Laipelí
ʻIuniti 8, ʻAho 1: Maʻake 4–5


ʻIuniti 8: ʻAho 1

Maʻake 4–5

Talateú

Naʻe akonaki ʻa Sīsū ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ʻi he matātahi ʻo e Tahi Kālelí. Lolotonga ʻEne ʻi tahí, naʻe lolomi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e matangí, pea naʻe ofo ʻa ʻEne kau ākongá ʻi Hono mālohi ke puleʻi ʻa natulá. Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻEne mālohi ʻi he fanga tēvoló ʻaki ʻEne kapusi kinautolu ki tuʻa mei ha tangata. Lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi Kapaneumé, naʻá Ne fakamoʻui ha fefine naʻe ʻau toto pea fokotuʻu ʻa e ʻōfefine ʻo Sailosí mei he maté.

Maʻake 4

ʻOku akonaki ʻa Sīsū kau ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātā pea mo lolomi ʻa e matangí.

ʻĪmisi
Stilling the Storm

Fakakaukau angé ki he matangi mālohi taha kuó ke ʻosi sio aí. Fakalaulauloto pē te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e meʻa ko ia naʻe hokó ki ha taha naʻe ʻikai ke ʻi ai lolotonga ʻa e matangí.

Ko e hā ʻa e founga ʻoku faitatau ai ha ngaahi pole mo ha ngaahi faingataʻa ʻi he moʻuí mo e matangí?

  1. Hiki ha tatau ʻo e saati ko ʻení ki hoʻo tohinoa ako folofolá: Hili iá, tohi ʻi he feituʻu ʻoku fakaʻatā atu ʻi he kalasi takitaha ʻi laló ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi matangi fakaesino, fakalaumālie, fakaʻatamai, mo fakasōsiale ʻe lava ke ke fetaulaki mo ia.

Fakaesino

Fakalaumālie

Fakaʻatamai

Fakasōsiale

ʻI hoʻo ako ʻa e Maʻake 4–5, kumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni kiate koe ʻi he taimi ʻokú ke fetaulaki ai mo e ngaahi matangi ʻo e moʻuí.

ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 4:1–34 naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ha ngaahi talanoa fakatātā ki ha kakai tokolahi lolotonga ʻEne ʻi he matātahi ʻo e Tahi Kālelí. (ʻE ʻikai lau ʻa e lēsoni ko ʻení ki he ngaahi veesi ko ʻení koeʻuhí kuó ke ʻosi ako ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ko ʻení ʻi he Mātiu 13.)

Lau ʻa e Maʻake 4:35–38, ʻo kumi ki he palopalema naʻe hoko ʻi he taimi naʻe kolosi ai ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne kau ākongá ʻi he Tahi Kālelí.

ʻĪmisi
Sea of Galilee

Ko e Tahi Kālelí ʻoku tuʻu ʻi ha fute ʻe 700 ʻi lalo he fukahi tahí pea ʻoku ʻātakaiʻi ʻa e tafaʻaki ʻe tolu ʻe ha ngaahi moʻunga. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku angi hifo ʻa e matangí ki lalo ʻi he tafa moʻungá ʻo tupukoso ai ha ngaahi matangi mālohi mo ha peau lalahi ʻi he kiʻi konga vai siʻisiʻi ko ʻení. Ko e niʻihi ʻo e kau ākongá ko ha kau toutai taukei, ka koeʻuhí ko e matangí, ʻa ia naʻe fasi mai ai ʻa e peaú ki honau vaká, “naʻa nau ngotofuʻu ʻi he manavaheé, pea naʻa nau ʻi he fakatamaki” (Joseph Smith Translation, Luke 8:23 ).

Kapau naʻá ke ʻi he vaká fakataha mo Sīsū mo e kau ākongá ʻi he tūkunga ko ʻení, ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻe lava ke ke maʻu ʻi he taimi te ke hanga atu ai ki he Fakamoʻuí ke kole tokoni ka ʻoku mohe Iá?

Lau ʻa e Maʻake 4:39-40, ʻo kumi ki he tali ʻa e Fakamoʻuí ki he kole tokoni mei he kau ākongá. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea “Fiemālie, peá ke toka lelei” mo e “ʻo mātuʻaki tofukī” (Maʻake 4:39) ʻi hoʻo folofolá. ʻE lava foki ke ke tohiʻi ʻa e tefitoʻi mooni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá pe tohinoa ako folofolá: Kapau te tau fekumi ki he tokoni ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻo e faingataʻá pe manavaheé, ʻe lava ke Ne ʻomai ha nonga kiate kitautolu.

Toʻo ha kiʻi mōmeniti ke ke fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻo e kumi ki he tokoni ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻo e faingataʻá mo e manavaheé. Fakakaukau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻe lava ke ke fai ai iá.

Lau ʻa e Maʻake 4:41, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fehuʻi ʻe he kau ākongá kau kia Sīsuú. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo folofolá.

Kapau naʻá ke ʻi ai ke tali ʻa e fehuʻi ʻa e kau ākongá, ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke mei talaange kiate kinautolu kau kia Sīsū Kalaisi mo Hono mālohí?

ʻE tokoniʻi fēfē hoʻo tuí ʻi he ngaahi taimi faingataʻa ko ʻení ʻi haʻo manatuʻi naʻe maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mālohi ke lolomi ʻa e matangí mo ʻomi ha nonga.

  1. Lau ʻa e fakalea pe fanongo ki he himi “Naʻe Tala pē ʻE Sīsū” (Ngaahi Himi, fika 51), mo fakakaukau ki he fekaú. Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke tafoki ai, pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, ki he ʻEikí lolotonga ha matangi ʻi hoʻo moʻuí. Ko e hā ʻa e founga naʻe tokoni ai ʻa e Fakamoʻuí ki hono lolomi ʻo e matangí mo ʻomi ʻa e nongá? Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa ʻe lava ke ke fai ke kumi ai ki he tokoni ʻa e Fakamoʻuí lolotonga ʻa e ngaahi taimi faingataʻa ʻi hoʻo moʻuí.

Maʻake 5:1–20

ʻOku fakamoʻui ʻe Sīsū ha tangata ʻaki hono kapusi ʻa e tēvoló kituʻa meiate ia.

ʻOku lēkooti ʻi he Maʻake 5:1–18 hono fakamoʻui ʻe Sīsū ha tangata naʻe fonu ai ʻa e ngaahi laumālie “ʻulí,” pe tēvoló. Hili hono kapusi ʻo e ngaahi laumālie ʻulí mei he tangatá, naʻa nau hū ʻi ha fanga puaka, pea feleleʻi ʻa e fanga puaká ʻo ʻoho he potu tahifohifó ki tahi. Hili hono fakamoʻui iá, naʻe fie nofo pē ʻa e tangatá mo Sīsū.

Lau ʻa e Maʻake 5:19–20, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakahinohino ʻe Sīsū ki he tangatá ke ne faí.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he talanoa ko ʻení ko e taimi ko ia ʻoku tau aʻusia ai ʻa e mālohi e Fakamoʻúi ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku lava ke tau fakamoʻoni ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo ʻEne ngaahi tāpuakí kae pehē ki Heʻene ʻaloʻofá. Neongo iá, kapau ʻoku toputapu ʻa e aʻusia ko iá, ʻoku ʻikai totonu ke ke vahevahe ia tuku kehe kapau ʻoku ueʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke vahevahe.

Fakalaulauloto ki he founga pe ko hai te ke fie vahevahe ki ai fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki mo e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻi hoʻo moʻuí.

Maʻake 5:21–43

ʻOku fakamoʻui ʻe Sīsū ha fefine naʻe ʻau toto pea fokotuʻu ʻa e ʻōfefine ʻo Sailosí mei he maté

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Seeni M. Paueni ʻo e Kau Fitungofulú ha meʻa fakamamahi naʻe hoko ki hono fāmilí:

ʻĪmisi
Elder Shayne M. Bowen

“ʻI he ʻaho 4 ʻo Fēpueli 1990, ne fāʻeleʻi ai ʻema tamasiʻi tangata fika tolú ko e fika ono ia ke fāʻeleʻí. Ne ma fakahingoa ia ko Taisoni. …

“ʻI he māhina valu ʻo Taisoní, naʻá ne folo ha konga sioka naʻá ne maʻu he falikí. Naʻe ʻefihia e konga sioká he monga ʻo Taisoní, pea tuʻu ʻene mānavá. Ne ʻohake ʻe hono tokoua lahi angé ʻa Taisoni ki ʻolunga, mo kaila taʻetuku pē, ‘ʻOku ʻikai mānava e pēpeé. ʻOku ʻikai mānava e pēpeé.’ Ne mau kamata ke fakahoko e CPR mo tā ki he 911.

“Ne aʻu mai e kau tokoni fakafaitoʻó ʻo leleakiʻi ʻa Taisoni ki falemahaki. Ne mau hoko atu pē he lotu tāumaʻú ʻi he loki talitalí, ʻo tautapa ki he ʻOtuá ke hoko ha mana. Hili ha taimi ne ngali lōloa fau, kuo hū mai e toketaá ki he lokí ʻo pehē mai, ‘Kātaki. ʻOku ʻikai toe felave ha meʻa te mau fai. Mou faʻiteliha pē he lōloa ʻo e taimi te mou fie maʻú.’ Pea ʻalu leva ia” (“Koeʻuhí ʻOku ou Moʻui, ʻE Moʻui Mo Kimoutolu Foki,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 16).

Kapau ko ho tuongaʻané ʻa Taisoni, ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke mei fakakaukau ki ai pe ongoʻi he mōmeniti ko iá?

ʻE lava fēfē ʻe ha hoko ha meʻa peheni ʻo ʻahiʻahiʻi ʻa e tui ʻa ha taha?

Lau ʻa e Maʻake 5:21–24, ʻo kumi ki he founga naʻe fehangahangai ai ha taki ʻo e kau Siú naʻe ui ko Sailosi mo ha pole peheni naʻe lava ke ʻahiʻahiʻi ai ʻene tuí.

Lau ʻa e Maʻake 5:25–26, ʻo kumi ki he niʻihi naʻa nau ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai naʻa nau muimui ʻia Sīsū ki he ʻapi ʻo Sailosí.

Neongo ʻoku ʻikai fakamahino mai ʻi he Fuakava Foʻoú ʻa e natula totonu ʻo e “ʻau toto” ʻa e fefiné (Maʻake 5:25), pe ʻaú, ka ʻoku tau ʻilo naʻe faingataʻaʻia ai ʻa e fefiné. ʻIkai ko ia pē, ka ʻi he fono ʻa Mōsesé, naʻe lau pē ha taha ʻoku ʻau toto ko e tokotaha ia ʻoku taʻemaʻa (vakai ki he Levitiko 15:19–33). ʻOku ʻuhinga eni hangē naʻe fehiʻanekinaʻi mo teketekeʻi ʻa e fefiné ʻi he taʻu ko ʻeni ʻe 12 naʻe fokoutua aí. ʻOku hā mahino pē ʻa e tuʻunga vilitaki naʻe ongoʻi ʻe he fefiné ʻi heʻene “fakaʻosi ʻe ia ʻene meʻa kotoa pē” (Maʻake 5:26) ʻi heʻene kumi ki ha faitoʻo mei he kau faitoʻó.

Lau ʻa e Maʻake 5:27-34, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he fefiné ʻi heʻene kumi tokoni mei he Fakamoʻuí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “haʻu mo e fononga mei mui” (Maʻake 5:27), ki heʻene tutui mai ʻi he fuʻu kakaí ke lava ʻo ala ki he kofu ʻo Sīsuú. Ko e foʻi lea mālohi ʻi he veesi 30, ʻoku ʻuhinga ia ki he “mālohi” pe “ivi.”

ʻOku lava ke tau ako mei he talanoa ki he meʻa naʻe hoko ki he fefine ko ʻení kapau ʻe lava ke tau fakahaaʻi ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau feinga ke tau haʻu kiate Iá, ʻe lava ke Ne fakakakato ʻetau fie maʻú.

ʻOku mahuʻinga ke tau manatuʻi ko ʻetau hoko ʻo kakato hili ha fokoutua, ʻo fakafou ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí, ʻoku ʻikai ngata pē ia ʻi heʻetau feinga ke tau haʻu kiate Iá ka ʻoku kau foki ai mo e taimi totonu mo e finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻo hangē ko e fefine naʻe ala ki he kofu ʻo Sīsuú.

Fakakaukau ange ki he taimi naʻe tuʻu ai ʻa Sīsū Kalaisi ʻo tokoni ki he fefine naʻe ʻau totó, kae fiu tali mai ʻa Sailosi ke ʻalu ange ʻa e Fakamoʻuí ki ai ke tokoni ki hono ʻōfefiné.

Lau ʻa e Maʻake 5:35, ʻo kumi ki he fekau naʻe ʻave kia Sailosi lolotonga ʻa e tuʻu ʻa Sīsū ke tokoni ki he fefiné.

Kapau ko Sailosi koe, ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau pe ongo naʻá ke mei maʻu ʻi he mōmeniti ko iá?

Lau ʻa e Maʻake 5:36, ʻo kumi ki he meʻa naʻe lea ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ke kei maʻu ai ʻe Sailosi ʻene tuí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻOku lava ke tau ako mei he talanoa ko ʻení ko e moʻuiʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ʻoku fie maʻu ia ke hokohoko atu pē ʻetau tui kiate Iá ʻo aʻu pē ki he taimi ʻo e taʻetaʻepaú.

Fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tau fakaʻaongaʻi ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻetau moʻuí? Ko e hā ʻokú ke pehē ʻoku ʻahiʻahiʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻetau tuí ʻi he taimi ʻe niʻihi?

Lau ʻa e Maʻake 5:37–43, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ki he ʻōfefine ʻo Sailosí. Fakatokangaʻi ange ko kinautolu naʻa nau “kakata manuki kiate Iá” (Maʻake 5:40) ko e “kau ifi fangufangu mo e kakai ʻoku tangilāulāu” (vakai ki he Mātiu 9:23–24), ka naʻe ʻikai ko Pita, Sēmisi, Sione, pe ongomātuʻa ʻa e taʻahiné.

ʻĪmisi
Jesus Blessing Jairus’s Daughter

Kuo fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa e ʻōfefine ʻo Sailosí mei he maté.

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku lolomi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ngaahi matangi ʻi heʻetau moʻuí ʻaki hono toʻo ʻa e faingataʻa pe manavahē ʻoku tau aʻusiá. Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke Ne toʻo ʻa hotau ʻahiʻahí, ʻo hangē ko ia naʻe hoko kia ʻEletā Paueni ʻi he mate hono fohá. Neongo iá, ʻi heʻetau tuʻu maʻu ʻi heʻetau tui kia Sīsū Kalaisí, ʻo aʻu ai pē ki he taimi ʻo e taʻetaʻepaú, te Ne ʻomi ʻa e nongá kiate kitautolu lolotonga ʻetau faingataʻaʻiá.

Lau ʻa e fakamoʻoni ko ʻeni naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Pauení, mo fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tau tuʻu maʻu ai ʻi heʻetau tuí neongo ʻa e meʻa ʻoku hoko ʻi hono ʻahiʻahiʻi kitautolú:

“ʻI heʻeku ongoʻi e feinga ʻa e loto halaiá, ʻitá, mo fakaʻofaʻia pē ʻiate aú ke ne ʻākilotoa aú, naʻá ku lotu ke lava ʻo liliu hoku lotó. ʻI he ngaahi meʻa toputapu kuó u aʻusiá, naʻe foaki mai ʻe he ʻEikí ha loto foʻou, pea neongo naʻe kei fakataʻelata mo fakamamahi, ka naʻe liliu hoku fōtungá. Naʻe lava ke u ʻilo ta naʻe ʻikai toʻo meiate au ka naʻe ʻi ai ha tāpuaki maʻongoʻonga naʻe fakatatali mai kapau te u faivelenga. …

“ʻOku ou fakamoʻoni … ‘ʻi heʻetau fakafalala ki he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, te ne lava leva ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau kātakiʻi hotau ngaahi ʻahiʻahí, ʻa ʻetau mahamahakí, pea mo hotau mamahí. ʻE lava ke fakafonu ʻaki kitautolu ʻa e fiefiá, nongá, mo e fiemālié. ʻE lava ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku taʻe fakafiemālie ʻi he moʻui ní, ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí’ [Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004), 58]” (“Koeʻuhí ʻOku ou Moʻui, ʻE Moʻui mo Kimoutolu Foki,” 17).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e fē ha taimi naʻá ke, tuʻu maʻu ai ʻi hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo lolotonga e taimi ʻo e ʻahiʻahí mo e taʻetaʻepaú?

    2. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki naʻe maʻu koeʻuhí ko e tuʻu maʻu ʻi he tuí? (ʻE lava ke ke foki ki he saati naʻá ke tā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní pea tohi ha ngaahi sētesi ʻo fakamatalaʻi ʻa e founga naʻe tokoniʻi ai ko e ʻe he Fakamoʻuí lolotonga ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku fekauʻaki mo e kalasi takitaha—fakaesino, fakalaumālie, fakaʻatamai, mo fakasōsiale.)

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Maʻake 4–5 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: