Laipelí
Talateu ki he 1 Tīmoté


Talateu ki he 1 Tīmoté

Ko e hā ‘Oku Ako ai e Tohí Ni?

ʻOku tau laukonga ʻi he 1 Tīmoté ki he fakahinohino ʻa e ʻAposetolo ko Paulá kia Tīmote, ko ha takimuʻa ʻo e Siasí ʻi ʻEfesō, ke fakapapauʻi ko e tokāteline totonu naʻe akoʻí pea ke ʻoua naʻa tuku ke takihalaʻi ʻe he ngaahi founga halá ʻa e ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí. Naʻá ne akonaki kia Tīmote fekauʻaki mo e lakanga ʻo e pīsopé mo e tīkoní pea fakamatala ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo kinautolu ʻoku nau ʻi he ngaahi lakanga ko iá. Ne toe fakahā foki ʻe Paula ʻene houngaʻia lahi koeʻuhí ko e ʻaloʻofa naʻá ne maʻu meia Sīsū Kalaisi ʻi he taimi ʻene uluí. ʻE lava ke tokoni hoʻo ako ʻa e 1 Tīmoté ke tupulaki hoʻo ʻilo ki he mahuʻinga ke akoʻi ʻa e tokāteline ʻoku tonú ʻi he Siasí. ʻE lava foki ke toe mahulu ange hoʻo houngaʻia ʻi he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí pea mo e fatongia mahuʻinga ʻo e kau pīsopé mo e kau taki kehe ʻi he Siasí.

Ko Hai Naʻá Ne Hiki e Tohí Ni?

Ko Paula naʻá ne hiki ʻa e 1 Tīmoté (vakai 1 Tīmote 1:1).

Naʻe Tohi Ia ‘Anefē pea ‘i Fē?

ʻOku hangē naʻe hiki ʻa e Fuofua Tohi ʻa Paula kia Tīmoté ʻi ha taimi he vahaʻa ʻo e T.S. 64 mo e 65, mahalo ʻi he lolotonga ʻi Masitōnia ʻa Paulá (vakai, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Paulá, Ngaahi Tohi ʻA,” scriptures.lds.org; 1 Tīmote 1:3). Ki muʻa pea hiki ʻe Paula ʻa e tohi ko ʻení, naʻe tukuange ia mei he nofo pōpula taʻu ua (tauhi pōpula ʻi ha fale) ʻi Lomá, pea ʻoku hangē naʻe lahi ʻa e ngaahi feituʻu naʻe fononga ki aí, ʻo ʻaʻahi ki he ngaahi vahefonua naʻá ne ʻosi fokotuʻu ai ha ngaahi kolo ʻo e Siasí (vakai, Bible Dictionary, “Pauline Epistles”).

Ko Hai Naʻe Fakataumuʻa Ki Ai Hono Hikí Pea Ko e Hā Hono ʻUhingá?

Naʻe hiki ʻe Paula ʻa e tohi ko ʻení kia Tīmote, ʻa ia naʻe ngāue mo Paula ʻi he lolotonga ʻene fononga fakafaifekau hono uá (vakai Ngāue 16:1–3). Naʻe hoko ai pē ʻa Tīmote ko ha faifekau tui mateaki mo ha taki he Siasí ʻi he hili ʻene ngāué (vakai Ngāue 19:22; Filipai 2:19), pea ko e taha ia ʻo e kau tokoni falalaʻanga taha ʻo Paulá (vakai 1 Kolinitō 4:17). Naʻe pehē ʻe Paula ko Tīmoté ko “hoku foha moʻoni ʻi he tuí” (1 Tīmote 1:2). Ko e tamai ʻa Tīmoté ko ha Senitaile Kiliki, ka naʻá ne maʻu ha faʻē mo ha kui Siu naʻá na akoʻi mo tokoniʻi ia ke ako ʻa e folofolá (vakai Ngāue 16:1; 2 Tīmote 1:5; 3:15).

Naʻe lolotonga hoko ʻa Tīmote ko ha taki ʻi he Siasí ʻi ʻEfesō, ʻi he taimi naʻe hiki ai ʻa e tohi ko ʻení, (vakai 1 Tīmote 1:3). Naʻe hā mei he tohi ʻa Paulá ʻa e veiveiua e tui ʻa ha niʻihi ʻo e kāingalotú ki he mālohinga fakatakimuʻa ʻo Tīmoté koeʻuhí he naʻe kei siʻi (vakai 1 Tīmote 4:12). Naʻe taumuʻa pē ʻa Paula ke ʻaʻahi tonu kia Tīmote, ka naʻe ikai ke ne fakapapauʻi pe te ne lava ʻo fai ia (vakai 1 Tīmote 3:14; 4:13). Naʻe hiki ʻe Paula ʻene tohi kia Tīmoté ke tokoni ki he kau taki kei siʻi ʻi he Siasí ke toe mahino ange honau ngaahi fatongiá.

Ko e Hā Ha Ngaahi Fakaʻilonga ʻOku Hā Mahino Mai ʻi he Tohí Ni?

