe fokotuʻu ʻe Paula ha kolo ʻo e Siasí ʻi Filipai ʻi he lolotonga ʻene fononga fakafaifekau hono uá (vakai Ngāue 16). Naʻá ne toki hiki kimui ʻene tohi ki he kakai Filipaí he lolotonga ʻene nofo pōpula ʻi Lomá. ʻOku tau lau ʻi he Filipai 1:1–11, naʻe fakahā ʻe Paula ʻene houngaʻia mo ʻofa ʻi he Kāingalotu ʻi Filipaí.

Lau ʻa e Filipai 1:12–14, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko koeʻuhí ko e faingataʻa naʻe aʻusia ʻe Paula ʻi he lolotonga ʻene ngaahi ngāue fakafaifekaú.

Hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he ngaahi veesí ni, naʻe iku ʻa e faingataʻa naʻe aʻusia ʻe Paulá ke “fakatupulekina [ai ʻa e] ongoongoleleí” (Filipai 1:12). Naʻe ʻilo ʻe he kakai kotoa ʻi he “fale … ʻo e tuʻí,” pe ʻuluʻi ʻōfisi fakakautaú, naʻe tuku pōpula ʻa Paula koeʻuhí ko ʻene malangaʻi ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻe ueʻi ʻe hono tuku pōpula ʻo Paulá ʻa e kāingalotu kehé ke nau loto-toʻa ange ʻi hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí.

ʻOku tau ako mei he Filipai 1:12–14 ʻe lava ke tokoni ʻa e faingataʻa ʻoku tau aʻusia ʻi heʻetau muimui kia Sīsū Kalaisí ke fakatupulekina ai ʻEne ngāué.

Fakafonu ʻa e ngaahi lea ʻi he feituʻu kuo fakaʻatā atu ʻi he lea ʻa Palesiteni ʻIongí hake ia ki ʻolunga (ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he ngaʻunu ki muʻa ʻi he tūkunga ko ʻení) mo e ki lalo.

  1. Fakakaukauloto ko ha tokotaha faʻu tohi koe ki ha peesi he ʻinitanetí pe ki ha nusipepa. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha ngaahi ʻuluʻi tohi ki ha meʻa moʻoni ʻe ua pe tolu naʻe hoko ʻa ia naʻe tokoni ai ʻa e faingataʻá ke fakatupulekina e ngāue ʻa e Fakamoʻuí. ʻE lava ke maʻu ʻa e ngaahi talanoa ko ʻení mei he folofolá pe moʻui ʻa ha kakai ʻokú ke ʻilo. (Ko ha sīpinga eni ʻo ha ʻuluʻi tohi: “Hoko ʻa e fakafepaki ki he ngāue fakafaifekaú ke tupulekina ʻa e fie ʻilo ʻa e kakaí ki he pōpoaki ʻo e ongoongoleleí mei he kau faifekau fakalotofonuá .”)

Hangē ko hono lekooti ʻi he Filipai 1:15–26, naʻe akoʻi ʻe Paula ko e hā pē ha meʻa ʻe hoko ki ai ʻe iku ia ke fakaongolelei ai ʻa e Fakamoʻuí.

Lau ʻa e Filipai 1:27–30, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakaʻaiʻai ʻe Paula ke fai ʻe he Kāingalotu ʻi Filipaí maʻá e ongoongoleleí. Fakatokangaʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ʻulungaanga ʻi he veesi 27 ki he tōʻonga.

ʻOku fakalea peheni ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Filipai 1:28, “[Pea ʻoua naʻa ilifia ʻi he ngaahi faingataʻá, he ko ia ʻe ʻikai tali ʻa e ongoongoleleí, ʻe hoko mai ko e fakaʻauha; ka ʻe ʻoʻona ʻoku tali ʻa e ongoongoleleí ʻa e fakamoʻuí; pea mo ia ʻoku ʻa e ʻOtuá]” .

Fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻe aʻusia ʻe he kāingalotú ʻi heʻenau fakafofongaʻi ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Filipai 1:27–30. Fakakaukau pe naʻe mei tāpuekina fēfē ʻa e Kāingalotu ʻi Filipaí ke nau manatuʻi ʻe lava ke tokoni e ngaahi faingataʻa ʻoku nau aʻusia ʻi heʻenau muimui kia Sīsū Kalaisí ke ngaʻunu ai ʻEne ngāué.

Filipai 2

ʻOku akoʻi ʻe Paula ʻa e Kau Māʻoniʻoní kau ki he āfeitaulalo ʻa e Fakamoʻuí mo fakahinohino ʻa e Kau Māʻoniʻoní fekauʻaki mo hono fakamoʻui kinautolú

Lau ʻa e Filipai 2:2–4, ʻo kumi ki he faleʻi ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ki he Kāingalotu ʻi Filipaí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ʻi he veesi 3 ko e manako ki he fakamālō launoa ki he loto-mahikihiki, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “loto angavaivai” ki he loto-māʻulalo.

Lau ʻa e Filipai 2:5–9, pea fakakaukau ke fakaʻilongaʻi pe tohiʻi ha ngaahi lea pe kupuʻi lea ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e loto-māʻulalo mo e taʻesiokita ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku lava ke tau ako ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mei he ngaahi akonaki ʻa Paula ʻi he ngaahi veesí ni: Kapau te tau muimui ki he sīpinga loto-māʻulalo mo taʻesiokita ʻa Sīsū Kalaisí ʻi Heʻene tokanga ki he niʻihi kehé, ʻe lava leva ke tau toe uouangataha ange.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ʻe niʻihi ʻe lava ke tau muimui ai ki he sīpinga loto-māʻulalo mo taʻesiokita ʻa e Fakamoʻuí ʻi hotau ngaahi fāmilí, akó, uootí pe koló?

    2. Ko fē ha taimi naʻá ke sio ai ki ha kakai ʻoku nau fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé ʻi haʻanautolú? Naʻe fakatupulekina fēfē ʻe he ngaahi ngāué ni ʻa e uouangatahá?

Hangē ko hono lekooti ʻi he Filipai 2:9–11, naʻe akoʻi ʻe Paula kuo pau ke iku ʻo “tuʻulutui ki he huafa ʻo Sīsuú ʻa e tui … kotoa pē” mo “fakahā ʻe he ʻelelo kotoa pē ko e ʻEikí ʻa Sīsū Kalaisi.” Fakamoleki ha kiʻi mōmeniti ke ke sioloto ai ki he mōmeniti ko iá, mo fakakaukau ki he tuʻunga ʻokú ke fakaʻamu ke ʻi ai hoʻo aʻusia ko iá.

Lau ʻa e Filipai 2:12–13, ʻo kumi ki he meʻa naʻe faleʻi ʻe Paula ke fai ʻe he kakai Filipaí ke nau fiefia ai ʻi heʻenau tuʻulutui ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “manavahē mo e tetetete” ʻi he veesi 12 ki he ʻapasia mo ʻaʻapa (vakai Saame 2:11; Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Manavaheé,” scriptures.lds.org).

Naʻe maʻuhala ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻa e fakahinohino ʻa Paula ke “mou ngāue ke lavaʻi hoʻomou moʻui ʻa moutolú” (Filipai 2:12) ʻo nau pehē ʻe fakamoʻui kitautolu ʻe heʻetau ngaahi ngāué pē. ʻE toki lava pē ʻo fakamoʻui kitautolu ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Neongo iá, kuo pau ke tau fakakakato ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e fakamoʻuí, ʻa ia kuo ʻomi ʻe he ʻOtuá (vakai Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:3–4). Hangē ko hono lekooti ʻi he Filipai 2:13, naʻe akoʻi ʻe Paula ʻe tokoniʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku nau feinga ke fakakakato ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e fakamoʻuí ke nau “loto,” pe fakaʻamu, pea talangofua “ʻi hono finangalo leleí,” pe ki Heʻene ngaahi fekaú.

ʻOku tau ako mei he Filipai 2:12–13 ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau fakaʻamu mo holi ke fai ʻa e fie maʻu ʻo e fakamoʻuí, ʻa ia ʻoku malava koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Fakakaukau ke hiki pe tohiʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá.

ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá, ʻo fakafou ʻi he tākiekina ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ke liliu mo fakahaohaoaʻi ʻetau ngaahi holí ke tau fie talangofua ai kiate Ia (vakai Mōsaia 5:2). Ko fē ha taimi kuó ke ongoʻi ai hono liliu ʻe he ʻOtuá ho lotó ke ke fie talangofua ai kiate Ia? Kuó Ne tokoniʻi fēfē koe ke ke toe tui mateaki ange ʻi hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú?

Hangē ko hono lekooti ʻi he Filipai 2:14–30, naʻe fakamanatu ʻe Paula ki he Kāingalotú ʻoku nau “ulo atu … ʻo hangē ko e ngaahi maama ʻo māmaní” (Filipai 2:15) peá ne tala kiate kinautolu te ne ʻomi ha kau talafekau ke nau vakaiʻi ʻa e tuʻunga lelei kuo nau aʻusiá.

Filipai 3

ʻOku fakamatala ʻa Paula ki he ngaahi feilaulau naʻá ne fai ʻi heʻene muimui kia Sīsū Kalaisí

Ko e hā ha meʻa ʻokú ne fakafofongaʻi ha meʻa ʻokú ke mahuʻingaʻia ai pea ʻoku toe mahuʻinga pē ki māmani (hangē ko ha meʻa ʻokú ne fakafofongaʻi ha fāmili, ngaahi kaungāmeʻa, ako, meʻatokoni, tekinolosia, pe koloa)?

Ko e hā ha meʻa te ke loto fiemālie ke feilaulauʻi ki ai ʻa e koloa mahuʻinga ko ʻení?

ʻI hoʻo ako ʻa e Filipai 3, kumi ki he meʻa naʻe feilaulauʻi ʻe Paula ke lava ʻo maʻu ai ha pale ʻoku lava ke tau maʻu kotoa.

Hangē ko hono lekooti ʻi he Filipai 3:1–2, naʻe fakatokanga ʻa Paula ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Filipaí fekauʻaki mo ha kau akonaki faihala (“fanga kulī”) naʻa nau pehē ʻoku totonu ke faipau ʻa e kau ului ki he Siasí ki he ngaahi angafai ʻa e kakai Siú, ʻo kau ai ʻa e kamú (“kau tuʻusí”). Naʻá ne akoʻi ʻi he Filipai 3:3 ko kinautolu ʻoku nau “tauhi ki he ʻOtuá ʻi he laumālie, mo fiefia ʻia Kalaisi Sīsuú” ko e “kamu,” pe kakai fuakava ʻa e ʻOtuá.

Lau ʻa e Filipai 3:4–6, ʻo kumi ki he meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Paula kau ki heʻene ngaahi kui Siú.

Fakatokangaʻi ʻa e ngaahi lelei fakasōsiale mo fakalotu ʻi he sosaieti ʻo e kakai Siú naʻe maʻu ʻe Paulá. Ko e hako ia ʻo ʻIsileli, ko e Fālesi, naʻe poupou ki he tui faka-Siutá, peá ne tauhi totonu ʻa e lao ʻo e tui fakalotu ʻa e kakai Siú.

Lau ʻa e Filipai 3:7–11, mo fakakaukau ke fakaʻilongaʻi pe tohiʻi ʻa e ngaahi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fakakaukau ʻa Paula ki he ngaahi lelei naʻá ne maʻu ʻi heʻene ʻi he sosaieti ʻo e kakai Siú.

Naʻe loto ʻa Paula ke “liʻaki [ʻa e] ngaahi meʻa kotoa pē” (Filipai 3:8) kae lava ke ne ʻilo ʻa Sīsū Kalaisi; “ke ʻilo au ʻiate ia” (Filipai 3:9), pe fakahoko ha fuakava ʻi hono vā mo Iá; ke fakatonuhiaʻi ʻo fakafou ʻi heʻene tui kiate Iá; mamahi koeʻuhí ko Ia; pea kau atu ki he “[toetuʻu ʻo e angatonú],” pe ʻo e māʻoniʻoní (Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Filipai 3:11 ).

Lau ʻa e Filipai 3:12–14, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakatokangaʻi ʻe Paula kau ki heʻene fakalakalaka fakalaumālié. Fakatokangaʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea lavaʻi ʻi he tūkunga ko ʻení ki hono maʻu mai.

Naʻe ʻikai ke tokanga ʻa Paula ki he meʻa naʻá ne liʻakí, ka naʻá ne ngaʻunu ki muʻa ke maʻu ʻa e “koloa ʻo e ui māʻolunga ʻa e ʻOtuá” (Filipai 3:14), ʻa ia ko e moʻui taʻengatá. Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa ʻoku lava ke tau ako mei he sīpinga ʻa Paulá: Kapau te tau , ʻe lava leva ke tau ʻilo Ia pea maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ki ha fakataha mo ha sōtia tautahi naʻe haʻu mei ha fonua kehe ʻo ʻikai ko e ʻIunaiteti Siteití ki ha ako matiketika, peá ne kau atu ai ki he Siasí ʻi he lolotonga ʻene nofó. Fakakaukau ki he meʻa naʻe mateuteu ʻa e talavou ko ʻení ke liʻaki kae muimui kia Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
President Gordon B. Hinckley

“Ne fakafeʻiloaki mai ia kiate au ki muʻa pē peá ne teuteu ke foki atu ki hono fonua tupuʻangá. … Naʻá ku pehē ange: “ʻOku ʻikai ko ha kakai Kalisitiane ho matakalí. Ko e hā ʻe hoko ʻi he taimi te ke foki atu ai ki ʻapi ko e Kalisitiane koé, kae tautautefito ko e Kalisitiane Māmongá?”

“Naʻe hā mai mei hono fofongá ʻoku moʻutāfuʻua, peá ne pehē mai, “ʻE lotomamahi hoku fāmilí. ʻE lava pē ke nau tuli au pea lau kuó u mate. ʻOku tuʻu tāpuni mo e ngaahi faingamālie kotoa pē ki hoku kahaʻú mo e ngāué.”

“Naʻá ku fehuʻi ange, “ʻOkú ke mateuteu ki ha totongi mamafa pehē koeʻuhí ko e ongoongoleleí?“”

“Naʻe loʻimataʻia pea ngingila ia mei hono fofonga melomelo fakaʻofoʻofá ʻi heʻene tali mai, “ʻOku moʻoni, ʻikai ko iá?”

“Naʻá ku tali ange ʻi heʻeku fakamāʻia koeʻuhí ko e fehuʻi ko iá, “ʻIo, ʻoku moʻoni.”

“Peá ne tali mai, “Ko e hā ha toe meʻa ʻoku mahuʻinga?” (“It’s True, Isn’t It?” Ensign, July 1993, 2).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko fē ha taimi naʻe lahi ai haʻo tokoni, pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, ki he niʻihi kehé?

    2. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi pale ʻo e ʻilo ʻo Sīsū Kalaisí mo e fakalakalaka ki he moʻui taʻengatá ʻi hono fakafehoanaki ki he ngaahi feilaulau kuó ke fakahokó?

  1. Fakalaulauloto pe ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku fie maʻu ke ke liʻaki ke toe kakato ange ai hoʻo muimui kia Sīsū Kalaisí. Tohi ʻi ha lauʻi pepa kehe haʻo taumuʻa ke liʻaki ʻa e meʻa ko iá. Tuku ʻa e lauʻi pepá ʻi ha feituʻu ʻokú ke lava ʻo sio ki ai ʻi he ngaahi uike ʻoku hanganaki maí. Tohiʻi leva ʻa e Kuo fakakakato ʻa e ngāue 4 ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

ʻOku tau lau ʻa e fakatokanga ʻa Paula ʻi he Filipai 3:15–21 kau ki he maumau ʻoku hanganaki mai kiate kinautolu ʻoku nau nofo taha pē ki he ngaahi holi fakamāmaní. Naʻá ne toe akoʻi foki ʻe liliu ʻe Sīsū Kalaisi hotau ngaahi sino fakatuʻasino taʻehaohaoá ki he ngaahi sino taʻe faʻamate ʻo hangē ko Iá.

  1. Hiki ʻeni ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Filipai 1–3 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: