Laipelí
ʻIuniti 13, ʻAho 3: Sione 4


ʻIuniti 13: ʻAho 3

Sione 4

Talateú

Lolotonga ʻa e fononga ʻa Sīsū ki Kālelí, naʻá Ne fou atu ʻi Samēlia pea akoʻi ai ha fefine ʻi he vai kelí. Naʻe fakamoʻoni ʻa e fefiné ki he niʻihi kehé ko Sīsū ʻa e Kalaisí. Naʻe toki hoko kimui ai hono fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e foha ʻo ha ʻeiki.

Sione 4:1–42

ʻOku akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ha fefine ʻi Samēlia

Fakakaukau ki he fehuʻi ko ‘ení: Ko e hā ʻa e koloa fakaenatula mahuʻinga taha ʻi he māmaní? Lolotonga hoʻo fakakaukau pe ko e hā hoʻo talí, fakakaukau ki he ngaahi koloa fakaenatula hangē ko e kelekele, ukamea, malala, lolo, koula, mo e ngaahi taiamoní.

Lau e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Mahalo te tau tomuʻa fakakaukau ko e koulá, loló, pe taiamoní ʻoku mahuʻinga tahá. Ka ʻi he kotoa ʻo e koloa, mētali, makakoloa, mo e ngaahi ivi fakanatula ʻoku maʻu ʻi he māmaní mo e funga ʻo e māmaní, ko e mahuʻinga taha ʻiate kinautolú ko e vaí.

“ʻOku tupu ʻa e moʻuí mei he vaí. ʻOku paotoloaki ʻe he vaí ʻa e moʻuí. ʻOku fie maʻu ʻa e vaí ke fakahoko ʻaki e ngaahi fatongia kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e meʻa moʻui kotoa pē. Meimei ko e vahe tolu ʻe ua hotau sinó ko e vai. ʻA ia ʻe lava ke moʻui ha taha ʻi ha ngaahi ʻaho lahi pe uike, taʻe te ne maʻu ha meʻatokoni, ka ʻe lava ke mate ha taha ʻi ha ʻaho ʻe tolu pe fā ʻo ka ʻikai ha vai. Ko e konga lahi ʻo e ngaahi tefitoʻi feituʻu ʻoku nofoʻi ʻe he kakaí he funga ʻo e māmaní, ʻoku nau tuʻu ʻi ha veʻe maʻuʻanga vai ʻoku fakafoʻou maʻu pē. ʻA ia ko hono ʻai mahino angé, he ʻikai lava ke ʻi ai ha moʻui kapau he ʻikai maʻu ha maʻuʻanga vai” (“Ko Ha Tānakiʻanga ʻo e Vai Moʻuí,” [Faeasaiti ʻa e CES maʻá e Kakai Lalahi Kei Talavoú, Feb. 4, 2007], 1; lds.org/broadcasts).

ʻI hoʻo ako ʻa e Sione 4, kumi ki he faʻahinga vai ʻoku fie maʻu maʻa ho laumālié pea mo e feituʻu ʻe lava ke maʻu mei ai ʻa e koloa mahuʻinga ko ʻení.

ʻOku tau ako mei he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 4:1–4 (ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá) naʻe faipapitaiso fakatouʻosi ʻa Sīsū mo ʻEne kau ākongá.

Naʻe mavahe ʻa Sīsū mei Siutea ʻo fononga ki Kāleli. Lau ʻa e Sione 4:4, ʻo kumi ki he feituʻu naʻá Ne ʻalu atu ai ʻi Heʻene fononga ki Kālelí.

Sio ki he Ngaahi Mape ʻo e Tohi Tapú, fika 11, “Ko e Fonua Tapú ʻi he Taimi ʻo e Fuakava Foʻoú,” (ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá) ʻo fakaʻilongaʻi ʻa Siutea, Samēlia, mo Kāleli.

