Jun teneb’ank-ib’ rik’in li Jesukristo li ink’a’ natoqe’
Li Dios nokoxb’oq chixkanab’ankileb’ chiqix li qajunxil b’aanuhom ut xtikib’ankil jun chik ak’ yu’am rik’in li Kristo.
Sa’ li po abril xnume’ kiwan inhoonal re rosob’tesinkil li Santil Ochoch re Kinshasa, sa’ li República Democrática del Congo.1 Li aatin moko naru ta naxch’olob’ li sahil ch’oolejil ke’reek’a laj tiikil paab’anel aj congoleño ut li kiweek’a laa’in naq kiqil chi osob’tesiik jun santil ochoch sa’ lix tenamiteb’.
Li ani neke’ok sa’ li Santil Ochoch re Kinshasa neke’ril jun jalam-uuch k’ab’a’inb’il Cascadas del Congo.2 A’an naxjultika reheb’ li neke’ok sa’ li santil ochoch lix teneb’ankil rib’eb’ li ink’a’ natoqe’ li na’ajman ru re chapok-ib’ rik’in li Jesukristo ut re xtaaqenkil li xb’ehil li sumwank re lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’. Li xt’anikeb’ li ha’ k’utb’esinb’ileb’ sa’ li jalam-uuch a’an neke’reetali jun xb’aanuhomeb’ li xb’eenil kristiaan ke’wan choq’ aj Kristiano aran Congo numenaq jun cient chihab’ chaq.
Rub’elaj xjalajik xch’ooleb’, neke’xloq’oni chaq li pak’b’il dios, xb’aan naq neke’xpaab’ naq eb’ li k’a’aq re ru a’an wankeb’ xwankilal.3 Chirix naq ke’xjal xch’ool, naab’aleb’ ke’b’eek toj b’ar wi’ wan jun reheb’ li k’iila xt’anikeb’ li ha’ wankeb’ aran Congo, jo’ li xt’anik li ha’ re Zongo.4 Ke’xkuteb’ chaq aran li pak’b’il dios neke’xloq’oni ru jo’ jun eetalil chiru li Dios ut chiruheb’ li ras riitz’in naq yookeb’ chixtz’eqtaanankil lix junxil b’aanuhomeb’ ut neke’xk’ulub’a li ak’ paab’aal chirix li Jesukristo. Rik’in rajomeb’ xch’ool ink’a’ ke’xk’uteb’ chaq lix pak’b’il dios sa’eb’ li ha’ moko chameb’ ta, ke’xkuteb’ b’an chaq sa’eb’ li chamal ha’ rub’el jun nimla xt’anik li ha’, b’ar wi’ ink’a’ chik naru te’xtaweb’. Eb’ li b’aanuhom a’an ke’xk’utb’esi xtiklajik jun ak’ teneb’ank-ib’ rik’in li Jesukristo li ink’a’ natoqe’.
Eb’ li kristiaan sa’ jalan chik na’ajej ut jalan jalanq xchihab’eb’ ke’xk’ut xteneb’ankil rib’eb’ rik’in li Jesukristo chi jo’kan ajwi’.5 Eb’ li kristiaan sa’ lix Hu laj Mormon nawb’ileb’ ru jo’ laj Anti-Nefi-Lehi “li ke’kanab’ank re li k’anjeleb’aal re xpo’jikeb’ xch’ool” ut ke’xmuqeb’ “sa’ xchamal li ch’och’ ” jo’ “xch’olob’ankil xyaalal chiru li Dios … naq maajo’q’e chik te’roksi lix k’anjeleb’aal re pleet.”6 Naq ke’xb’aanu a’an, ke’xyeechi’i xtaaqenkil lix k’utum li Dios ut ink’a’ te’xjal xk’a’uxl chirix lix teneb’ankileb’ rib’. Li b’aanuhom a’an, kiwan choq’ xtiklajik li wank “chi jalb’il ch’oolej choq’ re li Qaawa’ ” ut maajoq’e chik te’xjalb’ehi rib’.7
Li wank “chi jalb’il ch’oolej choq’ re li Qaawa’ ” naraj naxye xjalb’al xb’e jun b’aanuhom, yoob’anb’il xb’aan jun najter paab’aal, ut nume’k sa’ jun li b’e ak’ k’ojob’anb’il sa’ xb’een li paab’aal chirix lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’ ut chirix li Jesukristo ut lix tojb’al rix li maak kixb’aanu. Li jalaak a’an moko ka’ajwi’ ta xk’ulub’ankil lix k’utum. Naxk’ut chiqu aniho laa’o, naxchaab’ilob’resi lix tawb’al ru li yu’am, ut nak’amok sa’ jun tiikil paab’ank chiru li Dios. Li ratawom li junjunq li naxka’pak’ali li wank chi chapb’il rib’ rik’in li Kolonel ut re xtaaqenkileb’ xb’ehil li sumwank neke’jale’ ru rik’in jun kawil ch’oolej re xk’ulub’ankil li rajom li qaChoxahili Yuwa’.
Li jalok ch’oolej choq’ re li Qaawa’ natikla rik’in jun teneb’ank-ib’ rik’in li Dios li ink’a’ natoqe’, re naq moqon li teneb’ank-ib’ a’an nawulak choq’ xcha’al li qayu’am. Xch’ikb’al sa’ qach’ool li teneb’ank-ib’ a’an, a’an jun yalok-q’e chiru li yu’amej ut naraj kuyum ut jalok k’a’uxlej rajlal. Rik’in xnumik li hoonal, li teneb’ank-ib’ a’in naxjal aniho laa’o, naxch’ik rib’ sa’ qaam, ut junelik wan sa’ qayu’am. Jo’ naq maajun wa nasach sa’ qach’ool li qak’ab’a’, maak’a’ na’ajman re k’a’ chik ru naqak’oxla, maajun wa nasach sa’ qach’ool li teneb’ank-ib’ chapb’il chiru li qaam.8
Li Dios nokoxb’oq chixkanab’ankileb’ chiqix li qajunxil b’aanuhom ut xtikib’ankil jun chik ak’ yu’am rik’in li Kristo. Nak’ulman a’in naq naqanimob’resi li qapaab’aal chirix li Jesukristo, li natikla naq naqab’i lix nawomeb’ xch’ool li wankeb’ xpaab’aal.9 Toj aran, li paab’aal naniman naq naqab’aanu li k’a’ru nakab’lank re li paab’aal chirix a’an.10
Anajwan ut, us raj wi naqanumsi ta raj chi nim li paab’aal jo’ numsinb’il li jolomb’ej malaj li ojb’. Jo’kan ut, jun li ch’ina “musiq’ejil at’ismak” tixkab’la raj xpaab’aaleb’ li kristiaan. A’b’an moko jo’kan ta nak’anjelak a’an. Li paab’aal nak’i ka’ajwi’ naq li kristiaan nak’anjelak rik’in paab’aal. Kok’ aj xsa’, eek’asinb’ileb’ li b’aanuhom a’in xb’aan jun li b’oqok k’eeb’il xb’aan anihaw, a’b’an ink’a’ naru “taqanimob’resi” xpaab’aal anihaq chik malaj xkanab’ankil qib’ chiru anihaq re xnimob’resinkil li qe laa’o. Re naq li qapaab’aal taak’iiq, tento te’qasik’ ru li k’a’ru neke’kab’lank re li paab’aal, jo’ li tijok, xtzolb’aleb’ li loq’laj hu, tz’aqonk sa’ li loq’laj wa’ak, xpaab’ankileb’ li taqlahom, ut k’anjelak chiruheb’ li qas qiitz’in.
Naq li qapaab’aal chirix li Jesukristo nak’i, li Dios nokoxb’oq chi yeechi’ink rik’in a’an. Eb’ li sumwank a’in, jo’ nawb’ileb’ ru li yeechi’ihom, neke’xk’utb’esi lix jalajik qach’ool. Eb’ li sumwank neke’xk’uub’ ajwi’ jun kawil k’ojlajik choq’ re li k’iik sa’ musiq’ej. Naq naqasik’ ru xkub’sinkil qaha’, noko’ok chixk’amb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo11 ut naqasik’ ru wank jo’ a’an. Naqayeechi’i wank jo’ chanru a’an ut k’iik jo’ a’an.
Eb’ li sumwank a’an nokohe’xchap rik’in li Kolonel, ut nokohe’xtiiksi chiru li b’e li nak’amok sa’ li qachoxahil ochoch. Lix wankileb’ li sumwank nokohe’xtenq’a chixk’uulankil lix nimla jalaak sa’ qach’ool, chixkawob’resinkil lix jalajik qach’ool rik’in li Qaawa’, ut chixk’ulb’al xjalam-uuch li Kristo sa’ xnaq’ qu.12 A’b’an eb’ li sumwank neke’b’aanuman chi wiib’ rix ch’oolej maak’a’ neke’xyeechi’i qe.13 Maare too’aaleeq chi sachk, chixkutb’al li qajunxil b’aanuhom sa’eb’ li ha’ moko cham ta, malj xmuqb’aleb’ li k’anjeleb’aal re xpo’jik li qach’ool yal rik’in b’ab’ay li ch’och’. Li wank chi moko k’eek’o ta qach’ool rik’ineb’ li qasumwank, moko tixte ta li okeb’aal sa’ lix wankilal aj santob’resinel li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo.
Lix teneb’ankil qib’ re xpaab’ankileb’ li qasumwank ink’a’ chapchooq rik’ineb’ li k’a’ru neke’qanumsi sa’ li qayu’am chi moko te’jalaaq xb’aaneb’ a’an. Li xyalb’al qaq’e sa’ li k’a’ru re li Dios tento naq chanchanaq li roq li nima’ Congo li nanume’ chixk’atq li Santil Ochoch re Kinshasa. Li nima’ a’an, jalan b’ayaq chiruheb’ xkomon chik li nima’ sa’ li ruchich’och’ xb’aan naq wan li roq chixjunil li chihab’,14 ut naxhoy haye’ 41.4 millon litro chi ha’ rajlal jun k’asal sa’ li palaw Atlantico.
Li Kolonel kixb’oqeb’ lix tzolom chi wank chi k’ulub’ej ut chi naq ink’a’ te’eek’asiiq. A’an kixye: “Jo’kan ut, kanab’omaq a’in sa’ lee ch’ool, naq teeb’aanu li k’a’ru tink’ut ut li k’a’ru tintaqla.”15 Li “xkanab’ankil sa’ qach’ool” xpaab’ankileb’ li qasumwank natenq’an chixtz’aqob’resinkil ruheb’ lix yeechi’ihom li Dios re naq naru taqak’ul li sahil ch’oolejil li nakana.16
Naab’aleb’ laj tiikil Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan neke’xk’ut naq “xe’xkanab’ sa’ xch’ool” xpaab’ankileb’ lix sumwank rik’in li Dios ut xe’jala chi junelik. Texwaatina chirix oxib’ reheb’ li kristiaan a’an: li Hermano Mucioko Banza, li Hermana Régine Banza, ut li Hermano Nkitabungi Mbuyi.
Sa’ 1977, eb’ laj Banza wankeb’ rochoch aran Kinshasa, Zaire, li tenamit nawb’il ru anajwan jo’ li República Democrática del Congo. Jwal oxloq’inb’ileb’ xb’aaneb’ li komon rech aj paab’aneleb’ aj Protestante. Xb’aan lix seeb’aleb’, li iglees kixk’uub’ naq li saaj junkab’al a’in taaxik aran Suiza re tzolok ut kixk’e jun li tenq’ re te’tzoloq sa’ jun nimla tzoleb’aal aran.
Naq wan chaq aran Ginebra, sa’ li b’e nanume’ wi’ naq naxik chi tzolok, li Hermano Banza rajlal kiril jun li ch’ina kapiiy re jun li iglees nak’ab’a’iman “Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan.” Ut naxpatz’ rib’, “Ma wankeb’ lix santil aj paab’anel li Jesukristo anajwan, sa’ roso’jikeb’ li kutan?” Rik’in xnumik li hoonal, kixye naq taaxik chirilb’al.
Li Hermano ut li Hermana Banza ke’k’ule chi chaab’il sa’ li uq’ej. Eb’ a’an ke’patz’ok chirix chan ru li Dios, jo’, “Wi li Dios a’an jun musiq’ej, jo’ li iq’, chan ru naq kooyo’obtesiik jo’ lix jalam-uuch a’an? Chan raj ru naq nachunla sa’ jun li k’ojarib’aal?” Maajun sut ke’xk’ul jun chaab’il xsumenkil li patz’om a’an toj reetal naq eb’ li misioneer ke’xch’olob’ li tzol’leb’ k’ojob’anb’il wi’chik sa’ jun ch’ina k’utuk. Naq eb’ li misioneer ke’el, eb’ laj Banza ke’xka’ya rib’ ut ke’xye: “Ma ink’a’ ta b’i’ yaal li xqab’i?” Ke’ok chi xik sa’ li iglees ut chi ch’utlaak rik’ineb’ li misioneer. Ke’xnaw naq xkub’sinkileb’ xha’ sa’ lix Iglees li Jesukristo li k’ojob’anb’il wi’chik tixjal xyu’ameb’. Taa’isiiq lix tenq’ re tzolok, te’iisq lix hu re tzolok sa’ li tenamit a’an, ut taateneb’aaq sa’ xb’eeneb’ a’an ut lix kok’aleb’ chi elk chaq aran Suiza. Ke’xsik’ ru kub’siik xha’eb’ ut k’ojob’aak sa’ octubre re 1979.
Wiib’ xamaan chik chirix naq ke’kub’e xha’, li Hermano ut li Hermana Banza ke’q’aj aran Kinshasa jo’ xb’een ut xkab’ komon re li Iglees sa’ lix tenamiteb’. Eb’ li komon re li uq’ej aran Ginebra ke’aatinak rik’ineb’ junelik ut ke’xtenq’aheb’ chiraatinankileb’ laj jolominel re li Iglees. Ke’waklesiik xch’ool chiroyb’eninkil chi tiikeb’ xpaab’aal li hoonal yeechi’inb’il xb’aan li Dios naq tixk’ojob’ lix Iglees aran Zaire.
Sa’ ajwi’ li hoonal a’an, li Hermano Mbuyi aj Zaire wan chaq chi tzolok aran Bélgica. Kikub’e xha’ sa’ 1980 sa’ li teep Bruselas. B’ab’ay chik chirix a’an, kik’anjelak chaq sa’ jun mision aran Inglaterra. Ut li Dios kixk’anjelaheb’ li sachb’a-ch’oolej. Li Hermano Mbuyi kiq’aj aran Zaire jo’ roxil li komon re li Iglees sa’ lix tenamit. Rik’in lix liceens li xna’ xyuwa’, li ch’utam re li Iglees ke’b’aanuman sa’ rochoch lix junkab’al. Sa’ febrero re 1986, kipatz’man chiruheb’ laj jolominel tenamit naq li Iglees taak’ulub’amanq sa’ li tenamit a’an. Ki’ajman ru xjuch’eb’ oxib’ li kristiaan aj Zaire. Li oxib’ chi kristiaan ke’xk’e xjuch’ sa’ li patz’ok a’an, a’aneb’ li Hermano Banza, li Hermana Banza, ut li Hermano Mbuyi.
Eb’ li tiikil komon a’an ke’xk’e reetal li yaal naq ke’rab’i ut naq ke’ok sa’ li sumwank re li kub’iha’ ke’chape’ rik’in li Kolonel. Eb’ a’an, sa’ jaljookil ru aatin, ke’xkut lix junxil b’aanuhomeb’ sa’ jun nimla xt’anik li ha’ chi maak’a’ chik rajomeb’ re xtawb’aleb’ wi’chik. Li b’e re sumwank maajun wa naq ink’a’ ch’a’aj. Li poqlenk-ib’ sa’ li tenamit, ut lix paaltil rab’inkileb’ laj jolominel re li Iglees, ut eb’ li ch’a’ajkilal neke’xk’am chaq xk’uub’ankil jun li ch’uut choq’ reheb’ laj santil paab’aanel maare kixt’aneb’ raj li kristiaan q’uneb’ xmetz’ew chi paab’ank. A’b’an li Hermano ut Hermana Banza ut li Hermano Mbuyi ke’kana chi tiikeb’ chi paab’ank. Ke’wulak sa’ li rosob’tesinkil li Santil Ochoch re Kinshasa, lajeeb’ xka’k’aal chihab’ chik chirix naq ke’xk’e xjuch’ sa’ li patz’ok re naq kik’ulub’aman li Iglees aran Zaire.
Wankeb’ laj Banza arin qik’in sa’ li ch’utamil kab’l anajwan. Rochb’eeneb’ wankeb’ li ralal, laj Junior ut laj Phil, ut eb’ li ralib’, xAnnie ut xYouyou. Sa’ 1986, laj Junior ut laj Phil a’aneb’ li wiib’ chi kristiaan xb’een ke’kub’e xha’ sa’ li Iglees aran Zaire. Li Hermano Mbuyi yoo chirilb’al li ch’utub’aj-ib’ aran Kinshasa rochb’een li rixaqil, xMaguy, ut oob’eb’ lix kok’al.
Eb’ aj pahol b’e a’an neke’xtaw ru lix yaalalileb’ li sumwank li kik’amok reheb’ “chixnawb’al chirix lix Dios, choq’ re xkolb’aleb’ li raam.”17
Chan ru naqachap qib’ rik’in li Kolonel ut nokowan chi tiik chi paab’ank jo’eb’ a’an ut naab’al mil chik laj santil paab’anel aj congoleño ke’taaqenk reheb’ jo’eb’ ajwi’ k’iila millon chik chiru li ruchich’och’? Li Kolonel kixk’ut chiqu chan ru. Rajlal xamaan naqakʼul li loqʼlaj waʼak ut noko’ok sa’ sumwank rikʼin li qaChoxahil Yuwaʼ. Naqayeechi’i naq taqajayali li qawanjik rik’in li Kolonel rik’in xyeechi’inkil li rajom qach’ool chixk’ulb’al lix k’ab’a’ sa’ qab’een, ut chixjultikankil junelik ut chixpaab’ankileb’ lix taqlahom.18 Naq naqakawresi qib’ chi ch’olch’o ru ut naq noko’ok sa’eb’ li sumwank a’in rajlal xamaan chi k’ulub’ej, naqachap qib’ chi kaw rik’in li Kolonel, nokoxtenq’a chixch’ikb’al li qateneb’ankil sa’ li qach’ool,19 ut nokoxtiikisi chi kaw chiru xb’ehil li sumwank.
Nekexinb’oq chixteneb’ankil eerib’ sa’ li k’anjel re li tzolomil chiru chixjunil li yu’am. B’aanuhomaqeb’ ut paab’omaqeb’ li sumwank. Kutumaq lee junxil b’aanuhom sa’ jun li cham ut kaw roq xt’anik li ha’. Muqumaq chi tz’aqal li k’anjeleb’aal re xpo’jik lee ch’ool chi ink’a’ chik te’k’utunq b’ayaq. Sa’ xk’ab’a’ lix tojb’al rix li maak kixb’aanu li Jesukristo, xb’aanunkileb’ li sumwank re xpaab’ankileb’ chi anchal eech’ool taarosob’tesi lee yu’am chi junelik. Texwulaq wi’chik chi us jo’ li Kolonel naq teejultika, naq teetaaqe, ut naq teera chi junelik. Ninch’olob’ xyaalal naq a’an li kawil k’ojleb’aal. Junelik naxb’aanu li naxyeechi’i. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.