Xk’eeb’al xwankil li qamusiq’ sa’ xb’een li qajunxaqalil

Ex raarookil was wiitz’in, naq yoo chaq chi nach’ok li jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre re li chihab’ xnume’, kinkawresi li waatin re li jolomil ch’utub’aj-ib’ re xjultikankil jun cient chihab’ naq li Awa’b’ej Joseph F. Smith kiril sa’ k’utb’esinb’il matk’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej sa’ 3 re octubre re 1918.

Wiib’ oxib’ kutan chik chirix naq kinq’axtesi lin discurso re naq taajaltesimanq ru, lin raarookil junelik ochb’een, xBarbara, kixchoy lix yalb’al sa’ ruchich’och’ ut kinume’ sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej.

Naq eb’ li kutan neke’wulak choq’ xamaan, ut anajwan naq ak xnume’ chik jun chihab’ xkamik xBarbara, nink’e reetal naq jwal ninra chi us li raqal a’in sa’eb’ li loq’laj hu: “Tatwanq sa’ komonil rik’in rahok, jo’kan naq tatyaab’aq xb’aan xsachikeb’ li neke’kam.”¹ Li xBarbara ut laa’in koo’osob’tesiik “chi wank sa’ komonil rik’in rahok” chiru 67 chihab’. A’b’an nink’e reetal sa’ inyu’am li naraj naxye yaab’ak xb’aaneb’ li neke’qara. Oh, k’a’jo’ naq ninra ut nink’oxla!

Nink’oxla naq naab’al qe laa’o ink’a’ naqara chi tz’aqal li k’a’ru neke’xb’aanu li qakomon choq’ qe toj reetal naq neke’xik chiqu. Laa’in kinnaw naq xBarbara junelik laatz’ ru, a’b’an ink’a’ kintaw ru chi tz’aqal li hoonal aajel ru choq’ re lix junkab’al, li Iglees, ut lix sutam. Kixq’axtesi tz’aqal xhoonal chi naab’al mil sut chiru xnumikeb’ li chihab’ ut kitenq’an re xk’eeb’al chi b’eek li qajunkab’al. Ut chiru chixjunil li hoonal a’an, maajun reheb’ li komon sa’ li qajunkab’al kirab’i raj jun sutaq chixtaqsinkil xyaab’ xkux malaj chixyeeb’al junaq kawil aatin.

Chiru li chihab’ a’in neke’chal naab’al li qanumsihom sa’ lin k’a’uxl. Ink’oxlahom naq a’an kixsik’ ru wank choq’ xna’eb’ wuqub’ li kok’al, li tz’aqal naraj ru li metz’ew sa’ tib’elej. Ka’ajwi’ li wank choq’ na’b’ej li kirataw tz’aqal xb’aanunkil, ut sa’ chixjunil li kixb’aanu, tz’aqal kixb’aanu chi chaab’il.

Wan naq ninpatz’ wib’ chan ru kixb’aanu re rilb’aleb’ chixjunileb’ li qakok’al ut laa’in. Ka’ajwi’ xyiib’ankil li xtib’el wa a’an jun xnimal k’anjel, ut moko yooko ta chixyeeb’al lix komoneb’ chik li k’anjel jo’ xpuch’b’al ninqi tuub’ chi t’ikr li naqatz’ajni rajlal xamaan, ut xjalb’aleb’ xt’ikr ut xxaab’eb’ li qakok’al. Chiqajunilo naqasik’ a’an re a’ yaal chi k’a’aq re ru li aajel ru choq’ qe. Ut xb’aan naq aajeleb’ ru choq’ qe, aajeleb’ ajwi’ ru choq’ re a’an. Tz’aqal chaab’il a’an—jo’ ixaqilb’ej, jo’ na’b’ej, jo’ amiiw, jo’ ech kab’al, ut jo’ xrab’in li Dios.

Anajwan naq wan chik junpak’al, nasaho’ inch’ool xb’aan naq kinsik’ ru chunlaak chixk’atq naq ninwulak sa’ kab’l chiru wiib’ oxib’ po sa’ xraqik lix yu’am, ninchap li ruq’ ut a’an yoo chirilb’al xraqik junaq reheb’ lix kax mu reheb’ aj b’ichanel—k’iila sut, xb’aan naq li Alzheimer moko naxkanab’ ta chixjultikankil naq ak xril chaq li kax mu a’an. Xjultikankileb’ li hoonal a’an b’ar wi’ ninchapeb’ li ruq’ k’a’jo’ xchaq’aleb’ ru choq’ we anajwan.

Ex was wiitz’in, nintz’aama eere naq meesach lee hoonal re rilb’al xsa’ ruheb’ li komon sa’ lee junkab’al rik’in rahok. Ex na’b’ej yuwa’b’ej ut alalb’ej, nach’ob’resihomaq eerib’ cherib’il eerib’ ut rahomaq eerib’. Jo’ ajwi’ laa’in, junjunq eere laa’ex naru nekex’aj sa’ junaq kutan ut teek’e reetal naq li hoonal re xb’aanunkil a’an ak xnume’ chik. Wanqex rajlal kutan rik’in lee raam nujenaq rik’in b’antioxink, chaab’il jultikahom, k’anjel, ut naab’al li rahok.

Chiru li chihab’ a’in, nink’oxlak chi ch’anch’o chirix lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’. Naq kik’utuk chiru li ralaj aj Korianton, laj Alma kixk’ab’a’i jo’ “li nimla k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolej.”²

Li aatin li k’uulanb’il sa’ lin k’a’uxl naq nink’oxlak chirix li k’uub’anb’il na’leb’, a’an “ch’utlaak.” A’an jun k’uub’anb’il na’leb’, yiib’anb’il xb’aan li qaChoxahil Yuwa’ aj rahonel, ut lix yi a’an li xnimal ut xloq’al li ruhank chi ch’utlaak rik’ineb’ li qajunkab’al— re xch’utub’ankil chi junelik li b’eelomej ut ixaqilb’ej, na’b’ej yuwa’b’ej ut alalb’ej, tasal tenamit chirix tasal tenamit sa’ lix junkab’al li Dios.

Li k’oxlahom a’an naxk’ojob’ inch’ool ut naxk’e xkawil inch’ool naq wanqin wi’chik rik’in xBarbara. Us ta kiraho’ xjunxaqalil sa’ xraqik lix yu’am, lix musiq’ kiwan chi kaw, chi chaab’il ut chi saq ru. Kixkawresi rib’ sa’ chixjunil li k’a’aq re ru re naq, sa’ xwulajik li kutan, taaruuq chi wank chiru “lix sahil raqleb’aal aatin li Dios,”³ chi kaw xch’ool ut rik’in tz’aqal xnawom. Ut laa’in wankin arin, sa’ wiib’ kutan chik tinket 91 chihab’, ut toj ninpatz’ wib’, “Ma kawresinb’ilin? Ma yookin chixb’aanunkil li k’a’ru aajel ru re xchapb’al li ruq’ wi’chik?”

Li k’a’ru naqanaw chiqajunilo chirix li yu’am a’an a’in: Chiqajunilo tookamq. Ma tookamq sa’ qacheekal malaj sa’ qasaajilal, ma ch’a’ajaq li qakamik malaj ink’a’ ch’a’ajaq, ma b’ihomo malaj maak’a’ wan qe, ma raab’ilo malaj tz’eqtaanab’ilo, maa’ani tixkol rib’ chiru li kamk.

Junjunq chihab’ chaq, li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley kixye jun na’leb’ chirix a’in: “K’a’jo’ xki’il li kawil ch’oolej, k’a’jo’ xsahil li tuqtuukil usilal nachal rik’in xnawb’al naq wi nokosumla chi ch’olch’o ru ut nokowan sa’ li qayu’am chi tiik, li qawanjik jo’ junkab’al taakanaaq chi junelik, us ta li kamk junelik nachal ut li hoonal nanume’.”⁴

Laa’in kinsumla chi ch’olch’o ru. Maak’a’ xkab’ rix ch’oolej chirix a’an. A’b’an moko tz’aqal ta a’an, jo’ kixye li Awa’b’ej Hinckley. Tento ajwi’ tinwanq chi tiik.⁵

Anajwan, “li wank chi tiik” naru najalb’ehin ru, a’ tz’aqal wi mas naab’al li hoonal naqanumsi sa’ li internet, b’ar wi’ yalaq ani naru naxye li tz’aqal yaal malaj li k’a’ru ink’a’ yaal chirix li Dios ut lix k’uub’anb’il na’leb’ choq’ reheb’ li ralal xk’ajol. A’b’an, choq’ reheb’ li komon sa’ li Iglees wankeb’ li na’leb’ re li evangelio tz’aqal yaaleb’ chi junelik re taqanaw chan ru toowanq re naq kawresinb’ilaqo chi us naq tento tookamq.

Wiib’ oxib’ po rub’elaj naq kinyo’la laa’in, lin mama’ a’an jun li apostol, li Eder Melvin J. Ballard, kixwotz li raatin li, choq’ reheb’ junjunq li kristiaan, naxsut chi tz’aqal li k’a’ru naraj naxye li wank chi tiik. K’ab’a’inb’il “Li yalok q’e choq’ re li aamej,” kixjayali li raatin sa’ li yalok q’e rik’in li qajunxaqalil ut li qajunelikil musiq’.

A’an kixye, “Li xnimal ru ch’a’ajkilal li ink’a’ naxsume ru jun li winq ut jun li ixq … a’an li yalok rik’in chirib’il rib’,” ut kixch’olob’ naq laj Satanas, “li xik’ na’ilok re li qaam,” nokoraale rik’in “li rahink-u, li atawank, ut li eb’ li ratawom li tib’elej.”⁶ Jo’kan naq li tz’aqal yalok q’e a’an rik’in li qachoxahilal ut musiq’ejil, ut li tz’ejwalejil ut ruchich’och’il winq. Ex was wiitz’in, naru naqak’ul qamusiq’ejil tenq’ rik’in lix wankil Musiq’ej, li naru “textzol chirix chixjunil.”⁷ Naru taachalq ajwi’ rik’in lix wankilal ut li rosob’tesihom li tijonelil.

Anajwan ninpatz’, chan ru wankex chejunjunqalex laa’ex sa’ li yalok q’e a’an?

Li Awa’b’ej David O. McKay kixye: “Lix wanjik li winq sa’ xb’een li ruchich’och’ a’an jun yale’k re rilb’al ma tixk’e lix metz’ew, lix k’a’uxl, ut lix ch’ool sa’eb’ li k’a’aq re ru li nasahob’resin re li tib’elej, malaj tixk’e lix yu’am chixsik’b’aleb’ li chaab’ilal sa’ musiq’ej.”⁸

Li yalok q’e rik’in li qatz’ejwalejil ut li qamusiq’ejil moko toj ak’ ta. Sa’ xraqik li raatin choq’ re lix tenamit, li rey aj Benjamin kixye naq “li ruchich’och’il winq wan choq’ aj xik’ ilonel re li Dios, ut wanjenaq chalen chaq xt’anik laj Adan, ut toj taawanq chi junelik q’e kutan, wi ink’a’ naxkanab’ rib’ chi q’unb’esiik xch’ool xb’aan li Loq’laj Musiq’ej, ut narisi li ruchich’och’il winq chirix, ut na’ok choq’ aj santil paab’anel sa’ xk’ab’a’ lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kristo li Qaawa’.”⁹

Li apostol aj Pablo kixye naq “li wankeb’ jo’ naraj li tz’ejwalej, a’ li k’a’aq re ru re li tz’ejwalej neke’xrahi; a’ut li wankeb’ jo’ naraj li Musiq’ej, a’ li naraj li Musiq’ej neke’xrahi.

“Wi naqataaqe li k’a’ re ru naxrahi li tz’ejwalej, a’ li kamk toxooraqe’q wi’; a’b’an wi naqataaqe li naxrahi li musiq’ej, taqataw li yu’amej ut li tuqtuukil usilal.”¹⁰

Nink’oxla naq ch’olch’o naq jun reheb’ li k’a’aq re ru jwal aajel ru li naru naqatzol sa’ li yu’am a’in, a’an chan ru xnimob’resinkil li qamusiq’ejil ut qajunelikil ut chan ru xramb’aleb’ li k’a’ru ink’a’ us neke’qataw. Ink’a’ raj jwal ch’a’ajaq choq’ qe. Li qamusiq’, li ak wanjenaq chi us chiru li qajunxaqalil, ak kixsik’ ru li tiikilal chiru li maa’usilal sa’ li yu’am naq maji’ nokoyo’la. Naq maji’ nak’uub’aman ru li ruchich’och’ a’in, koowan chaq sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej jo’ ralal ut xrab’in li Choxahil Na’b’ej Yuwa’b’ej, li koohe’xra ut toj nokohe’xra anajwan.

Hehe’, yaal naq tento ke’qasik’ ru li k’a’ru neke’jalok re li qayu’am sa’ li na’ajej a’an rub’elaj naq koochal arin. Chixjunileb’ li kristiaan li wanjenaq malaj taawanq sa’ li ruchich’och’ a’in ke’xsik’ ru xk’ulub’ankil lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’ re qakolb’al. Jo’kan naq chiqajunil koochal sa’ li ruchich’och’ rik’in xnawb’al naq koonume’ chi uub’ej sa’ li qayu’am sa’ musiq’ej ut wan jun junelikil eechej choq’ qe.

K’oxlahomaq a’an junpaataq. A’an tz’aqal aniho laa’o ut ani juneliko chaq: jun ralal malaj xrab’in li Dios, wan qamusiq’ejil xe’ sa’ li junelik q’e kutan ut jun qanimla chalel kutan rik’in k’a’aq re ru maak’a’ roso’jik. Laa’ex—xb’een ut chi junelik—jun musiq’ejil yo’ob’tesihom. Jo’kan ut, naq naqasik’ ru xk’eeb’al li qatz’ejwalejil sa’ xb’een li qamusiq’ejil, yooko chixsik’b’al ru li k’a’ru naxka’pak’ali li tz’aqal, qamusiq’ejil yo’ob’tesinkil.

A’b’anan, nanawman naq li tz’ejwalej ut eb’ li atawom sa’ ruchich’och’ neke’xch’a’ajki li sik’ok-u. Rik’in li tz’apleb’ t’ikr re sachok sa’ ch’oolej li wan sa’ xyanq li ruchich’och’ ut eb’ li musiq’ej maji’ neke’yo’la, naru nasach chiqu li qawanjik rik’in li Dios ut li qamusiq’ejil, ut li qatz’ejwalejil naru naxk’e x’aajelil ru li k’a’ru naqataw anajwan. Li xtzolb’al xsik’b’al ru li k’a’aq re ru re li Musiq’ej sa’ xb’een li k’a’ru re li tib’elej a’an jun reheb’ tz’aqal xyaalal naq li wank sa’ li ruchich’och’ a’an xcha’al lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’. A’an ajwi’ xyaalal naq li k’uub’anb’il na’leb’ k’ojob’anb’il sa’ xb’een li kawil ut tz’aqal xk’ojlajik lix tojb’al rix li maak xb’aan li Qaawa’ ut Kolonel Jesukristo, re naq eb’ li qamaak, jo’eb’ ajwi’ li sachk naqak’ul rik’in li tz’ejwalej, naru neke’qaxe’ ru rik’in li jalb’a-k’a’uxlej ut tooruuq chi wank chi jayalinb’il rik’in li musiq’ejil. Anajwan a’an li hoonal re xramb’al li ratawom li qatib’el re xtz’aqob’resinkil ru lix musiq’ejil tzol’leb’ li Kristo. Xb’aan a’an naq tento naq ink’a’ taqab’ay lix kutankil lix jalb’al qak’a’uxl.¹¹

Jo’kan ut, ‘i jalb’a-k’a’uxlej nawulak jo’ jun k’anjeleb’aal aajel ru choq’ re lix yalb’al qaq’e qik’in chiqib’il qib’. Sa’ tz’aqal li jolomil-ch’utub’aj-ib’ xnume’, li Awa’b’ej Russell M. Nelson ki’aatinak chirix li yalok q’e a’an ut kixjultika qe naq wi “naqasik’ ru xjalb’al qak’a’uxl, naqasik’ ru jalaak! Naqakanab’ li Kolonel chiqajalb’al re naq laa’aqo li q’axal chaab’il li naru chiqu. Naqasik’ ru nimank sa’ musiq’ej ut xk’ulb’al li sahil ch’oolejil—li sahil ch’oolejil re toje’k qix xb’aan a’an. Naq naqasik’ ru xjalb’al qak’a’uxl, naqasik’ ru wank jo’ chanru li Jesukristo!”¹²

Rajal q’ojyin, naq nintz’il rix lin kutan sa’ lin tij chiru lin Choxahil Yuwa’, ninpatz’ xkuyb’al inmaak wi xinb’aanu k’a’ruhaq ink’a’ us ut ninyeechi’i wank chi chaab’il chik wulaj. Nink’oxla naq li jalb’a-k’a’uxlej a’an rajlal ut chi kok’ aj xsa’ naxtenq’a lin musiq’ chixjultikankil re lin junxaqalil ani yaal re sa’ inb’een.

Jun chik li k’anjeleb’aal a’an li qahoonal rajlal xamaan naq chiqajunil naru naqa’ak’ob’resi li qamusiq’ naq nokotz’aqon sa’ li loq’laj wa’ak re xjultikankil lix tojb’al rix li maak ut lix tz’aqal rahom li Qaawa’ ut qaKolonel Jesukristo choq’ qe.

Ex was wiitz’in, nekexwelaji naq teexaqab’ b’ayaq eerib’ ut teek’oxla b’ar wankex anajwan sa’ xramb’al lee tz’ejwalejil ut xkawob’resinkil lee choxahil musiq’ejil, re naq jo’q’e nachal li hoonal, naru texnume’q sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej re xjunajinkil eerib’ rik’ineb’ li nekera—ut ninch’olob’ xyaalal ut nawoyb’eni a’an sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.