ʻOku faʻa ui ʻa e ngaahi tohi ʻa Paula ʻi he 1 Tīmote, 2 Tīmote, mo Taitusí ko e ngaahi tohi fakafaifekau koeʻuhí ne ʻi ai ha ngaahi faleʻi ki he kau faifekaú, pe takimuʻa ʻi he Siasí (vakai, Bible Dictionary, “Pauline Epistles”). ʻOku maʻu ʻa e foʻi lea faifekau mei he foʻi lea faka-Latina ki he “tauhi sipí.”

Naʻe fokotuʻu mai ʻe Paula ʻa e ngaahi fakahinohino ke tokoni kia Tīmote ke ʻiloʻi ʻa e kakai ʻe feʻunga ke nau fua fatongia ko e kau pīsope pe kau tīkoni (vakai 1 Tīmote 3). Naʻe tokoni ʻene ngaahi fakahinohinó ke fakamahino ʻa e fatongia ʻo e kau taki ʻo e Siasí ke nau tokangaekina ʻa e ngaahi fie maʻu fakatuʻasino mo fakalaumālie ʻa e kāingalotú (vakai 1 Tīmote 5). Naʻe toe lave foki ʻa Paula ki he fakakaukau hala angamaheni ʻo e angafai fakahohoilotó—ko e tui ʻe lava ke maʻu ha tuʻunga fakalaumālie māʻolunga ange ʻi he anga fakasiokitá Hangē ko ʻení, naʻá ne naʻinaʻi ʻe ʻi ai ha kāingalotu ʻe niʻihi te nau fakahalaʻi ʻa e malí pea poupouʻi ʻa e fakakaukau ʻoku totonu ke tapui ia (vakai 1 Tīmote 4:1–3). Ne ʻoange ʻe Paula ha ngaahi fakahinohino kia Tīmote ke akoʻi ʻa e ngaahi tokāteline tonú, ke taʻofi ʻa e fakahalaʻi [ʻo e malí] mo e ngaahi nunuʻa kehe ʻo e ngaahi fakahalaʻi peheé (vakai 1 Tīmote 1:3–4, 10; 4:1–6, 13, 16).

Fokotuʻutuʻú

1 Tīmote 1. ʻOku ʻomi ʻe Paula ha fakatokanga koeʻuhí ko e ngaahi akonaki halá. ʻOkú ne vīkiviki ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ne maʻu meiate Ia ha ʻaloʻofa lahi ke fakahaofi ia. ʻOku pehē ʻe Paula ko e “funganí” ia (1 Tīmote 1:15), pe kovi taha, ʻo e kakai angahalá, ʻo ʻuhinga ki heʻene fakatangaʻi ʻa e kakai Kalisitiané ʻi he ki muʻa ʻene uluí. ʻOku fakapapauʻi ʻe Paula ki he niʻihi kehé ʻe tokoniʻi foki mo kinautolu ʻe he ʻaloʻofa ʻa Kalaisí.

1 Tīmote 2–3. ʻOku akonaki ʻa Paula fekauʻaki mo e fie maʻu ke fakahoko totonu ʻa e lotú mo e huú. ʻOkú ne akoʻi ko Sīsū Kalaisi ʻa e huhuʻi ki he tokotaha kotoa pē pea ko Ia hotau Fakalaloa ki he Tamaí. ʻOkú ne fakahinohino ʻa e kakai tangatá mo e kakai fefiné ki he founga ke nau fakafeangai ai ʻi heʻenau huú. ʻOkú ne ʻomai ʻa e ngaahi fie maʻu ki he kau pīsopé mo e kau tīkoní. ʻOkú ne fakamatala ko e meʻa lilo ʻo e fakaʻotuá ko e āfeitaulalo ʻa Sīsū Kalaisí, ko ʻEne moʻui haohaoa ʻi he māmaní, pea mo ʻEne Hāʻele Hake ki he nāunaú.

1 Tīmote 4. ʻOku naʻinaʻi ʻa Paula kia Tīmote koeʻuhí ʻe takihalaʻi ha kakai ʻe niʻihi ʻe he ngaahi akonaki hala kau ki he malí mo e ngaahi angafai fekauʻaki mo e maʻu meʻatokoní. ʻOkú ne lea ki he mahuʻinga ʻo e malí mo hono maʻu ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá ʻi he loto fakamālōʻia. ʻOku akoʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ki he founga ke ne taliʻaki ʻa e ngaahi akonaki ʻo hono taimí pea mo ia ʻe muimui maí.

1 Tīmote 5–6. ʻOku ʻoange ʻe Paula kia Tīmote ha ngaahi fakahinohino ke tokoni ki heʻene ngāue ki he ngaahi fie maʻu ʻa e kakai matuʻotuʻá, toʻu tupú, kau uitoú, kau toulekeleká, mo e kau pōpulá. ʻOkú ne fakamatalaʻi ʻa e kau akonaki halá. ʻOkú ne naʻinaʻi “ko e ʻofa ki he koloá, ko e tefito ia ʻo e kovi kotoa pē” (1 Tīmote 6:10) mo fakahinohinoʻi ʻa Tīmote ki he founga ʻe lava ke maʻu ai ʻe he Kau Māʻoniʻoní ʻa e moʻui taʻengatá.