ʻĪmisi
map, Holy Land in New Testament Times

Naʻe angamaheni ke takai ʻa e kau Siú ʻo ʻikai fou atu ʻi Samēlia koeʻuhí ko e vā fekeʻikeʻi ʻo e kau Siú mo e kau Samēliá (vakai Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Kakai Samēliá”). Naʻe fili ʻa Sīsū ke fou atu ʻi Samēlia kae ʻikai takai ai.

Lau ʻa e Sione 4:5–9, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe mālōlō ai ʻa Sīsū ʻi ha vai keli ofi ki he kolo ko Saika ʻi Samēliá. (ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ono nai ʻo e feituʻulaʻaá” ʻi he veesi 6 ko e fakafuofua ki he hoʻatā mālié.) Fakatokangaʻi ʻa e ofo ʻa e fefiné ʻi he taimi naʻe kole inu ange ai ʻa Sīsuú.

Lau ʻa e Sione 4:10–12, ʻo kumi ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻo tali ʻa e fehuʻi ʻa e fefiné.

ʻĪmisi
Jesus and woman at well

Ko e hā naʻá Ne foaki ange ki he fefiné?

ʻI he taimi naʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kupuʻi lea “foaki ʻa e ʻOtuá” ʻi he veesi 10, naʻá Ne ʻuhinga kiate Ia ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní mo e maʻuʻanga vai ʻo e moʻuí.

Lau ʻa e Sione 4:13–14, ʻo kumi ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū kau ki he vai naʻá Ne foakí.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

Lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Petinaá ke toe mahino ange ʻa e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vai moʻuí: “Ko e vai moʻui ʻoku lave ki ai ʻa e fakamatalá ni, ko hano fakafofongaʻi ia ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí mo ʻEne ongoongoleleí. Hangē ko hono fie maʻu ʻo e vaí ke fakalato ʻaki e moʻui fakatuʻasinó, ʻoku pehē pē ʻa hono fie maʻu ʻo e Fakamoʻuí mo ʻEne ngaahi tokāteliné, tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi ouaú ki he moʻui taʻengatá. ʻOkú ta fakatou fie maʻu fakaʻaho ʻa e vai moʻuí pea ke maʻu ia ʻo lahi ʻaupito ke paotoloaki ʻaki ʻeta tupulaki mo e fakalakalaka fakalaumālié” (“Ko Ha Tānakiʻanga ʻo e Vai Moʻuí,” 2).

  1. Tā ha fakatātā ʻo ha ipu vai ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá pea tohiʻi ai: Ko e Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí. Hili iá peá ke tohi ʻa e ʻuhinga ʻoku tonu ai hono fakataipe ʻo e vaí ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí.

Fakakaukau ki he fakataipe ko ʻení peá ke toe lau ʻa e Sione 14:4, mo fakakaukau ko e hā ha tefitoʻi moʻoni ʻoku lava ke tau ako kau ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ʻilo mei he veesi ko ʻení kapau te tau haʻu kia Sīsū Kalaisi mo kau fakamātoato ki Heʻene ongoongoleleí, ʻe lava leva ke tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Fakakaukau ke hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá.

Lau ʻa e Sione 4:15–18, ʻo kumi ki he meʻa naʻe kole ʻe he fefiné kia Sīsuú pea mo e tali ʻa e Fakamoʻuí. Fakakaukau ki he founga naʻe fie maʻu ai ʻe he fefine ko ʻení ʻa e vai naʻe foaki ʻe he Fakamoʻuí.

Naʻe hā mai mei he tali ʻa Sīsuú naʻá Ne ʻilo ʻa e tuʻunga ʻo e fefine ko ʻení.

Ko e hā ha ngaahi fakakaukau pe ngaahi ongo naʻe lava ke maʻu ʻe he fefine ko ʻení ʻi he taimi naʻe fakahā ange ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo ia naʻe ʻikai lava ke ʻilo ʻe ha taha ʻoku ʻikai ke na feangai?

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku ʻilo ʻe Sīsū Kalaisi ʻetau ngaahi angahalá pea ʻokú Ne foaki mai ʻa ʻEne ongoongoleleí kiate kitautolu ke tokoni ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi meʻa ko iá. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻilo pea mahino kiate kitautolu ʻa e moʻoni ko ʻení?

Lau ʻa e Sione 4:19–20, ʻo kumi ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe he fefiné kia Sīsū ʻo ne fakahaaʻi ai ʻoku liliu ʻene fakakaukau fekauʻaki mo Iá.

ʻOku ʻi ia ha moʻunga ʻi Samēlia naʻe ui ko e Moʻunga ko Kelisimí. ʻI ha ngaahi senituli kimuʻa he ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí ʻi he māmaní, naʻe langa ʻe he kakai Samēliá ha temipale ai ko ha feituʻu faiʻanga hū. Ka naʻe ʻikai ke nau hangē ko e kau Siú he naʻe ʻikai ke maʻu ʻe he kau Samēliá ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke fakahoko ʻa e ngaahi ouaú, pea naʻe ʻikai ke nau tali ʻa e konga lahi ʻo e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita ʻa e ʻOtuá.

Lau ʻa e Sione 4:21–24 mo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 4:26 (ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá), ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki he fefiné fekauʻaki mo e hū ki he ʻOtuá.

Fakatatau ki he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, ko e hā ʻa e tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he taimi ʻoku tau lotu ai ki he ʻOtuá ʻi he “laumālie pea ʻi he moʻoni”?

ʻOku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení kapau te tau hū ki he Tamaí ʻi he laumālie pea ʻi he moʻoni, te Ne tāpuakiʻi kitautolu ʻaki Hono Laumālié.

ʻI hoʻo lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, kumi pea fakaʻilongaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e hū ki he Tamaí ʻi he laumālie pea ʻi he moʻoni:

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“Ko ʻetau taumuʻá ke hū ki he ʻOtua moʻoni mo moʻuí pea fai ia ʻi he mālohi ʻo e Laumālié pea ʻi he founga naʻá ne fakanofó. ʻOku maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻi he hū ki he ʻOtua moʻoní ʻi he founga kuo fakangofuá; ʻoku ʻikai ha fakapapau pehē maʻá e ngaahi lotu ʻoku fai ki he ngaahi ʻotua loí, ʻa ia ʻoku ʻikai makatuʻunga ʻi he moʻoni taʻengatá.

“ʻOku fie maʻu ʻa e ʻilo ki he moʻoní kae lava ʻa e hū moʻoní. …

“… Ko e hū ʻoku moʻoni mo haohaoá ʻoku kau ai ʻa e muimui ki he ngaahi laka ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá; ʻoku ʻi ai ʻa e tauhi ki he ngaahi fekaú mo talangofua ki he finangalo ʻo e Tamaí, ʻo aʻu ki ha tuʻunga ʻoku tau fakalaka ai mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa kae ʻoua kuo tau nāunauʻia ʻia Kalaisi ʻo hangē ko ia ʻi he Tamaí. ʻOku lahi hake ia ʻi ha lotu, malanga mo ha hiva pē. ʻOku maʻu ia ʻi he moʻuiʻaki, ngāue mo e talangofua. Ko e muimui ki he moʻui ʻa e Faʻifaʻitakiʻanga māʻongoʻongá [Sīsū Kalaisi]” (“How to Worship,” Ensign, Dec. 1971, 129–30).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko fē ha taimi naʻe hoko ai hoʻo hū ki he Tamai Hēvaní ke fakaafea ʻa e Laumālié ke tokoniʻi koe ʻi hoʻo moʻuí?

    2. Fakatatau ki he lea ʻa ʻEletā Makongikií, ko e hā ʻe lava ke ke fai ke toe lelei ange ai hoʻo hū ki he Tamaí ʻi he laumālie pea ʻi he moʻoni? (Hiki ha taumuʻa ʻo ha meʻa pau ʻe taha ʻe lava ke toe lelei ange hoʻo fakahokó.)

Lau ʻa e Sione 4:25–26, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakahā ʻe Sīsū fekauʻaki mo Ia ki he fefiné.

Lau ʻa e Sione 4:27–30, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he fefiné hili ʻene talanoa mo e Fakamoʻuí.

Ko e hā ʻa e meʻa naʻá ne leaʻaki naʻe hā mai ai kuó ne maʻu ha fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi?

ʻOku lava ke tau ako mei he talanoa ko ʻení ko e taimi ʻoku tau maʻu ai ha fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi, ʻoku tau maʻu ʻa e holi ke vahevahe ia mo e niʻihi kehé.

ʻOku tau lau ʻi he Sione 4:31–37 naʻe foki mai ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú mo ha meʻakai. ʻI he taimi naʻa nau fakakolekole ai Ia ke kaí, naʻá Ne akoʻi kiate kinautolu naʻe ʻikai moʻui ʻi he kaí ka ʻi hono fakahoko ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí. Hili iá naʻá Ne fakaafeʻi kinautolu ke nau sio ʻoku lahi ʻa e ngaahi faingamālie ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Lau ʻa e Sione 4:39–42, ʻo kumi ki he founga naʻe tokonia ai ʻe he fakamoʻoni ʻa e fefiné ʻa e kakai ʻi hono koló.

Fakatatau ki he Sione 4:42, ko e hā ʻa e meʻa naʻe talaange ʻe he kakaí ki he fefiné?

Sione 4:43–54

ʻOku fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e foha ʻo ha ʻeiki

ʻOku lekooti ʻi he Sione 4:43–45, naʻe mavahe ʻa Sīsū mei Samēlia ʻo ʻalu ki Kāleli. Lau ʻa e Sione 4:46–54, ʻo kumi pe ko hai naʻe fetaulaki mo Sīsuú pea mo e tāpuaki naʻe kole ʻe he tokotaha ko ʻení meia Sīsuú.

Makatuʻunga ʻi he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻi he veesi 48, ko e hā naʻe toe toloi ai ʻEne foaki ʻa e tāpuaki naʻe kole ʻe he tangatá ni? Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he tangata ko ʻení naʻe ʻikai ke ne fie maʻu ha fakaʻilonga kae toki tui?

ʻOku lava ke tau ako mei he talanoa ko ʻení ko e taimi ʻoku tau tui ai kia Sīsū Kalaisi taʻe toe fie maʻu ha fakaʻilongá, ʻe fakapapauʻi ʻe he ʻEikí ʻetau tuí.

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻa e mahuʻinga hono fakamoʻui e foha ʻo e ʻeikí: “Ko e fuofua mana fai-fakamoʻui eni ʻoku fakamatalaʻi fakaikiiki ʻi he ngaahi Kosipelí. ʻOku ʻikai fakamatalaʻi fakaikiiki ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he Kātoanga ʻo e Lakaatú pea ʻi Siutea kotoa. ʻOku tānaki mai ʻe he mana ko ʻení—ko e ua ʻaki ia kuo fakahoko ʻi Kená—ha fakakaukau foʻou kau ki he ngāue fakafaifekau faifakamoʻui ʻa Sīsuú, ʻa ia naʻe teʻeki ke tau sio ki ai ʻo aʻu mai ki he taimi ko ʻení. Ko hono moʻoní ko ha mana ia naʻe faʻahi ua: ko e taha naʻe fakamoʻui ai ʻa e sino ʻo e fohá, pea ko e taha ko hono fakamoʻui mo tūtuuʻi ʻa e tuí ki he loto ʻo e tamaí” (The Mortal Messiah: From Bethlehem to Calvary, vōliume 4 [1979–81], 2:12).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau tui kia Sīsū Kalaisi taʻe toe fie maʻu ha ngaahi fakaʻilonga?

    2. ʻOku fakapapauʻi fēfē ʻe he ʻEikí ʻetau tuí ʻi he taimi ʻoku tau tui mateaki ai kiate Iá?

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Sione 4 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó ).

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: