Saʼ choql ut saʼ saqen, chatwanq wikʼin.
Ninch’olob’ xyaalal naq “sa’ choql ut sa’ saqen” li Qaawa’ taawanq qik’in, ut naq li qach’a’ajkilal naru “sub’b’ilaqeb’ rib’ sa’ sahil ch’oolejil chirix li Kristo.”
Sa’ jun li qab’ich naxye li tz’aam “Sa’ choql ut sa’ saqen, chatwanq wik’in!”1 Jun sut laa’in xinwan sa’ avion naq ok re sa’ kaq-sut-iq’. Sa’ li ventaan, xwil li q’ojyin ruhil choql li wan toj rub’el li avion. Lix saqenkil li saq’e nalemtz’un chiru lix b’een li choql, jo’kan naq jwal lemtz’un ru li choql. Sa’ junpaat, li avion xkub’e toj chi sa’ li nimla choql, ut chi junpaat sutsuuko sa’ jun li q’ojyin jwal cham ut ink’a’ chik nak’utun li nimla saqen li tojo’ ak xqil chaq.2
Li choql a’in naru tixmutz’ob’resi qu chirix lix saqenkil li Dios, ut maare ink’a’ chik taqanaw ma wan ta li saqen a’an. Wan li choql re depresion, ansiedad, ut jalan chik yajel re k’a’uxlej ut ch’oolej. Naru tixjal chanru naqak’oxla qib’, li qas qiitz’in, ut li Dios ajwi’. Eb’ li yajel a’in neke’jotok re li ixq ut li winq, saajeb’ ut ninqeb’, yalaq ta b’ar sa’ li ruchich’och’.
Natam xch’a’ajkilaleb’ naq wankeb’ ani li ink’a’ neke’xpaab’ naq tz’aqal yaal li yajel a’in, xb’aan naq maajun sut neke’xk’ul. Jo’ chanru li qatib’el, li qulul naru ajwi’ taayajerq. Naq ra wan li qak’a’uxl, us xsik’b’al qatenq’ankil rik’in li Dios, rik’in li wankeb’ chiqasutam, ut rik’in li profesional li neke’trab’ajik jo’ aj b’anonel.
“Chixjunileb’ li yo’lajenaqeb’—li teelom ut li ixq—yo’ob’tesinb’ileb’ jo’ chanru xjalam-uuch li Dios. Li junjunq raab’ileb’ musiq’ejil alalb’ej malaj rab’inb’ej chiru choxahil na’b’ej yuwa’b’ej, ut …, li junjunq wan xchoxahilal li ak xk’am chaq, ut li toj taareechani.”3 Jo’ chanru li qaChoxahil Na’ qaYuwa’ ut laj Kolol qe, wan li qatib’el4 ut wan reek’ob’aal li qach’ool.5
Ex inkomon ixq, moko jalan ta naq taaraho’q eech’ool ut taatamq lee k’a’uxl jo’q’ehaq. Reek’ankil li rahil ch’oolej ut li ansiedad, a’an ak re li wank jo’ ixq ut winq.6 A’b’anan, wi ra li qach’ool rajlal rajlal, ut wi ink’a’ chik naqeek’a lix rahom li qaChoxahil Yuwa’ ut li Ralal, ut wi ink’a’ chik natoch’e’ li qach’ool xb’aan li Santil Musiq’ej, maare ak yooko chixnumsinkil li depresion, li ansiedad, malaj jalan chik yajel re li qach’ool.
Lin ko’ kixye junxil: “Kinnumsi jun kutankil … [naq] jwal ra wi’chik inch’ool rajlal. Ak xinpaab’ chaq naq li rahil ch’oolej, a’an jwal xutaanal, ut naq naxk’ut xq’unal li metz’ew. Jo’kan naq xinmuq xrahil inch’ool. … Xweek’a naq maak’a’ aj-e inyu’am.”7
Jun li wamiiw xch’olob’ chi jo’ka’in: “Chalen chaq inka’ch’inal, nawaj raj reek’ankil naq maak’a’ li chaab’il, naq wan q’ojyin, naq injunes wankin, naq tinxuwaq, ut naq wan inmajelal. Tz’aqal xinyal inq’e re xmuqb’al xrahil inch’ool, re naq junes kawilal ut chaab’ilal taak’utunq chiwu.”8
Ex wamiiw, yalaq ani sa’ qayaq naru tixk’ul a’in—ut mas wi’chik jo’ aj paab’ahom re lix na’leb’ li Dios, naq naqateneb’ qib’ chi kaw rik’in xk’oxlankil naq tento tz’aqalaq qe qu anajwan anajwan. Xk’oxlankil a’an naru tooxlub’tesi ut taarisi li qametz’ew. Li wulak chi tz’aqal qe qu, a’an jun li b’e li taqak’am sa’ chixjunil li yu’am a’in ut toj chirix chaq—ut ka’ajwi’ rik’in li rusilal li Jesukristo.9
A’b’anan, naq naqaye naq wan li qamajelal, ut naqaye naq moko tz’aqal ta qe qu, naqak’e xliceens jalaneb’ chik chixyeeb’al resil lix ch’a’ajkilal. Sa’ komonil naqak’e reetal naq wan k’a’ru too’oyb’eninq wi’, ut ink’a’ na’ajman naq ra toowanq sa’ junaatal.10
Jo’ xtzolom li Jesukristo, ak xqaye re li Dios naq wan qach’ool “chixk’amb’al li qiiq chiqib’il qib’ ” ut “chi yaab’ak rik’ineb’ li neke’yaab’ak.”11 Naru taqak’am ut tooyaab’aq chirix li iiq a’in rik’in xtzolb’al li na’leb’ chirixeb’ li yajel a’in, rik’in xsik’b’al li k’a’ru naxtenq’aheb’, ut rik’in xk’amb’al qib’ ut jalaneb’ chik rik’in li Kristo, li tz’aqal aj B’anonel.12 Us ta ink’a’ naqataw ru li k’a’ru yoo chireek’ankil junaq, naru taqatikib’ xtenq’ankil rik’in xyeeb’al naq tz’aqal yaal lix rahilal. Chi jo’kan naru too’ok chixtawb’al ru ut chixk’irtesinkil.13
Wan naq naru xtz’ilb’al rix k’a’ru nanaq wi’ li depresion malaj li ansiedad, a’b’an wan ajwi’ naq jwal ch’a’aj xtz’ilb’al rix.14 Wan naq nach’a’ajko’ li qulul xb’aan naab’al li kawil k’anjel15 malaj xnimal li lub’k,16 li naru taakotz rik’in li chaab’il wa, li wark, ut li b’aqib’k. Wan ajwi’ naq na’ajman li terapia malaj li b’an jo’ k’eeb’il xb’aaneb’ li profesional.
Wi ink’a’ nab’ane’ li yajel re k’a’uxlej malaj ch’oolej, naru taak’ulmanq li k’a’ru jwal ra, jo’ li kanaak sa’ junaatal, li wech’ok-ib’, li jachok-ib’, li rahob’tesink-ib’, ut toj reetal ajwi’ li kamsink-ib’. Laa’in ninnaw a’an chi us, xb’aan naq lin yuwa’ laa’in kixkamsi rib’ k’iila chihab’ chaq. Jwal kaw xqeek’a lix kamik sa’ lin junkab’al. K’iila chihab’ xinnumsi re xtuqub’ankil xrahil inch’ool, ut ink’a’ xinnaw toj sa’ li kutankil anajwan naq li aatinak chi chaab’il chirix li kamsink-ib’ naru tixram ru a’an, ut ink’a’ tixk’e chi uxmank.17 Anajwan ak xin’aatinak chirix lix kamik lin yuwa’ rik’ineb’ li walal ink’ajol, ut ak xwil li k’irtesink li naru tixb’aanu li Kolonel rik’ineb’ li yo’yo jo’ ajwi’ li kamenaq.18
A’b’anan, wankeb’ li neke’xnumsi li kawil depresion ut neke’xnajtob’resi rib’ rik’ineb’ li rech aj paab’anel xb’aan naq anchal ink’a’ wankeb’ jo’ xkomon. Naru taqatenq’aheb’ chixnawb’al naq chi tz’aqal yaal wankeb’ xna’aj sa’ qayanq. Jwal aajel ru xk’eeb’al reetal naq li depresion ink’a’ nanaq xmaak li majelal, ut k’iila sut ink’a’ nachal xb’aan li maak.19 “Natam sa’ li muquk, a’b’an na’oso’ sa’ li rahok.”20 Sa’ komonil, naru taqayamtesi li choql re tz’eqtaanank, re naq li iiq re xutaanak taaseeb’o’q ut li sachb’a ch’oolejil k’anjel re k’irtesink naru taa’uxq.
Sa’ xk’anjel arin, li Jesukristo kixk’irtesiheb’ li yaj, a’b’an chixjunileb’ tento te’xpaab’ a’an ut te’k’anjelaq re naq te’xk’ul lix maatan re k’irtesink. Wankeb’ li ke’xk’am li najtil b’e, wankeb’ li ke’xye’ li ruq’ re xch’e’b’al lix t’ikr, ut jalaneb’ chik ke’kame’ chiru re naq te’k’irtesiiq.21 Choq’ re li k’irtesink, ma ink’a’ jwal taqaj li Jesukristo chiqajunilo? “Ma maawa’o tab’i’ aj lemoox chiqajunilo?”22
Chiqak’am lix b’e li Kolonel ut choowanq jo’ aj toq’ob’anel-u, miqaraq aatin chirixeb’ jalan, ut chiqakanab’ xtz’ilb’al rix lix paab’aaleb’ jalan. Naq wan chi jo’kan, maare taaruuq taqak’am malaj taqisi li nimla choql li naxram ru li ani neke’qara23 re naq rik’in li qarahom te’ruuq chireek’ankil li Santil Musiq’ej wi’chik, ut te’ril li saqen li na-el chaq rik’in li Jesukristo.
Wi rajlal sutsuukat xb’aan jun li “q’ojyinal choql,”24 sik’ laa Choxahil Yuwa’. Maajun li na’leb’ xak’ul sa’ laa yu’am naru tixjal li tz’aqal yaal naq laa’at li ralal xk’ajol ut nakatxra.25 Chijultiko’q aawe naq li Kristo, a’an laj Kolol aawe ut laj Tojol aawix, ut li Dios, a’an laa Yuwa’. Neke’xtaw ru li k’a’ru nakak’ul. K’oxla naq wankeb’ chak’atq chawab’inkil ut chixyeechi’inkil laa tenq’ankil.26 “Te’xk’ojob’ aach’ool sa’ laa ch’a’ajkilal.”27 B’aanu li jo’ k’ihal naru chawu, ut paab’ li rusilal li Qaawa’.
Laa ch’a’ajkilal ink’a’ naxk’utb’esi anihat, a’b’an naru tixchaab’ilob’resi anihat.28 B’antiox re jun li “tiq’leb’ sa’ li junxaqalil,”29 naru taanimanq laa wankilal chixtoq’ob’ankileb’ ru jalan. Chi b’eresinb’il xb’aan li Santil Musiq’ej, wotz resilal laa ch’a’ajkilal re “xtenq’ankileb’ li q’uneb’ xmetz’ew, xtaqsinkil li uq’ej li nalukta, ut xk’eeb’al xmetz’ew li xb’een aqej li maak’a’ xmetz’ew.”30
Choq’ qe laa’o li wanko sa’ li ch’a’ajkilal a’in malaj yooko chixtenq’ankil li yoo chixk’ulb’al, chiwanq li qach’ool chixpaab’ankil xtaqlahom li Dios re naq taaruuq taawanq junelik lix Musiq’ qik’in.31 Chiqab’aanu “li k’a’ru ka’ch’in ut moko nimob’resinb’il ta”32 li tixk’e xmetz’ew li qamusiq’. Jo’ xye li Awa’b’ej Russell M. Nelson, “Maak’a’ chik wan li naxte li choxa jo’ chanru xsaqob’resinkil ru laa ch’ool, li ab’ink chiru li chaq’rab’, li sik’ok chi anchal aach’ool, rilb’al lix Hu laj Mormon wulaj wulaj, ut xk’ojob’ankil jun laa hoonal rajlal choq’ re xk’anjel li santil ochoch ut resilal li junkab’al.”33
Chijultiko’q qe naq laj Kolol qe, li Jesukristo, “kixk’ul sa’ xb’een lix majelal li qakawilal, re naq lix sa’ xch’ool nujenaqaq chi uxtaan, jo’ chanru li tz’ejwalej, re taaruuq tixnaw … chanru xk’eeb’al qatenq’ankil jo’ chanru xmajelal li qakawilal.”34 A’an kichal re “xk’ojob’ankil xch’ooleb’ li ra wankeb’, … re xk’ojob’ankil xch’ooleb’ chixjunileb’ li yookeb’ chi yaab’ak; … re xk’eeb’al reheb’ li ch’ina-us ruuchil li cha, li sununkil b’an jo’ ruuchil li tz’uyink, li chaab’il aq’ej jo’ ruuchil li rahil ch’oolej.”35
Ninch’olob’ xyaalal naq “sa’ choql ut sa’ saqen” li Qaawa’ taawanq qik’in, ut naq li qach’a’ajkilal naru “sub’b’ilaqeb’ rib’ sa’ sahil ch’oolejil chirix li Kristo,”36 ut naq “a’ sa’ xk’ab’a’ li usilal naq nokokole’, chirix chixjunil li nokoru chixb’aanunkil laa’o.”37 Ninch’olob’ xyaalal naq li Kristo taasutq’iiq sa’ li ruchich’och’ “chi wank li k’irtesink sa’ xxik’.”38 Sa’ xraqik, a’an “tixchaqihob’resi chixjunil lix ya’al qu; ut ink’a’ chik taawanq … rahilal.”39 Choq’ re chixjunileb’ li “te’chalq rik’in li Kristo, ut te’tz’aqloq reheb’ ruheb’ rik’in,”40 li saq’e ink’a’ chik taa’ok … xb’aan naq li Qaawa’ taakutanob’resinq qe chi junelik, ut lix rahilal qach’ool tox’oso’q chi junajwa.”41 Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.